Pismo mitropolita Save Petrovića moskovskom mitropolitu Platonu

Priredio: Goran Komar

U naše vrijeme nije naodmet podsjećati na izjave crnogorskih mitropolita upućene izvanjcima.

U Crnoj Gori, danas, u raspletu jugoslovenske državne krize, odvija se finalizacija narodnog raskola koja vodi odricanju sljedbenika njenog političkog i državnog režima od Svete Matice Crkve u Peći. Ovdje pisac članka iznosi svoje uvjerenje, kako je to činio poslednjih petnaestak godina, da pokret crnogorskih secesionista posjeduje svoju snažnu revolucionarnu ideološku platformu. Ona nije religioznog karaktera, jer su njezini nosioci ateisti i direktni nastavljači ideologija jugoslovenskih komunista koje personifikuje Josip Broz Tito, ali takođe ne predstavlja ni slučajno samo pokret interesno svezanih koji nastoje da dohvate materijalnu imovinu Crkve u ovoj zemlji kako se često može čuti od opozicionih prvaka. Crna Gora predstavlja međunarodno priznatu državu koja ne posjeduje svoje materijalno kulturno naslijeđe. Ona gleda da tu prazninu popuni preuzimanjem ukupnog materijalnog naslijeđa Srpske Pravoslavne Crkve u Crnoj Gori. Režim u Podgorici pokušaće da u Skupštini Crne Gore odluči o statusu Crkve Srba na državnoj teritoriji Crne Gore, to jest da cetinjsko središte te Crkve odvoji od Pećke patrijaršije. Njega, pri tom, ne zanimaju činjenice i istorijska uslovljenost zetskog središta Crkve Srba, njezinih mlađih istorijskih sjedišta i nasljednica među kojima je najmlađa cetinjska. Njihovi temelji jesu nemanjićki. Kada je Crkva Srba visoko podigla Peć, ona je postala ogledalom i centrom svih eparhijalnih središta i čitavog naroda kako je to najsnažnije izrazio cetinjski mitropolit Visarion (Borilović).

U sagledavanju istorijskih modela najjasnije analogije mogu se tražiti u jednoj velikoj epizodi iz istorije Crkve Srba u Dalmaciji i Boki.

Ona se odvijala između 1719. i 1725. godine i kasnije, ali su njeni vrhunci usljedili u tom periodu. Naime, tada je zadarski nadbiskup Vicko (Zmajević) krenuo bespoštednu akciju ukidanja srpske pravoslavne pećke mitropolije primorske na čijem čelu se od Stretenja 1719. našao Stefan (Ljubibratić). Kada se nadbiskup obraćao mletačkom Senatu, insistirao je na neodrživosti prisustva efektiva Crkve drugih država na državno-političkoj teritoriji Mletačke republike. No, ni ta akcija Zmajevića nije predstavljala sami začetak propagandno-političkih aktivnosti protiv Srpske Crkve.

Ona je pokrenuta nizom literarno-teoloških sastava emisara rimske Kongregacije za širenje vjere iz prve polovine 17. vijeka. Svi njihovi autori, do poslednjeg, gledali su ka ukidanju autonomnog statusa Srpske Crkve i vraćanju te crkve pod jurisdikciju Ohridske arhiepiskopije. Dakako, najgrubljom literarnom degradacijom ukupne tekovine svetorodne dinastije Nemanjića. U okviru ukupnog literarnog prinosa latinskih autora ukidana su i negirana sva sjedišta Crkve Srba na obali, od Stona do Prevlake u Krtolima. Taj proces teče i danas. Kada se izbrišu Nemanjići, briše se sjećanje na Veliku Romaniju i crkveno-državno stremljenje našega naroda kroz istoriju, a ono je izrazito nadnacionalno. Ono je u ogromnoj mjeri zapravo svepravoslavno. Srpski narod je suočen sa kolapsom i smrću golemog i svetog plašta Velike Romanije začeo originalnu kulturno-crkvenu proizvodnju koja je sva okrenuta traženju i uspostavljanju kopči sa romejskom civilizacijom. To u Srba svjedoče i veliki i mali.

Kroz poslednja tri vijeka zatiračka aktivnost je bila naslonjena na načelo strateške dubine. Cilj nikada nije bio na Cetinju.

Kako smo i ranije na stranicama uvaženog Portala pokazivali zvanične izjave crnogorskih Sabora i prvaka (naročito mitropolita), to i sada pridodajemo pismo mitropolita Save Petrovića sa Cetinja upućeno moskovskom mitropolitu Platonu datirano 26. februara 1776. godine. Tokom poznatih istorijskih događaja i rasapa koji su izazvani od strane Carigradske patrijaršije i Turaka, mitropolit Sava Petrović se obratio visokoj adresi moskovskog mitropolita Platona. Mitropolit obavještava kako su srpski arhijereji izgnani i lišeni svojih prestola i skitaju po pustoj gori, kako eparhije nemaju svog prirodnog arhijereja Srbina, „…no svi izgnani i svojih prestolov lišeni nepravosudijem Konstantinopolskog Patrijarha i ih sinoda: a na ih mjesto vzvedeni Greki, čto u sva pravila Svetih Apostolov i Svetih Otec nikakovoj prav ne imjet mješatsja Patrijarh Konstantinopolski u Serbski Nacion (nacion, velikim slovom) ješte to ot pervago Svetitelja Save Prosvetitelja Serbskago…“. Moskovski mitropolit se označava kao krepka straža Hristove crkve. Moli se da pomogne bjednim i izgnanim i lišenih svojih prestola (katedri). Podsjeća se da je pravoslavna velika gospodarica Ekaterina „izlila fijal miloserdija na nas bijednih arhijerejov Srbskih“. Ka koncu, moli se „Pravoslavni Božiji Arhijerej Platon“ da oslobodi od Grka Prestol Srbske Arhiepiskopije Pećke, podsjećajući na put i stradanje patrijarja srpskog Vasilija Brkića. Mitropolit Sava predlaže da se Pećka arhiepiskopija u tome teškom vremenu stavi pod vlast svetog praviteljstvujućeg sinoda sveruskoga što bi obradovalo sve srpske arhijereje i čitav srpski narod (nacion) i „na tom podpišutsja s radostiju: Mi vrucje predato ot vsjeh arhijereov Slaveno Serbskih. Kak najstaršemu i nikakovoj vlasti nepodležaščemu s moim Černogorskimi narodi“. Ovo pismo načinjeno je u „katedralnoj Mitropoliji Cetinje“.

I ovim pismom mitropolita crnogorskog Save Petrovića pokazuje se vjernost Svetom tronu pećkom, nemanjićkom crkveno-državnom planu, kao i da nikada u Crnoj Gori niko nije doveo u pitanje jedinstvo Crkve Pravoslavne. Vladika Sava kaže da zastupa stav svih srpskih episkopa sa njegovim Crnogorskim narodom. Tako nešto, da se cijepa tjelo Crkve, nije učinjeno čak i u vrijeme mitropolita Mardarija Kornećanina kada je jedna njegova deputacija pokrenuta Trogiraninom Frančeskom Leonardisom otputovala u Peć patrijarhu Pajsiju (Janjevcu) kako bi se ovom Barskom nadbiskupu omogućilo da sa starim patrijarhom razgovara na temu unije Srpske Crkve sa Rimom.