Na današnji dan 1941: Princ Mihailo odbio fašističku krunu

Piše: Jovan Markuš

Profesor Đulio Vinjoli, šef katedre za Pravo Evropske unije na Fakultetu političkih nauka Univerziteta u Đenovi, koji važi za stručnjaka za istočnu Evropu i Balkan objavio je 2002. godine knjigu „Vicenda italo-montenegrina”.

Knjiga je bazirana na izvorima na italijanskom jeziku koji se odnose na pokušaj fašističke Italije da 1941, poslije okupacije, uspostavi satelitsku državu Crnu Goru koja bi pod njenim patronaton imala formalnu nezavisnost, kako je učinjeno u Albaniji i Hrvatskoj, što je i tema knjige koja ima podnaslov „Nepostojeća nezavisnost Crne Gore 1941. godine“

Interesantne su političke igre o kojima piše profesor Vinjoli, oko određivanja kandidata za crnogorsko presto u Nezavisnoj državi Crnoj Gori 1941. godine pod pokroviteljstvom fašističke Italije i nacističke Njemačke. Centar tih igara je bila jedna palata u blizini Vile Savoja u Rimu.

Glavni kandidat u krugovima oko italijanskog dvora za presto je bio princ Mihailo Petrović Njegoš, unuk kralja Nikole, koji je kao maloljetan poslije kraljeve smrti i abdikacije prestolonasljednika Danila, bio proglašen od strane kraljevske Vlade u egzilu kraljem Crne Gore 7. marta 1921. godine pod regenstvom njegove babe, kraljice Milene.

Fašistički diktator Benito Musolini i ministar spoljnih poslova grof Galeaco Ćano nijesu bili zadovoljni izborom krugova oko italijanskog dvora. Vjerovatno su imali na umu propali projekat fašističke Italije iz 1932. godine kada su se spremali da na albanski presto dovedu princa Mihaila, pa da sa albanske strane počnu da ubacuju ljude u Crnu Goru i da izazovu ustanak i krvoproliće, a da Albaniju definitivno pridobili za sebe i ostvare dominaciju na Jadranu i Balkanu razbijajući kraljevinu Jugoslaviju. Po tom projektu Mihailo Petrović Njegoš je trebalo da bude knjaz albansko-crnogorski. Međutim, princ Mihailo koji je poslije stvaranja kraljevine SHS priznao tu državu, odrekao se krune i bilo kakve političke uloge i izrazio lojalnost svom bratu od tetke kralju Aleksandru Karađorđeviću, nije bio ličnost kojom se moglo manipulisati.

Kako navodi profesor Vinjoli, uprkos nagovaranjima od strane dvorskih krugova i kraljice Jelene, Mihailo nije prihvatio da bude kralj u projektovanoj „Nezavisnoj državi Crnoj Gori“ pod pokroviteljstvom fašističke Italije i nacističke Njemačke. Princ Mihailo, po riječima grofa Galeaca Ćana, „nije htio da se kompromituje jer je uvjeren da će na kraju Njemačka i Italija dobiti batine, i zato smatra da je svako sadašnje rješenje samo privremeno i prolazno“.

Drugi kandidat je bio veliki knez Nikolaj Romanov, unuk velike knjeginje Milica Petrović, udate Romanov, koji takođe nije bio voljan da se prihvati ove uloge.

Musolini i grof Ćano su najradije željeli vidjeti na crnogorskom prestolu u narodu omiljenu kraljicu Jelenu, ali ona za to nije pokazivala nikakav interes.

Rješenje da italijanski kralj Viktor Emanuel dobije i titulu suverena Crne Gore nije tada uzimana u obzir, jer se smatralo da bi to bilo nepopulano kod naroda u Crnoj Gori.
Grof Ćano je čak predlagao kao regenta Musolinija, ali to nikad nije javno saopšteno i ozbiljno razmatrano.

Kako nije nađeno zadovoljavajuće rješenje, odlučeno je da se proglasi nezavisnost, pa da se kasnije riješi pitanje vladara. To je i ostvareno na Petrovdan 12. jula 1941, kada je na Cetinju u pozorištu Zetski dom svečano proglašena crnogorska nezavisnost. Već sjutradan je izbio masovni ustanak i cijeli projekat je pao u vodu. Italijani su bili zatečeni ustankom i grof Ćano piše u svom dnevniku od 17. jula 1941. godine: „Nastavlja se crnogorski ustanak, čak dobija sve šire razmjere. Kad ne bi imalo gorko značenje, bilo bi groteskno: u toku je rat između Italije i Crne Gore“.

Prema pisanju poznatog advokata i književnika Nikole Đonovića, povodom primanja u audijenciju kod kralja Aleksandra Karađorđevića njegovog brata Jovana Đonovića, poznatog publiciste, prilikom prihvatanja postavljanja na mjesto jugoslovenskog ambasadora u Albaniji pominje još jedan slučaj pokušaja zloupotrebe imena princa Mihaila prije Drugog svjetskog rata, koji je po svoj prilici bio uvod u ono što se dešavalo kasnije. Kralj Aleksandar je tada rekao Jovanu Đonoviću da Italija ima u planu da dovede na albanski presto princa Mihaila Petrovića Njegoša, pa da sa albanske strane počne da ubacuje ljude u Crnu Goru i da izazove ustanak i krvoproliće, a da bi Albaniju pridobila definitivno za sebe. Princ Mihailo Petrović Njegoš je trebalo po tom planu da bude knjaz albansko-crnogorski. Kao i kasnije, čovjek od časti, princ Mihailo je odbio ove nečasne igre sa njim i imenom svetorodne loze Petrović Njegoš.