Ćeranje ćirilice – Jugoslovenska jezička politika

Piše: Ognjen Vojvodić

Odbor za prosvjetu, nauku i kulturu Crne Gore je šesnaestog aprila ove godine odbio predlog zakona o zaštiti ćiriličnog pisma.

„Smatramo da bi bilo suprotno Ustavnom određenju da se zakonom zaštiti upotreba samo jednog pisma. Smatramo da predlog zakona o zaštiti ćiriličnog pisma ne treba prihvatiti. Navedeno mišljenje je bilo na sjednici Vlade, i Vlada se saglasila sa predloženim mišljenjem koje smo dostavili“ , izjavio je na glavnom odboru sekretar Ministarstva prosvjete.

Tekst zakona o zaštiti ćirilice je sastavljen nakon naučnog skupa na kom su predlog zakona formulisali eminentni lingvisti i pravnici iz Srbije, Republike Srpske i Crne Gore.

Predlog zakona je bio ušao u skupštinsku proceduru nakon što su ga podržali četvorica nezavisnih poslanika u crnogorskom parlamentu. Međutim, pretprošle sedmice poslanici u Skupštini Crne Gore nijesu podržali Predlog zakona o zaštiti ćiriličnog pisma. Protiv predloga zakona su glasali poslanici DPS-a i SDP-a, uz podršku manjinskih koalicionih saveznika – od 70 poslanika, 34 je glasalo da se razmatra zakon, dok je po 18 bilo protiv i uzdržano.

Prikazani navodno neutralan i pragmatičan odnos prema pitanju opredjeljenja za latinično ili ćirilično pismo Ministarstva prosvjete i Vlade Crne Gore krije aktivanu dugogodišnju antićiriličnu kulturnu politiku partija na vlasti.

Određene nasleđem komunizma, pedesetogodišnjom titoističkom prohrvatskom kulturnom politikom, ali i stogodišnjom jugoslovenskom jezičkom politikom, kako i neposrednom rimokatoličkom misijom u Crnoj Gori, partije na vlasti su usmjerene i rimokatoličkom kulturno-religioznom ideologijom, težnjom ka
tradiciji latinske religije i pismenosti.

Od kada su u unutarpartijskom sukobu DPS-a prije 18 godina partijsko rukovodstvo preuzeli “prolatinski“ kadrovi, i potom osvojila vlast na parlamentarnim izborima, podržani i instruisani evroatlantističkom politikom, formirali koalicionu Vladu sa Socijal demokratskom partijom koja baštini prorimokatoličku kulturnu politiku, Vlada Crne Gore predano i postupno sprovodi antićiriličnu kulturno-političku kampanju i uvođenje latiničnog pisma kao zvaničnog.

Proteklih 18 godina revnosno i postupno je uklanjano ćirilično pisamo iz upotrebe i rada svih državnih institucija; svi javni natpisi, nazivi ustanova, institucija, škola, svi putokazi su ispisani latinicom, kao i svi državni obrasci, računi za struju, komunalije, državna administracija i korespondencija.

Poslije donošenja Ustava 2007. godine, u kojem je crnogorski jezik promovisan kao
službeni jezik, latinica je nezvanično promovisana za zvanično pismo crnogorskog jezika, državnog i nacionalnog identiteta.   

Odbacivanjem ćirilice crnogorske partije na vlasti u aktuelnoj propagandi i procesu evro i NATO integracija simbolizuju raskid kako sa predanjem pravoslavne ćirilične pismenosti, od prve pravoslavne srednjovjekovne države i književnih spomenika ćirlične pismenosti na području Crne Gore, tako i sa Rusijom kao najvećom pravoslavnom kulturom drevne ćirilične pismenosti.

Naime, prikazujući tako svoj otklon od pravoslavne prošlosti, ali i budućnosti to jest svoju jasnu opredijeljenost u političkim sukobima evroatlanskog saveza i ruske federacija, što su potvrdili i uvođenjem ekonomskih sankcija ruskoj federaciji.

Perfidan način protjerivanja ćiriličnog pisam se ogleda i u ustavnom članu u kome je navedeno da je ćirilica ravnopravno pismo, ali u zvaničnoj upotrebi ćirilica je danas u Crnoj Gori dozvoljeno pismo, kojega nema u zvaničnoj upotreni, a poželjno ga je izbjegavati i u privatnoj.

