Zelena čoja Montenegra

Piše: Dragan Koprivica

“ZELENA ČOJA MONTENEGRA”, PEGLANA MLAKOM PEGLOM
(uz miris klasične tezge)

Strpljiva podgorička publika već se navikla na stavove inostranih reditelja-spasitelja pozorišnog život u nas da Crnu Goru tretiraju kao malograđansku palanku, u kojoj se za fine pare može odraditi kakva tezga, pri čemu dotični spasitelji čvrsto vjeruju da se naši gledaoci baš i ne razumaju u teatar, pa im se mogu proturiti svakakvi izraubovani bofl-proizvodi.

Ovoga puta izvjesna nada je ipak postojala da će se nakon već tradicionalne dosade u gledalištima u Podgorici napokon desiti zaokružen pozorišni ugođaj desetog decembra u velikoj sali KIC-a “Budo Tomović”, kao luci spasa, na podgoričkoj premijeri komada “Zelena čoja Montenegra”.

Riječ je o dramatizaciji romana Moma Kapora, u saradnji sa Zukom Džumhurom, u dramatizaciji, adaptaciji i režiji afirmisanog reditelja Nikite Milivojevića, a premijera je izvedena u Beogradu, u Beogradskom dramskom pozorištu, 9. novembra, pod velom hita koji bi trebalo da obiđe i fascinira region.

Kompletnu optimističku priču o predstojećem uspjehu komada pratio je i respektabilan podatak da je riječ o produkciji čak tri ugledne adrese: JU “Grad teatar” iz Budve, Gradskog pozorišta iz Podgorice i Beogradskog dramskog pozorišta. A to je sugerisalo da promašaja ne može i ne smije biti, uz lijep podatak da je premijerno izvođenje u Crnoj Gori bilo u Budvi, u porti manastira Stanjevići, u okviru ovogodišnje produkcije budvanskog Grada teatra. No, angažman institucija po sistemu “tri u jedan” mogao je asocirati i na poslovicu “Od više otaca…”

Uz to, kao u narodnoj poslovici “Ali djevojci sreću kvari”, i u teatru, kao živoj materiji, i pored svih optimističkih parametara, postoji i to vječito Ali, koje, svakako, ne daje nikom bjanko garancije za uspješan novi projekat na temelju već stečene slave i prethodnih uspjeha.

Kad je riječ o izvedbi “Zelene čoje Montenegra” na velikoj sceni KIC-a “Budo Tomović”, gledano u cjelini, može se ustvrditi da komad ne predstavlja fijasko. Ali je publika mogla vidjeti da je Milivojević preuzimanjem prava da, kao reditelj, uradi i dramatizaciju, odbacujući pritom već postojeći tekst pisca Stevana Koprivice (!), djelovao po sistemu “mnogo hteo, mnogo započeo”.

Argumenata za ovakvu tvrdnju je više, među kojima i činjenica da je, na tekstualnom i scenskom planu, krunska priča o bizarnom prijateljstvu knjaza Nikole i zarobljenog Osman paše na Cetinju, skoro poprimila epizodno mjesto. I to u komadu sa puno svega, bez fokusiranja na centralnu priču, preko koje se publika i animira da odgleda svojevrsan primjer čojstva, u viziji Marka Miljanova, ili, “čuvanja drugoga od sebe”.

Nakon te loše startne, “pol-pozicije”, uslijedile su i rediteljske nedosljednosti u miksu žanrova, pri čemu je jedan žanr smetao drugome i obrnuto, uz odsustvo dominantnog štimunga kroz žanrovske smjene tokom cijele predstave, pa je sve vrijeme razbijana koherencija komada i njegov osnovni ton. Tako je publici nuđena čas melodrama, čas prava drama, čas burleskna zabavljačka komedija, i tako sve ukrug.

Diskrepanca između komičnih sekvenci naratora i sjajne glume Sima Trebješanina, obojene komizmom na naš način, s jedne strane, i pokušaja fokusiranja komada kroz susrete knjaza Nikole i visokog turskog oficira na nivo istorijske melodrame, s druge strane, bila je toliko dijametralno suprotna i nespojiva da su različiti žanrovi dovodili do dekompresije scenskog naboja i urušavali se uzajamno. A nije se moglo ustvrditi u njegoševskom maniru da “smiješani, najlakše se piju”. Nego su, smiješani, jedan drugog potirali, negirali, direktno svjedočili o pogrešnom uglu reditelja da se mogu sukcesivno uklapati farsični humor i duboka emocija susreta dvije velike ličnosti kroz epsko prijateljstvo ratnih neprijatelja i vojskovođa.

Uz ovo, ulogom naratora, kojeg u romanu i nema, a koji je tokom predstave svako malo najavljivao nova zbivanja (mada uspješno, ali više u žanru komedije) opasno je razbijana scenska imaginacija i kontinuitet radnje putem sekvencionisanja cijele predstave, čas uz dramu, čas monodramu. Zato se urušavala empatiju gledalaca tim prije što je koncept režije imao i naglašene elemente filmskog kadriranja, pa je svakovrsno sjeckanje dramskog štimunga išlo nauštrb cjelovitosti pozorišnog ugođaja, kojeg je bivalo s vremena na vrijeme.

