10 godina od smrti Vesne Parun: Plavi uzlet duše put večnih visina

Piše: Milica Kralj

Strasnom mjerom nadahnuća u tmini koju je izabrala ne za bdjenja već za budno bjekstvo iz dneva, iz dubina samoodricanja, jecajem iz praha, plačem iz nigdine, utihlim govorom srca, ispisala je najlepšu pjesmu ljubavi:
“Ti koja imaš ruke nevinije“ – pesmu isceljujućeg samoodricanja, najdublju ispovednu poruku. Ovu ljubavnu pjesmu napisala je 1953. godine.
Vesna Parun, najlepša od svih pesnikinja, napisala je „ako je život rijeka koja teče, ljubav je zlato nataloženo u zemlji“ i „Ljubav blagoslov zemlje, i „usnulog mladića i još zapovest sebi:
“Htjela bih da napišem pjesmu za one koji nemaju ništa na svijetu osim paučine jesenjeg sunca…“ Njena poezija najubedljiviji je dokaz da ljubav stvarno postoji kao „ružino stablo prepuno gorkog soka, plavi uzlet duše put vječnih visina.

Rođena je 10 aprila 1922. godine u Zlarinu. Gimnaziju je učila u Šibeniku i Splitu, a studirala na Filozofskom fakultetu u Zagrebu.

Prvu knjigu poezije“Zore i vihori“ objavila 1947. godine, potom su sledile: Pjesme, Crna maslina, Vidrama vjerna, Ropstvo, Pusti da otpočinem(…) Tragom Magde Isanos, Sto soneta, Pusti da otpočinem, I prolazim životom, Grad na Durmitoru, Političko Valentinovo, Grijeh smrti; prozu: Noć za pakost:moj život u 40 vreća (autobiografski roman s ključem).
Ova plodna pesnikinja napisala je 80 knjiga (osim 30 pesničkih knjiga i 4 drame, 4 romana i 21 knjigu za decu.
Dobitnica je najznačajnijih književnih nagrada: Nagrada Matice Hrvatske, Grada Zagreba, Godišnje nagrade Vladimir Nazor, Vitez, Zmajeve nagrade za najuspešinjeg dečjeg pesnika, Maslinov vijenac, Tin Ujević, Evropske nagrade za književnost Književne opštine Vršac. Jedna je od najprevođenijih hrvatskih autora.
Umrla je 25. oktobra 2010. godine u Zagrebu.
Čudesna metamorfoza života i pesničkog dela ostvarila se kod ove pesnikinje, i ona, izabrana voljom svemira, božanskom promisli, imala je potpuno pravo da izgovori kako stanuje u pesmi, na njenom tlu. Po drevnim principima mitske identifikacije žena se u njenim pesmama poistovećuje sa prirodom, sa snom i bezdetnim materinstvom. Njena pesma je bila ispunjavajući ekvivalent životu koji se odvijao na drugim, stvarnosnijim stranama; život čiju je težinu osetila kao mlada djevojka na radnoj akciji Šamac-Sarajevo, kada se teško razbolela od tifusa. Potom se u tu životno-pesničku nisku uplitale neke muške sene, poput njene velike ljubavi, zbog koje je par godina od 1962.do 1967. do provela u Bugarskoj gde se udala i nakon razvoda vratila u Zagreb. Od tada je živela kao slobodan književnik. O životnim teškoćama koje su je od detinjstva pa sve do smrti pratile, rekla je sledeće:

“Najviše mrzim kad me zovu poetesa, kad patetično gnjave sa stvaranjem i poezijom; o poetesama se pišu disertacije i održavaju seminari; one ne bi smjele živjeti na kraju grada, u stanu bez vode i grijanja…“