Što je po sebi praksa prozelitske kulturne politike, postavljanje pravoslavnom narodu u školskom obrazovanju i državnim institucijama izbora između vlastitog tradicionalnog ćiriličnog i latiničnog pisam, u ambijentu promovisanja državne prolatinske kulturne politike.

Perfidnost protjerivanja ćirličnog pisma članovi vladajuće partije su ispoljili i na odboru za prosvjetu obrazlažući odbijanje predloga zakona o zaštiti ćirilice. Član odbora i vladajuće partije je pravdajući takvu odluku praktičnim razlozima sa neskrivenim cinizmom tvrdio da on navodno upravo piše ćirilicom u svom notesu i zapitao se “ko nam brani da pišemo ćirlicom. Evo ja pišem ćirilicom“.   

I dok u Hrvatskoj skidaju i lome ćirilične natpise, vraćaju poštanske pošiljke naslovljene ćiriličnim pismom, prave peticije, skupštinski predlozi i javni protesti za zabranu ćirilice, protjeruju preostale Srbe, a u hrvatsko-muslimanskom području BiH precrtavaju ćirilični natpisi na putokazima, u Crnoj Gori se kulturna politika latinizacije sprovodi metodom “meke moći“, kako je reko pjesnik – “finim ćeranjem“, zbog praktične stvari, većinske pravoslavne populacije – kao prve i poslednje prepreke na putu potpunih političkih i kulturno-religioznih evrointegracija.

Zaštita ćiriličnog pisma

I u Srbiji se u vrijeme vukovarskog hrvatskog antićiriličnog pira povampirila jugoslovenska jezička politika. Pojačano je potiskivanje ćiriličnog pisma uprkos ustavnom članu novog Ustava Srbije o ćiriličnom pismu kao pismu srpskog jezika. Jugoslovenskom jezičkom praksom nastavljeno je poravnavanje srpske pravoslavne hiljadugodišnje ćirlične pismenosti sa hrvatskom latinicom.

Protekle tri godine uklonjene su table ćiriličnih natpisa ulica u Beogradu, koje su preživjele pedeset godina jugoslovenskog komunizma, a postavljene “dvoazbučne“ ćiriličo – latinične. Takođe, odbačeno je nekoliko predloga zakona o zaštiti ćiriličnog pisam.

Gradska vlast Novog Sada januara 2013.godine je odbila predlog Demokratske stranke Srbije da ćirilica bude zvanično pismo u upotrebi u organima gradske uprave i Pokrajine. Iste godine su predsjednik Skupštine grada Čačka i vladajuća većina u skupštini grada odbili predlog odborničke grupe Dveri da skupština grada donese zakonske mjera za zaštitu ćirilice.

Prošlog mjeseca su dnevne novine „Politika“ i „Večernje novosti“ pokrenule akciju u sklopu programa zaštite ćiriličnog pisma da se novine štampane ćirilicom oslobode poreza. U Srbiji  samo dvoje dnevnih novina izlaze na ćiriličnom pismu (koje takođe na svojim sajtovima neguju “dvoazbučnost“).

Sledećeg dana je uslijedila antikampanja na medijskoj mreži jugoslovenskog i hrvatskog lobija u Srbiji, organizovanije nego u unijatskom dijelu Ukrajine i Hrvatskoj, protiv prevlasti pravoslavnog ćiriličnog pisma nad latiničnim.

 Antićirilična hrvatska histerija se proširila na Srbiju, pod jugoslovenskim pseudonimom, i srbojugoslovenskim vođstvom, onih Srba koji u svom procesu prozelitskog prevjerništva surovije napadaju srpsku pravoslavnu kulturu od srpskih istorijskih i u nedavnim ratovima osvjedočenih neprijatelja.

Međutim, najveća nesreća nije u tome što takva kategorija ljudi, manjina u srpskom narodu, javno istupa protiv predloga o zaštiti ćirilice i srpske kulture, već što su protekle godine ideološki predvodnici antićirilične kampanje postavljeni na rukovodeća mjesta vodećih kulturnih ustanova Srbije.  

