Sokolova hajka na SPC i srpski narod: Zagreb preko Brisela hoće da disciplinuje Crnu Goru

U izvještaju Evropskog parlamenta o napretku Crne Gore, usvojenom sredinom juna, pojavili su se amandmani hrvatskog poslanika Tomislava Sokola, koji su izazvali reakcije u domaćoj javnosti zbog načina na koji tretiraju ulogu Srpske pravoslavne crkve i političkih predstavnika srpskog naroda u toj zemlji.

Sokol, član Evropske narodne stranke (EPP) iz redova HDZ-a, u više navrata je tokom plenarne rasprave i u prilozima izvještaju SPC označio kao, kako je naveo, „najveću prepreku evrointegracijama Crne Gore“. On je u nastupu izjavio da „prosrpske snage u zemlji ne bi imale političku težinu bez podrške Crkve“, pri čemu je direktno aludirao na izborne rezultate u Nikšiću 2021. godine, opisujući ih kao posljedicu, citiramo, „direktnog uplitanja SPC“.

Ovakav nastup Sokola predstavlja nastavak ranije iskazanih stavova koji se mogu okvalifikovati kao uporno insistiranje na konceptu „srpskog hegemonizma“ u Crnoj Gori. Primjetno je da on redovno cilja na institucije i aktere koji su povezani sa srpskim identitetskim korpusom u zemlji – bilo da je riječ o Crkvi, pojedincima, ili političkim strankama koje imaju većinsku srpsku podršku.

Posebnu pažnju u javnosti izazvala je Sokolova izjava u kojoj izražava bojazan zbog eventualnog uvođenja dvojnog državljanstva, uz ocjenu da bi „nekoliko stotina hiljada građana Srbije moglo uticati na izbor vlasti u Crnoj Gori“. Ovakva retorika podstakla je kritike o političkom diskriminisanju pripadnika jednog naroda na osnovu njihovog etničkog porijekla ili vjerske pripadnosti.

Ipak, posebno spornim unutar crnogorskog političkog miljea ocijenjeno je Sokolovo isticanje da je Hrvatska proglasila trojicu visokih političara – Andriju Mandića, Milana Kneževića i Aleksu Bečića – persona non grata. Ovakva ocjena, iako dolazi od pojedinačnog poslanika, u diplomatskom smislu predstavlja poruku koju dio javnosti u Crnoj Gori čita kao pokušaj da se diskredituje cijeli politički spektar koji zastupa interese srpskog naroda u institucijama.

S druge strane, Sokolovi amandmani prihvaćeni su u formi rezolutivnog teksta EP, koji, iako nije pravno obavezujući, često služi kao platforma za artikulaciju političkih pritisaka. U tom kontekstu, SPC je ponovo označena kao problematičan faktor u procesu evrointegracija, čime se nastavlja praksa direktnog ocjenjivanja unutrašnjih vjerskih i društvenih odnosa u zemlji.

Iako institucije EU formalno ne zauzimaju stavove po pitanju organizacije vjerskog života u državama kandidatima, slučaj Crne Gore i odnos prema SPC sve više otkrivaju postojanje neformalnih ali uticajnih aktera koji nastoje da preoblikuju političku i kulturnu scenu u skladu sa vlastitim geopolitičkim interesima.

Uporedo s tim, u Crnoj Gori se već neko vrijeme vodi snažna debata o ulozi Crkve, identitetu i suverenitetu. Za jedne, SPC je institucija koja narušava državnu samobitnost; za druge, ona ostaje čuvar istorijskog i duhovnog kontinuiteta. Između tih pozicija, raste pitanje – da li Evropska unija uopšte prihvata da Crna Gora ima pravo na vlastiti vrednosni sistem, ili se evrointegracije pretvaraju u instrument političkog redizajniranja društva?

Jasno je da su ovakvi nastupi poput Sokolovog već naišli na otpor u značajnom dijelu javnosti i političke scene, ne samo iz redova srpskog korpusa, već i onih koji smatraju da se od Crne Gore zahtijeva više nego od drugih kandidata za članstvo – prije svega na planu identitetskog prilagođavanja.

Crna Gora se, po svemu sudeći, nalazi pred izborom: da li će njen put u EU biti uslovljen prihvatanjem tuđih narativa o vlastitoj prošlosti, Crkvi i narodu – ili će znati da održi ravnotežu između svoje tradicije i evropskih standarda. U oba slučaja, ulog je visok.