Sve što sam dotakla sagradilo je hram u meni

Neko vreme provela je u Budvi, u mediteranskom pejzažu, koji se poistovetio sa pejzažom njenog zavičaja. Mnogo pre nego što je došla u Budvu napisala je pesmu:
„Cetinje urno sumorna/u tebe bol smo sasuli jetku/tih brda mrklih samoća i ja/ko glas što hrli svome svršetku/ponor je čula razigran/ u tijelu zemlje mračni opoj//duša je smrtnika vječni stan/ nevina ptico žudnji tvojoj./Tu gdje sam najljepšoj ruci/koja je pronijela ovim Balkanom/kamenog sokola na svom dlanu/neka me prožmu svi jauci neba i zemlje/da opčinim snom buđenje jave u rascvetalu granu.“
Suptilna, iznijansirana, suverena vladarka apsolutne imaginacije, i svetlog nadahnuća i ironije, njena metafora prekrila je sve iskustvene i dosanjane predele; dospevši do same srži bitisanja. Magnetska silina koja izbija iz njenog stiha ravna je silini potresa koji sen javljaju u dubini zemlje u požaru užarenog grotla iz koje se štedro u svim smerovima rasipa plamena magma.
Pesnikinja je prizvala svetlost, prizvala je poništavanje sebe i ponovno rođenje iz ništavila , prizvala je ljubav srcem“plamenim kao usjevi“ dušom koja je htjela da je „pustimo rujnu vatrama rujanskih ruža“, i ubjedila nas da pjesma može zanavek biti“kolijevka sunčana smilja.
„Poezija je kao i vjetar—neočekivan, neznano otkud nadošao govor praznina.Kad pjesme slušaš u podneblju s kojim su srasle, od pjesnika samih—to nisu pjesme već brda, jezera, ravnice. Maka Dizdara i „Modru rijeku“ čuh u Trebinju, Darinku Jevrić s „Dečanskim zvonima“ u Nikšiću, Radomira Andrića s „Krčagom večernjim“ u Kruševcu, Branu Petrovića u Vrnjačkoj Banji. Govorio mi je Branko Miljković svoje stihove noću u kabini telefonskoj na Karaburmi. Stevan Raičković pored Tise(ili Dunava?). Nekoć u Somboru, pod najhladovitijim zelenim krošnjama ljeta, neko je izmolio naglas predivnu“Santa Maria della Salute“Laze Kostića.“
Pjesnici su ljudska bića koja na trenutak ostavljaju po strani primarne zadatke svoje vrste, da bi umjesto zastave samoodržanja istakli na bedeme svojih himera samoodricanja. Tako voli žena u mojoj poeziji, ne zato—nadam se—da biste ga učinili melodramatičnim, jer poezija je za mene sublimat ljubavi, ljubav samoodricanje a samoodricanje—ključ za sreću.
Preciznu definiciju sopstvenog stvaralačkog postupka i opsesivne vezanosti i pripadnosti pesničkoj reči opisala je:“Sve što sam dotakla u svijetu sagradilo je hram u meni“. Pjesnički hram sazdan od iskonske ženske čulnosti, ljubavi i smrti, rastanaka i ponovnog sastajanja, snevnog i pojavnog, prkosnog i podatljivog. Pjesnički hram u kome je „zebnju za zagrljajem“ zamenila „nosiljkom za božanstva na ramenu i krilima koja će ogrijati pticu.“

PROLAZE DANI

Ništa oko mene više nije isto.
A ja?Tu sam ona ista nijema
neprisutna stvar od nekad. Moje ruke
jednako su prazne. I pišu. Nečisto
sustižu se slova po papiru. Vječno
ona ista bijela jeza, ista trema.

Ništa više oko mene nije isto.
Samo ja sam ista. I isto rimujem
kao nekad muk i huk. I ja i riječi
kržljamo zajedno. Od njih noću kujem
sve što mi u danu ustreba. To liječi
dosadu tišine. U riječi me nema.

I zbilo se tako da me nema nigdje.
Izmičem zloj slutnji, navikama doba,
prikazama što su ružnu glavu digle
i pobožno tuši korak slijede. Gle:
ništa oko mene više isto nije,
čak ni ova uvijek jedna ista soba.

Koliko bespuća, koliko seoba
iz kuta u kut, od prevrnute lani
bočice tinte, pa do ovih hrpa
pisama, albuma, maramica, krpa.
A ja, uvijek ista, na istoj se grani
svoje kobi ljuljam. I prolaze dani.

Zagreb, 22.5.1987.

(Iz knjige Arahnina nit (eseji o pesnikinjama, slikarkama i heroinama),“Unireks“, Podgorica, 2018.)