Zapravo, državna vlast neskriveno rehabilituje kadrove kulturne politike bivše Vlade DS-a.

Upravo partijskih drugova bivšeg upravnika Narodne biblioteke Srbije poznatog po javnoj podršci pozivu na terorizam savjetnika predsjednika crnogorske Skupštine, protiv državnog i crkvenog vođstva Srbije. Direktor Narodne biblioteke Srbije je potom smijenjen, ali je javnosti ostala nepoznata njegova antikulturna aktivnost kao upravnika, uništavanja ćiriličnih knjiga novih izdanja i istorijiskih djela iz fonda Narodne biblioteke.

Takođe, novoimenovani direktor Narodne bibloteke Srbije Laslo B. se već kao direktor Kulturnog centra Novog Sada proslavio u Hrvatskoj i  među vojvođanskim autonomašima skidanjem ćiriličnih natpisa sa te institucije tj. kršenjem Ustava Republike Srbije, zbog čega je smijenjen sa funkcije upravnika KCNS.

Koliko je razumljivo što bivši direktor Narodne biblioteka Srbije kao Hrvat, i sadašnji kao Mađar, u državi bez nacionalne kulturne politike i tradicije, promovišu svoju latinsku kulturnu tradiciju i pismo, i što su napravili više ugovora o saradnji Narodne biblioteke Srbije sa Vatikanom i posjeta papskih prelata nego sva sjemeništa Hrvatske, toliko je nerazimljiva kadrovska i kulturna politika srpske vlasti koja takve ljude postavlja na rukovodeća mjesta vodećih kulturnih državnih ustanova Srbije.

Čime razgrađuju srpsku kulturnu politiku, a narušavaju međunacionalne i međuvjerske odnose i podstiču sukobe, sprovođenjem kulturne politike takmičenja tradicija, u Srbiji kao novootkrivenoj vankulturnoj i vantradicionalnoj koloniji.

Jedan od presedana borbe protiv ćirilice u Srbiji je i nezvanični program potiskivanja ćirilice iz užeg centra Beograda, koju pored ostalih predvodi opet državna ustanova Srbije – Kulturnog centra Beograda. Kampanja kakva se ne može sresti u centru Zagreba, gdej se ne mogu “sresti“ ni ćirilični natpisi, ali niti tako primitivni i otvoreni napadi na sve pravoslavno i ćirilično, kakve godinama programski sprovodi Kulturni centar Beograd. Prošlog mjeseca Udruženje Ćirilica Beograd je bilo prinuđeno da pokrene akciju pred gradskim vlastima povratka ćiriličnog natpisa na toj državnoj ustanovi, čije se prostorije nalaze u samom centru Beograda, a izlog na najistakvutijem mjestu.

Poslije naporne procedure, angažovanja gradskih vlasti, zahvaljujući zalaganju kulturnih djelatnika Srpskog udruženja ćirlica, postavljen je ćirilični natpis na prostorije KBC, a što je opet propraćeno medijiskim napadima prohrvatskog lobija i aktivista, po ostrašćenosti i rečniku jednakom vukovarskom antićiriličnom pirovanju.   

Ćirilica u školama

Psihologiji i antropologiji uopšte je poznata čovjekova urođena potreba za privatnošću i ličnom svojinom, posjedovanjem vlastitog kako materijalnog, tako i kulturnog dobra, kao izrazom osobenosti i ostvarivanjem lične slobode i dostojanstva.

Tako i u duhu i psihologiji zajednice, plemena i naroda, pa i novih političkih nacija, postoji potreba za autentičnom nacionalnom kulturnom politikom, izrazom nacionalnog identiteta i postojanja. U tome je i potreba za nacionalnim pismom, kao bitnim izrazom nacionalnog indentiteta,svjedočanstvom svog etno-jezičkog i kulturno-političkog kontinuiteta.

