Kako “građanisti” zamišljaju “demokratiju”: Sveštenici SPC i Srbi ne smiju da imaju svoj stav, ali svi drugi mogu da im drže predavanje!

U savremenim demokratskim društvima, sloboda govora predstavlja osnovno ljudsko pravo i temeljni stub svakog zdravog političkog poretka. Ipak, iskustvo iz crnogorske svakodnevice pokazuje da se ovo pravo često selektivno tumači i primenjuje — naročito kada se radi o stavovima Srpske pravoslavne crkve (SPC) i srpskog naroda u Crnoj Gori.

U javnom i političkom diskursu, sveštenici SPC i istaknuti predstavnici srpskog korpusa suočavaju se sa neprekidnim pritiscima i etiketiranjem. Dok različiti akteri — od nevladinih organizacija, medija, pa sve do stranih ambasadora — slobodno komentarišu politička, identitetska i čak verska pitanja u Crnoj Gori, svaki pokušaj SPC da iznese mišljenje o pitanjima od opšteg značaja redovno biva dočekan sa optužbama za “atak na suverenitet”, “miješanje u politiku” ili “ugrožavanje tekovina crnogorske nezavisnosti”.

Da li sveštenici imaju pravo na stav?

Najčešći napad upućen SPC-u glasi: “Crkva treba da se bavi samo duhovnošću, a ne politikom.” No, zaboravlja se činjenica da sveštenici, iako nose episkopske ili parohijske titule, nisu državni činovnici niti automatski gube pravo na lični stav čim obuku mantiju. Njihovo mišljenje o moralnim, društvenim i nacionalnim pitanjima ne samo da je legitimno, već i očekivano, s obzirom na istorijsku ulogu koju Crkva ima u očuvanju identiteta naroda na ovim prostorima.

Uostalom, sama crnogorska Ustavna odredba o odvojenosti Crkve i države ne podrazumeva zabranu govora, već sprečavanje institucionalne dominacije jedne nad drugom. Ista ta odredba treba da obezbedi autonomiju i Crkvi i državi u sopstvenim delokrugima — a to uključuje i pravo Crkve da brani svoje viđenje ključnih društvenih i nacionalnih pitanja.

Kosovo kao lakmus papir

U utorak pretežno sunčano, u drugom dijelu dana lokalno moguća kratkotrajna kiša
U utorak pretežno sunčano, u drugom dijelu dana lokalno moguća kratkotrajna kiša
Pitanje Kosova jedno je od onih koje pokazuje duboku pukotinu između zvanične politike Crne Gore i osećanja velikog dela građana, naročito onih koji pripadaju srpskom narodu i vernici su SPC. Priznavanje jednostrano proglašene nezavisnosti tzv. Kosova od strane Podgorice 2008. godine nije promenilo stav SPC — jer se kanonska, istorijska i moralna pozicija Crkve ne menja dekretima političara.

Kada mitropolit, episkop ili paroh izjavi da je “Kosovo sastavni deo Srbije”, on time ne poziva na rušenje poretka, već izražava kontinuitet crkvenog stava koji nije u zavisnosti od promenljivih političkih odnosa. U demokratskom društvu, različitost mišljenja — pa i neslaganje sa zvaničnom državnom politikom — ne sme biti osnov za optužbu o “izdaji” ili “nelojalnosti državi”.

O srpskom narodu kao unutrašnjem „drugom“

Zabrinjavajuća je i tendencija da se Srbi u Crnoj Gori — koji su po popisu iz 2011. činili gotovo 29% stanovništva — tretiraju kao remetilački faktor, a ne kao konstitutivni deo društva. Svaki njihov zahtev za očuvanjem kulturnog identiteta, jezika ili verskih prava dočekuje se sa sumnjom, kao da se radi o “petoj koloni” koja vreba trenutak da “demontira državu”.

Takvo stanje društvenog dijaloga svedoči o nepostojanju istinske inkluzije u građanskoj matrici Crne Gore. U multietničkom društvu, lojalnost državi se ne meri stepenom identitetske asimilacije, već učešćem u izgradnji zajedničkog društvenog dobra — sa svim razlikama koje postoje i koje moraju biti priznate.

Vreme je za ravnopravan dijalog

Ako Crna Gora želi da bude istinska evropska, demokratska država, mora prestati sa dvostrukim standardima kada je reč o slobodi mišljenja i izražavanja. Pravo na stav ne sme biti privilegija ideološki podobnih, niti se SPC i srpski narod mogu tretirati kao inherentna pretnja državnosti. Takav pristup ne jača Crnu Goru — naprotiv, slabi je iznutra.

Dijalog i ravnopravnost mišljenja, bez apriornih optužbi i etiketiranja, jedini su način da Crna Gora postane ono što deklarativno jeste: građanska, demokratska i multietnička zajednica svih svojih naroda i građana.

Borba