Mi znamo ko smo: Kralj Nikola I Petrović Njegoš – srpski nacionalista i srpski integralista

U godini u kojoj obilježavamo 180 godina od rođenja i 100 godina od smrti posljednjeg crnogorskog kralja, Nikole I Petrovića Njegoša — valja se podsjetiti njegovog doživaljaja srpskog nacionalnog pitanja i srpskog integralizma, uopšte.

Srpski nacionalnista, u onom najčistijem liku, kralj (tadašnji knjaz) Nikola, pripremajući se za oslobođenje pokorenih srpskih krajeva, u svom čuvenom pismu kralju Aleksandru Obrenoviću iz 1902. u kome ga upozorava na opasnost koja srpskim zemljama prijeti od crno-žute monarhije, ističe značaj održavanja veza sa Rusijom ali i sinhronizovanog djelovanja Beograda i Cetinja glede srpskog pitanja u neoslobođenim krajevima: „Lud je i slab ko se nje (Austrije) boji, a zlo je veliko ako Crna Gora i Srbija ostave svoju braću da stradaju i da se plaše jedne neopasne aveti.” i dalje: „Austriju treba ćepanicom po zubima; treba je pogledati oko u oko i činiti joj razumjeti da smo se riješili na sve, da će prije naše milo Srpstvo biti naš grob, nego li njen rob.”

Kasnije, godine 1908. nakon nesrećna aneksije Bosne i Hercegovine, Nikola I piše proklamaciju svom narodu u kojoj tuguje zbog nametnutih okolnosti ali i hrabri srpski narod u Crnoj Gori da, bez obzira na bezizlazni politički trenutak, ne odustaje od svoje braće i opšteg jedinstva: „Pred takvim zlim udesom srpskoga plemena stegnite vaša junačka srca, uz koja gorko plače i moje za srcem Srpstva — Bosnom i Hercegovinom. Obilježje crno-žute boje niz srpsko zemljište neće biti granica koja će vas u duhu i misli odvajati od vaše braće. Naprotiv, ta će obilježja biti vidni znak nepravde; ona će učiniti još čvršćom veze i zalogu trajnoga uzdanja u pobjedu Pravde.”

Međutim, možda se Nikolin integralizam jož bolje ogleda u njegovim književnim djelima. Kralj Nikola često kune srpsku neslogu i razjedinjenost uzimajući ih za izvorište svih nacionalnih udesa: „Stara kletvo, kletvo stroga,/ja i srpski narod sa mnom/ već ispismo srdžbu Boga/ za grjehove počinjene/ za potomstva, za neslogu/da zar Srbu Srb doskoči/zašto, rašta, vaj po Bogu?” (v. pjesmu „Olivera”) i insistira na jedinstvu, recimo u pjesmi „Ave Caesar! Morituri te salutant!“ iz 1908. knjaz Nikola zaziva Sunce da ugrije podjednako sve srpske krajeve: i „srpska polja” (vojvođansku ravnicu) i „srpska brda” (Crnu Goru, srednju Srbiju i Hercegovinu) i „srpsko more”, a onda, sve zajedno — „Na Srbe sunce, nasmij se milo, jer oni jadni bar su junaci…”

Ovakvi izvodi (na koje nailazimo i u pismima kralju Petru Karađorđeviću, govorima prilikom marševa na Hercegovinu, depešama namjesništvu Kraljevine Srbije i sl.) demonstriraju karakter Nikolinog viđenja nacionalnog pitanja. On ne odustaje od jedinstva i najudaljenijih krajeva srpstva i insistira na unificiranom djelovanju (kulturnom, političkom, ali i vojnom) svih Srba pod kupolom neba.

Danas, 100 godina od njegove smrti, kada bi se, kojim slučajem, svi ovi navodi uzeli i, jedan po jedan, partikularno predstavljali akademskoj javnosti (onom njenom dijelu koji ih, godinama, svjesno zaobilazi), svi ovi koji ga najviše brane i koji mu polažu zakletve, mogli bi da dođu do zaključka da je kralj Nikola bio preteča ideje Srpskog sveta. I, zaista, ukoliko Srpski svet jeste misao o suštinskom zajedništvu koje prevazilazi sitnoseparatne tendencije i logiku profiterstva političkih partija, svojim djelom, svojom zaostavštinom, na kraju, i svojim zavjetom, kralj Nikola, možda više od svih drugih članova njegove svetorodne dinastije, jeste ostavio unikatan amanet svim Srbima da čuvaju narodnu slogu kao jedini način opstanka.

Ovih dana to i pokušavamo, samo zajedno, od nas zavisi — Mi znamo ko smo.

Izvor: Mi znamo ko smo/Fejsbuk

Pročitajte još:

Dubrovnik 1909: U čast Matice srpske u Dubrovniku – Srpska rapsodija, vijenac srpskih pjesama