Nažalost, u Srbiji partije na vlasti nastavljaju razrađivanje programa stogodišnje agonije jugoslovenske jezičke politike, projekta svojevrsnog etno-jezičkog inžinjeringa. Ulazeći tako u prostor istorijiskog i kulturno-političkog prava i sloboda drugih naroda i kultura, relativizovanjem značaja kulturnog kontinuiteta po sebi, podstiču formiranje novih hibridnih “nacionalnih“ zajednica, a ujedno i razgrabljivanje srpskog kulturno-istorijiskog nasleđa.

Posle raspada Jugoslavije sve republike su uvele svoje školske programe maternjeg jezika i pisam, a u Srbiji su djeca nastavila od prvog razreda osnovne škole ravnopravno učenje latiničnog i ćiriličnog pisma.

Dakle, ni ekonomski interesi nijesu srpsku kulturnu politiku okrenule srpskoj ćirilici i predanju, već upornom održavanju jugoslovenskog tržišta na području Srbije za hrvatsku i bošnjačku književnu produkciju.

Pritom, dok je hrvatsko i bosansko tržište za srpsku ćirilicu odavno zatvoreno, još u SFRJ, kako zbog poznatog hrvatsko-bošnjačkog antićiriličknog stava, a danas zbog nepoznavanja ćiriličnog pisma generacija školovanih poslije raspada Jugoslavije.  

Usled nepoznavanja uslovljenosti kulturno-političkih odnosa, vladajuća srbojugoslovenska nomenklatura kulturnom politikom “nesvrstavanja“, ekvivalentom državne strategije neutralnosti između pravoslavnog ruskog Istoka i papsko-protestantskog Zapada, “nepripadanja“ određenom kulturno-istorijiskom tipu i religioznom usmjerenju, prekida i razgrađuje društveni kulturni kontinuitet svog srpskog naroda.

Uvodeći srpski narod u vanistorijski i vankulturni prostor, ostavljaju ga bez istorijskog i kulturnog prava, a posledično bez teritorijalne i političke pozicije u vremenu i prostoru. Dakle, kao puku populaciju potrošača, bez Predanja i pamćenja, pogodnu i sklonu samo kulturi konzumerizma i kontinuitetu kolonijalne kulture.  

Takvom kulturnom politikom “neutralnosti“ se razgrađuje smisao i strategija srpske jezičke politike, i pojma pisma kao bitne kulturne kategorije očuvanja etnokulturnog identiteta.

Srbima u otadžbini i rasijanju se upućuje poruka o relativnosti nacionalnog “vezanja“ i pripadanja određenoj kulturi pismenosti. Dok su Srbi u Hrvatskoj, Crnoj Gori, i u federaciji BiH van RS izloženi institucionalnom pritisku da koriste latinično pismo, a u svom kulturnom životu koriste ćirilicu kako bi očuvali jezički identitet, iz matice im se preporučuje jugoslovenska “dvoazbučnost“ to jest slobodan demokratski izbor pisma.   

Problem srpskih partija na vlasti u uređivanju kulturne politike, za razliku od “vladajućih“ partija “evropske“ Crne Gore koje su pitanje pravopisa prevazišle “hrabrim“ raskidom sa pravoslavnom prošlošću i pismenošću, je kako će u poglavlju polaganja pravopisnog ispita u pristupnim pregovorima za članstvo u EU pod ćiriličnim folklorom prošvercovati hravtsku latinicu, kao pismo buduće vanpravoslavne i vankosovske evropske Srbije, koju je Hrvatska u EU svakako zaštitila kao svoje pismo i nacionalnu baštinu.

Ćirilica u Crnoj Gori, Srbiji i BiH

Ćirilica je u Crnoj Gori prvi put zabranjena u javnoj upotrebi pod austromađarskom okupacijom aprila 1916 godine.

Poskidane su table sa ćiriličnim natpisima na javnim mjestima, prestali su da izlaze svi listovi, jer su svi štampani ćirilicom, a nastavio je da izlazi Glas Crnogorca, štampan ćirilicom, u Francuskoj, a kasnije Italiji. Zabrana upotrebe ćirilice je trajala do oslobođenja od okupacije 1918. godine.