Zbog ovakvih mikseva čitava predstava djelovala je razvodnjeno, po sistemu “toplo-hladno”, pa se sticao utisak da je zelena čoja Montenegra peglana mlakom peglom, uz blokirane emocije publike, koja se jedino dobro ismijala nekolika puta, pokazujući time da je dramska priča otišla u pogrešnom pravcu, ka pučkoj komediji, snažno potisnuvši osnovnu temu i melodramu kao temeljni žanr. A, uz sve ovo, nije bilo čak nijednog rediteljskog rješenja za pamćenje.
Zbog sučeljenih emocija gledaoca homo-dupleksa osjećala se i snažna repertoarska boljka naših pozorišnih projekata, da pozorišni oci već godinama rijetko izlaze u susret podgoričkoj publici da je počaste nekom zaokruženom rasnom komedijom na naše teme. Nama je očito dovoljna komedija na kašičicu u ozbiljnim melodramama, taman koliko može da razbije dominantni žanr predstave i napravi očiglednu štetu.

Jedan od časnih izuzetaka svakako predstavlja autorski projekat Borisa Liješevića, “Očevi su gradili”, kao bespoštedna kritika naših naravi i dvojnog morala, ali je pitanje zašto se ta predstava ne igra svake nedjelje, ili bar svakog mjeseca u matičnoj kući, CNP-u.

Uglavnom, u “Zelenoj čoji Montenegra” sama okosnica, uzvišena melodramska priča o epskom susretanju dvojice vladara, ostajala je skoro na marginama scenskog zbivanja, pa je i empatija izostajala, a miks komedije i istorijske melodrame bio kontraproduktivan ne dajući gledalištu da se odredi prema tome šta uopšte gleda, komediju na prvu loptu, ili psihološki naglašenu melodramu. Tako se gubila centralna priča o ljudskoj plemenitosti i bizarnom prijateljstvu dva ratna druga i protivnika, storija o dvojici vođa dva naroda.

Po snazi uživljavanja, svoju rolu najbolje je razumio i odigrao beogradski glumac, jedan od očigledno najboljih iz mlade garde, Andrija Kuzmanović. Sve vrijeme se tačno držao žanra komada, melodramske linije, koja je tokom radnje narušavana od strane drugih likova, jer je svak igrao svoj žanr. Miloš Pejović je u značajnoj mjeri parirao u partnerskoj igri, ali je osnovni nedostatak komada, žanrovski nespojivi miks, sve vrijeme predstavljao i najveću boljku predstave u cjelini.

Po svoj prilici, trebalo je ići: ili hrabro na zaokruženu komediju i pored uzvišene teme, ili ostati u znaku dominantne istorijske melodrame i visokomoralnog gesta knjaza Nikole, gesta koji nadvisuje vrijeme, a nije se desilo ni jedno ni drugo, pa smo na sceni dobili razvodnjeni, pomalo bljutavi gemišt sučeljenih žanrova.

U svakom slučaju, elementi burleskne komedije otupili su žanrovsku liniju melodrame i potrebnih dubokih emocija bez kojih su dva glavna lika postajali epizodisti kao i svi drugi junaci. Time je predstava svedena na melodramu peglanu mlakom peglom neinventivnog, indisponiranog reditelja, kojem se miks žanrova vratio kao bumerang. I njemu i podgoričkoj publici. Kojoj preostaje jedino da čeka neki novi, isto tako spektakularno najavljeni pozorišni projekat, koji će se možda opet vrtjeti na granici promašaja.
Ne djeluje previše autentično ni povod reditelja da se pozabavi ovim projektom iz razloga što je, kako je naveo, roman pročitao za jednu noć. Zato se još jednom pokazalo da reditelji umiju bolje da pričaju o svom projektu nego da ga urade.

U svakom slučaju, ako imaju pravo i na promašaje, onda je žanrovski nečista “Zelena čoja Montenegra”, sa više zakrpa, u neinventivnoj i problematičnoj režiji Nikite Milivojevića, klasičan primjer za tako što. A kako bi sve djelovalo da je zadržana dramatizacija Stevana Koprivice, to je već pitanje koje će zasigurno ostati bez šireg odgovora. Ali da bi nesumnjivo bila bolja, nije teško pretpostaviti, jer je Stevan Koprivica afirmisani dramski pisac.

I, da ponovimo na kraju: dobili smo bombastično najavljivani projekat, koji su potpisale čak tri ugledne institucije, i režirao ga afirmisani reditelj, a vidjeli predstavu sumnjivih kvaliteta i nesumnjivih manjkavosti.

A kad se na sve to nadovežu ushićeni osvrti dežurnih kritičara u nas, koji protokolarno, u duhu ceremonijal-majstora, uzvišenim tonom redovno dižu u nebesa sve predstave s potpisom stranih reditelja, vjerovatno i da se ne zamjere pozorišnim kućama, onda je jasno da ćemo ovakvom pozorišnom politikom još čekati Godoa brčkajući se u pozorišnom plićaku.