(Ne)vješto skrivani tragovi učešća Poljaka u Holokaustu: Zločini nad Jevrejima – od Poljske do Bjelorusije

Piše: Vladislav Guljevič

U prvoj polovini septembra u tri poljska grada (Dobrođenj, Zbaž, Tarnovske Guri) izvršene su antisemitske akcije. Nepoznati počinioci srušili su dvadesetak nadgrobnih spomenika na starom jevrejskom groblju iz 19. vijeka, desetak spomenika na novom groblju, a spomenik poginulim Jevrejima prefarbali crvenom bojom.

Vijest o ovom događaju vremenski se poklopila sa viješću o početku snimanja filma „Orlići“ o odbrani grada Grodno od sovjetske vojske u septembru 1939. godine režisera Šištofa Lukaseviča.

Po scenariju dvadesetogodišnji jevrejski dječak Leoš Rojst, zadojen patriotizmom kojim je odisala Poljska između dva svjetska rata, okuplja vršnjake i samopožrtvovano pomaže poljskoj armiji da se obračuna sa „sovjetskim agresorima“.

Ostavićemo po strani istorijsku činjenicu koju su ignorisali i poljski istoričari – Crvena armija je ušla u Poljsku 17-og dana od početka Drugog svjetskog rata kada Poljska kao država nije postojala. Poljsko rukovodstvo već je bilo pobjeglo u Rumuniju i pojavila se ozbiljan prijetnja od nadiranja vojske Vermahta na sovjetske granice. Istaknućemo i da dva ovako suprostavljena događaja (jer pomenuto skrnavljenje jevrejskih grobova i snimanje filma o jevreju-junaku nisu usamljeni slučajevi) otkrivaju bitne razlike u postupanju poljskog društva i poljske vlasti vezano za odnos prema spomenicima i sudbini poljskih jevreja tokom Drugog svjetskog rata.

U poljskom društvu se i danas jasno zapaža crta antisemitizma. S druge strane vlasti se trude da poprave međunarodni imidž zemlje koji je tokom posljednjih godina narušen zbog „poplave“ činjenica koje govore da su Poljaci direktno učestvovali u Holokaustu.

Kšištof Belavski, istraživač jevrejskih stratišta u Poljskoj i autor knjige “Uništavanje jevrejskih grobnica” (Zagłada cmentarzy źydowskich), konstatuje da su u Poljskoj jevrejske grobovi za vrijeme rata uništavali Njemci, a poslije rata – Poljaci, kao i da su u tome učestvovale desetine hiljada Poljaka, čija nepočinstva istoričari pokušavaju pripisati nacistima.

U knjizi poznatog poljskog naučnika Jana Grabovskog (Na posterunku. Udział polskiej policji granatowej i kryminalnej w zagłade Źydów) detaljno se govori o zločinima poljske „Plave policije“ – službe koja je kolabirirala hitlerovcima u represiji nad Jevrejima.

Kako piše Grabovski, ove jedinice bili su neizostavni dio njemačke politike istrebljenja evropskih Jevreja, kao i da su poljski policajci „često ubijali Jevreje na sopstvenu inicijativu iskazujući pritom veliku ostrašćenost“.

Poljaci su se uvijek hvalili da za razliku od drugih evropskih zemalja u Poljskoj nije postojala SS divizija formirana od lica poljske nacionalnosti. Ipak, poljske policijske jedinice sa velikim “uspjehom” zamijenili su ozloglašene SS-ovce. Bježeći od ovih dželata, hiljade poljskih Jevreja utočište su pronašlu u SSSR-u.

U knjizi Grabovskog, na primjer, navode se precizno detalji pogroma u Rajgradu, kao i činjenica da se nakon rata broj Jevreja u Poljskoj smanjio za čitavih 85%.

Poljski antisemitski pogromi dešavali su se i u Bjelorusiji. Poznato je da su Poljaci učestvovali u Holokaustu na teritoriji Pružanskog rejona Brestske oblasti. Tamo su se nalazila tri geta u kojima je smrt našlo više od 15 hiljada Jevreja. Samo tokom jula 1941. godine Poljaci su izvršili pogrome u Lomžu (200 žrtava), Grajevu (100 žrtava), Rađivilovu (1500 žrtava), Edvabni (600 žrtava).

Ščučin je preživio dva pogroma – 1939. i 1941. Jevreji su ubijani lopatama, palicama, kamenjem, a linč je predvodio lokalni učitelj. Katolički sveštenici se nisu osvrtali na preklinjanja nedužnih da ih zaštite.

Šestog jula 1941. u Novogrudki Poljaci su ubili 150 predstavnika jevrejske inteligencije, a u avgustu još 300 ljudi, uglavnom žena. U oktobru su učestvovali u strijeljanju još 1500 Jevreja u gradskom parku. Pogromi su se dešavali i u Grobnom Baranoviču i Slonimu.

Razlika između Poljaka i drugih njemačkih kolaboracionista, koji su učestvovali u vršenju zločina nad Jevrejima, sastoji se u sljedećem: ostali su slijepo slušali naređenja nacističke komande, dok su se Poljaci rukovodili narodnom antisemitskom tradicijom.

Nakon što je američki kongres 2018. godine donio zakon No. 447 o pravu potomaka poljskih Jevreja na povraćaj imanja oduzetih i uništenih tokom godina Holokausta kao i obaveze američkih NVO da pruže pravnu pomoć u cilju realizacije ovog zakona, zvanična Varšava je za nekoliko puta uvećala broj informativno-prosvjetnih projekata, posvećenih pričama o Poljacima koji su spašavali Jevreje, kao i o Jevrejima koji su ratovali za Poljsku.

Film „Orlići“ samo je karika u tom dugom propagandističkom lancu. I on kao i svi slični projekti prvenstveno služi u cilju zamjene prave istorije – izmišljenom.

Izvor: FONDSK

Pročitajte još:

O. Jovan Plamenac: Nemojte da formirate Vladu kao da krčmite plijen