Na početku rata 1914. godine hrvatski Sabor je donio odluku o zabrani ćirilice. Zabrana je sprovedena i u Bosni i Hercegovini, naredbu je donijela Zemaljska Vlada za BiH:

„Sve bosanskohercegovačke vlasti, uredi i zavodi upotrebljavaće u pismenom srpsko-hrvatskom službenom saobraćaju samo latinicu. Službeno. Naredba o upotrebljavanju ćirilice, Sarajavski list, Srajaevo: 11.novembar
1915. Rr.1 (Glasnik zakona i naredba za Bosnu i Hercegovinu, XLIX, 11. novembar 1915.g..“

Stjepan Sarkotić zemaljski poglavar BiH je u Saboru tada rekao da „Srbi u BiH sa svojim ćiriličnim pismom predstavljaju nep rijateljsko tijelo istoka u borbenoj zoni zapada“ (Okuka 2006: 98).  

Istovremeno, sa srpske strane fronta, već na početku rata 1914. godine, srpska Vlada i Kralj, zbog ratnih dejstava premješteni u Niš, donose Nišku deklaraciju kojom za ratni cilj proglašavaju oslobođenje i ujedinjenje Srba, Hrvata i Slovenaca, što će dovesti do formiranja Kraljevine troimenog naroda KSHS, kasnije Kraljevine Jugoslavije.

U sklopu jugoslovenskog projekta, sledeće 1915. godine, u Nišu, u državnoj štampariji je štampana knjiga srpskog lingviste Aleksandra Belića, dugogodišnjeg radnika na zbližavanju srpskog i hrvatskog književnog jezika, sintetička studija „Srbija i južnoslovensko pitanje“ u kojoj se prvi put kao zvanična kulturna politika Beograda pojavljuju odrednice: srpskohrvatski književni jezik, srpskohrvatska istorijiska svest, srpskohrvatska zemlja, srpskohrvatska jezička nacionalna misao, srpskohrvatske narodne pesme itd.

Sledeće 1916.godine sa okupacijom Srbije austromađarska vlast je zabranila korišćenje ćiriličnog pisma koje je trajalo sve do oslobođenja 1918. godina. Ali, uprkos svemu, okončanjem rata sproveden je jugoslovenski državni projekat, Srbi su uvedeni u državnu tvorevinu jednog troimenog naroda, ali i troimenog jezika, koji je u Ustavu KSHS imenovan kao srpsko-hrvatsko –slovenački.

Istoričarima je poznato da takva jezička politika nema polazišta u istoriji Crne Gore do formiranja Kraljevine Jugoslavije, kao što je istoriji nepoznat primjer dobrovoljnog preimenovanja vlastitog jezika i prelaska sa svog vjekovnog alfabeta na drugo i drugačije pismo, do pojave jugoslovenske jezičke politike. Naime, do formiranja Kraljevine Jugoslavije službeni jezik u Crnoj Gori je bio srpski, a pismo ćirilica.

Jugoslovenskom jezičkom politikom pored dvoimenovanja jezika Kraljevina Jugoslavija je prvi put u istoriji izjednačila latinično i ćirilično pismo, čemu se pravoslavni narod u Crnoj Gori vjekovima odupirao kao i otomanskom ropstvu.

Zahvaljujući srednjovjekovnom pravoslavnom nasleđu i zatim teokratskoj upravi pravoslavnih vladika svetorodne loze Petrović Njegoš, i posle 70 godina ideologije jugoslovenstva upotreba ćiriličnog pisma na području Crne Gore u KSHS nije bila znatno narušena.

U vremenu komunističkog prohrvatskog prorimokatoličkog režima, te sprovođenja jezičke politike Novosadskog književog dogovora od 1954. godine, kao okosnice najvećeg prelaska Srba sa ćiriličnog na latinično pismo, procenat prelaska pravoslavnih na latinično pismo u Crnoj Gori je bio najmanji. U socijalističkoj Jugoslaviji ćirilično pismo je bilo najzastupljenije u Crnoj Gori.  

Socijalistička Jugoslavija je razradila program jugoslovenske jezičke politike prema svojim političkim potrebama, čija je direktna posledica i aktuelna “crnogorska“ jezička politika.

U jugoslovenskom srpsko-hrvatskom, ćirlično-latiničnom sistemu obrazovanja nametnutom pravoslavnim Srbima, izbora između svog hiljadugodišnjeg ćirličnog pisma i hibridne hrvatske latinice, zapravo praktičnom prozelitizmu, formiran je izvjestan broj Srba prema prolatinskom religioznom profilu.

