„Pakt slobodnih građana“: Četiri prestonice u srcu otpora Višegradskoj grupi
Potpisan „pakt slobodnih gradova” – Budimpešte, Varšave, Praga i Bratislave (Foto: Beta/AP/Szilard Koszticsak)
U srcu same Višegradske grupe, koja oponira EU u pitanjima nadležnosti nacionalnih država, pravosuđu i položaju nevladinih organizacija, pojavila se jedna nova skupina koja sigurno nije po volji vladama Mađarske, Poljske, Slovačke i Češke. Naime, prošla godina je bila presudna kada je u pitanju izbor opozicionih ili samostalnih kandidata za gradonačelnike u poslednje tri države, a ove godine u oktobru je i u Mađarskoj opozicioni kandidat „osvojio” glavni grad.
U ponedeljak su u Budimpešti gradonačelnici četiri prestonice Višegradske grupe potpisali „pakt slobodnih gradova”, koji će sarađivati u vezi s mnogim pitanjima. U zajedničkoj deklaraciji su se obavezali da će da štite i promovišu zajedničke vrijednosti slobode, ljudskog dostojanstva, demokratije, jednakosti, vladavine zakona, socijalne pravde, tolerancije i kulturne različitosti. Ali pored saradnje u pitanjima rukovođenja glavnim gradovima, gradonačelnici su se založili i za direktan pristup fondovima EU kako bi zaobišli svoje vlade. Za premijere država Višegradske grupe nije samo problem što će gradonačelnici vjerovatno dobijati novac zaobilazeći vladin budžet nego što predstavljaju jezgro otpora njihovim politikama. Svi su ovi gradonačelnici već ukazali na jačanje populizma i ekstremizma u svojim državama.
U kom će pravcu ići njihova saradnja, vidi se i po tome što je ceremonija potpisivanja deklaracije slobodnih gradova u ponedjeljak održana u Budimpešti u zgradi Centralnoevropskog univerziteta, koji je nedavno Zakonom o visokom školstvu primoran da se premjesti u Beč. Uprkos oštrim osudama Evropske komisije i pritisku da povuče zakon, premijer Viktor Orban je istrajao i svog političkog protivnika Džordža Soroša „izbacio” iz Mađarske. Gradonačelnik Budimpešte Gergelji Karačonji iz Zelenih, koji je na lokalnim izborima u oktobru neočekivano pobijedio gradonačelnika iz vladajuće stranke, devet godina na vlasti – ponudio je novom savezu i kancelariju tog grada u Briselu kako bi pomogao u lobiranju za više direktnog finansiranja opština i drugih autonomnih entiteta. Karačonji je posle potpisivanja zajedničke deklaracije novinarima rekao da je tokom prošle decenije znatan dio sredstava EU završio kod oligarha bliskih vlastima.
„Evropskim fondovima se finansiraju korupcija i autokratija“
„U Evropi je sve više ljudi zgađeno time što se evropskim fondovima finansiraju korupcija i autokratija u ovom regionu”, upozorio je Karačonji, koji je već prijavio Budimpeštu u Briselu radi podrške poboljšanju kvaliteta vazduha. Među prioritetima i ostala tri glavna grada jesu klimatske politike, iako su Poljska, Mađarska i Češka nedavno pružile najveći otpor prilikom dogovora o klimatskoj neutralnosti do 2050. godine. Poljska nije blokirala zaključke samita, ali se i nije obavezala da će ih sprovoditi. Mađarska, Poljska i Češka su navele da nemaju dovoljno novca da pređu na proizvodnju struje bez korišćenja uglja.
Karčonji je uspio da od te izborne pobede nastupa kao glavni politički protivnik Viktoru Orbanu, a novi savez vidi kao snagu koja će da zaštititi „ono što je dobro u pripadnosti EU”. „Mi smo izabrani da služimo građanima glavnih gradova, ali nadamo se da će se naše poruke čuti i izvan gradova”, rekao je novinarima gradonačelnik Varšave, što je u vladinim krugovima protumačeno kao jasan plan širenja opozicione platforme.
Što se tiče korupcije o kojoj su govorili gradonačelnici, češki premijer Andrej Babiš ima problem jer su prošle nedjelje neki mediji objavili da je EU utvrdila da je Babiš u dva odvojena slučaja vjerovatno u sukobu interesa pošto su firme koje su do dolaska na vlast bile u njegovom vlasništvu primale novac iz evropskih fondova. U Pragu je prošle nedelje nekoliko desetina hiljada građana protestovalo tražeći njegovu ostavku, a protesti su podstaknuti odlukom državnog tužioca da poništi odluku o pokretanju postupka protiv premijera, čime su odbačene optužbe. Gradonačelnik Praga Zdenek Hrib iz Piratske stranke, koji je u novembru prošle godine izabran za prvog čovjeka glavnog grada, naglasio je da bi nerješavanje problema građana vodilo ka „novom talasu populizma koji će ponuditi jednostavne i pogrešne odgovore na probleme”.
U Poljskoj su u oktobru 2018. godine održani prvi izbori posle pobjede Stranke prava i pravde Jaroslava Kačinjskog, koja je 2015. godine pobijedila i smijenila vladu Donalda Tuska. Tada je na lokalnim izborima za glavni grad već u prvom krugu pobijedio kandidat liberalne građanske platforme Rafal Tšaskovski.
Bratislavu od novembra prošle godine prevodi nezavisni kandidat Matuš Valo, arhitekta i vođa popularnog rok benda. On je u ponedjeljak rekao da se region kome pripadaju ove četiri države „na neki način distancira od uticaja slobodnog zapadnog svijeta”, ali da se u četiri glavna grada vidi najveća koncentracija različitosti: socijalne, vjerske, političke i etičke. Valo je talentovani arhitekta koji je prije osam godina studirao na Univerzitetu Kolumbija u Njujorku, a radio je u arhitektonskom studiju u Londonu.