Međutim, preimenovanog nacionalnog imena,“montenegrini“ kao otvoreni zagovornici latinske religije i pismenosti manja su opasnost u potiskivanju pravoslavne kulture od Srba koji su imenično ostali Srbi i formalno pravoslavni, a duhovno i kulturno konvertirali, te u kulturnim institucijama Srbije djeluju sa jugoslovenskog i hrvatskog stanovišta.

Upravo prozelitskom praksom promovisanja kulture latinske pismenosti među pravoslavnim Srbima zagovaranjem jugoslovenske to jest rimokatoličke prozelitkse prakse “dvoazbučnosti“.  

„Etničko čišćenje se uvijek prvo odvija u glavama, tj. na području jezika i simbola'“, napisao je Urs Altermatt. Unijatski prozelitizam prema Srbima se najaktivnije počeo širiti upravo jugoslovenskim jezičkim projektom u 19. vijeku, programskom reformom srpskog jezika i pravopisa.

U Bosni i Hercegovini pod austromađarskom aneksijom rimokatolička misija je više puta pokušavala da Srbima nametne latinično pismo što su srpski predstavnici uspijevali da odbiju. Na geopolitičkom planu to je bio dio misije rimokatoličke Evrope potiskivanja pravoslavnih Slovena sa Balkana, odvajanjem pravoslavnih Srba od pravoslavne većine, carske pravoslavne Rusije, ruskih profesora i udžbenika, porodice naroda svepravoslavnog pravopisa i sveslovenskog crkvenog jezika.

Poznat je odnos prema ćiriličnom pismu i u Drugom svjetskom ratu formiranoj klero-fašističkoj NDH, suroviji nego u austromađarskoj monarhiji, a upravo od strane porikokatoličenih Slovena-Srba, o čemu među milionskim srpskim žrtvama ustaškog genocida svjedoči mučenička smrt srpskog slikara Sava Šumanovića, koga su hrvatske ustaše svirepo mučile i ubile jer je i pod mučenjem
odbijao da se potpiše latinicom.

Od zabrana korišćenja ćiriličnog pisma, preko genocidnih pogorma, do konačnog protjerivanja Srba sa prostora današnje Hrvatske krajem prošlog vijeka, kao i poslednjih ćiriličnih natpisa početkom 21. vijeka, koji se danas u Hrvatskoj javno lome ili precrtavaju farbom na preostalim ćiriličnim putokazima u federaciji BiH.

Istorijsko iskustvo jugoslovenske jezičke politike od reforme srpskog jezika i pravopisa do danas, navodi nas na zabrinutost za sudbinu Srba u Crnoj Gori
i Srbiji.

Naime, podvrgnutim jugoslovenskoj jezičkoj politici ravnopravnosti latiničnog pisam sa ćiriličnim tj. prozelitskoj praksi dvoazbučnosti – religioznoj strategiji jugoslovenskog kokordata, koji je od Krvavih litija u Kraljevini Jugoslaviji, preko jugoslovenskog komunizma, u jugoslovenskoj jezičkoj politici aktivan do danas, i u nezavisnoj Srbiji i Crnoj Gori.  

Da li će rimokatolička i evroatlanska misija u Crnoj Gori tolerisati upotrebu ćiriličnog pisma, makar i reformisane Kopitarove i Karadžićeve ćirilice prilagođene hrvatskoj latinici, ili će zahtijevati, nezvanično ili nametnutom “demokratskom“ voljom većine, podržanom partijama manjinskih nepravoslavnih nacionalnih zajednica, da većina građana Crne Gore koja se na poslednjem popisu izjasnila da govori srpskim jezikom isključivo koristi latinično pismo?

Da li će pravoslavni Srbi u Crnoj Gori imati podršku u budućoj kulturnoj politici Srbije, ili će uz političku pomoć “evropskog“ Beograda, sa Srbima Srbije, biti pripremani za novi projekat jugoslovenskog srpskog podaništva, ili evroatlanskog, vatikanskog i novovavilonskog opšteg miješanja do konačnog nestajanja.