U susret stogodišnjici

Piše: Vuk Lučić

Podgorička skupština kao fenomen se danas u javnom mnjenju u Crnoj Gori javlja na dva načina. Prvi način njenog javljanja je normalan i prirodan, u vidu istorijskog događaja koji je sasvim bio u duhu svog vremena, proizišao iz dotadašnjih ideja i težnji sa kasnijim konkretnim posledicama. Drugi pojavni oblik Podgoričke skupštine jeste dnevno-politički i ideološko-mitski i u njega se polaža ideja nepravde koja se dogodila Crnogorcima koji su kroz taj događaj izgubili državu kao i ideja herojstva, poslednjeg Mohikanca, Miloša koji je sam na srijedi, oličena u Krstu Zrnovom Popoviću i njegovim komitama koji su se pobunili protiv odluka donesenih na Podgoričkoj skupštini kao i potreba da se u današnjem vremenu ta ,,istorijska nepravda“ ispravi.

Prvi način javljanja pripada istoriji kao nauci, drugi pripada pokretima koji žele da konstituišu novu crnogorsku naciju.

Svakoj naciji da bi bila nacijom potrebno je neko snažno zajedničko iskustvo ili kolektivno pamćenje o nekom bitnom događaju, načinu življenja, građenja i slično. Onda kada ne bi imali takvo vezivno tkivo, oživljavao bi se neki događaj iz istorije oko kog bi se naknadno izgrađivala takva svijest. Njemci su naprimjer u 19. vijeku pored mnogih drugih poteza, u tu svrhu, proglasili gotiku za ,,njemački narodni stil“ premda je gotika kao arhitektonski stil nastala u srednjoj Francuskoj.

Dakle Evropa nacija nastajala je tako što su te nacije u svoje temelje ugrađivale ono što su imale a ono što je falilo su pozajmljivale ili prisvajale. Naravno svaka od nacija imala je svoje osobenosti koje su pripadale samo njoj. U takve procese krenula je i srpska nacija, oslonjena na pamćenje o svojoj velikoj srednjevjekovnoj državi koja je neslavno završila Kosovskim bojem, koje je do modernih vremena stiglo najviše kroz gusle i našu epsku poeziju koja je prenošena sa koljena na koljeno i koja je u osnovnim stvarima istorijski tačno sačuvala našu istoriju od zaborava. Naravno, kasnijim istraživanjima, istoriografija je saznala i detalje koji međutim nisu izmjenili ono što je duh usmeno prenošene srpske istorije. Osnova srpskog nacionalnog preporoda bio je Kosovski zavjet i potreba da se ,,osveti Kosovo“. Naravno bilo je tu i drugih elemenata ali je ovaj bio najbitiji. Od samog početka tog procesa u njemu je snažno učešće uzela Crna Gora i njene vladike. Potpuno jednako kao i Srbija, Crna Gora je baštinila sve bitne elemente srpskog identiteta i srpske državnosti sa konačnom težnjom, čak i snažnije izraženom nego u Srbiji, da se ,,osveti Kosovo“ odnosno da se srpstvo ujedini. Ovo je bio magistralni srpski put, ostale segmente određivale su okolnosti. U tom smislu Podgorička skupština predstavljala je samo finale ovakvih težnji. Ostvareno je srpsko ujedinjenje, doduše, kroz formu jugoslovenskog, ali ipak ostvareno. Samo što je bitne elemente kroz koje se podizala moderna srpska nacija zamjenio jedan drugi mit – jugoslovenski. Ako se jedan snažno izgrađen i žrtvama potvrđen srpski identitet nakon 1918. godine mogao zamjeniti jugoslovenskim, onda možemo reći da se tako otvorio put za razgrađivanje i fragmentisanje unutar srpske nacije koje se kasnije dogodilo i koje se još uvijek događa. Sve ono što je bilo bitno u srpskom biću nije moglo biti bitno i u jugoslovenskom a jugoslovensko biće kao svoje prihvatili su samo Srbi ali ne i ostali učesnici u njegovom izgrađivanju – Hrvati i Slovenci. Glavni problem jugoslovenstva je bio što ono nije imalo sadržaj. Hrvati nisu imali zajedničko istorijsko iskustvo sa Srbima, Slovenci pogotovo. Međutim Hrvati su kao platformu za opismenjavanje uzeli Vukovu reformu srpskog jezika i tako bez ikakvog prethodnog zajedničkog istorijskog iskustva u smislu stvaranja jedne države uspjeli da uđu u Kraljevinu SHS, zajedno sa Slovencima.

Pošto bi ugrađivanje srpskih elemenata u jugoslovenski identitet izazvalo negodovanje, a sve hrvatsko i slovenačko nije htjelo da bude i jugoslovensko, Srbi su zbog novog mita koji su sebi nametnuli, mita jugoslovenstva, morali da vještačkim, neprirodnim sadržajima, izgrađuju taj identitet. U njemu nije bilo mjesta za one elemente koje su u sebi nosile državnosti Srbije i Crne Gore a koji su gurali srpski narod u smjeru srpskog ujedinjenja. Tako su Srbi osmišljavali identitet Hrvata i Slovenaca, njihovu istoriju, samo da bi je približili srpskoj istoriji i dali im jednak značaj sa Srbima, koji im svakako nije pripadao. Tako je napravljeno plodno tle za potpunu razgradnju srpske nacije koju su sproveli komunisti izdvajajući iz srpskog korpusa nekoliko novouspostavljenih nacija. Među njima i crnogorsku. Međutim tadašnji crnogorski nacionalni identitet koji su komunisti uspostavili nije iz sebe isključivao svoje bitne srpske elemente, srpski jezik, Kosovski zavjet, Gorski vijenac i slično već im je pridodao ,,tekovine revolucije“ i izdvojio se iz ostatka srpskog korpusa ali ipak pod jednim državnim krovom što je i pomoglo da sve to lakše prođe.

Uz iskustvo rušenja Njegoševog groba na Lovćenu, takav identitet stigao je do devedesetih godina pa i do 21. vijeka. S obzirom na to da je po nekom planu sa Zapada Crnu Goru trebalo izdvojiti iz dotadašnjeg civilizacijskog kruga i premjestiti je u novi a to nije moglo da se postigne samo otcjepljenjem od Srbije, potrebno je bilo izgraditi potpuno novu naciju, na potpuno novim temeljima.

Ali pošto su Crnogorci ipak Srbi, i funkcionišu kao zavjetni narod, koji treba da ispravi neku istorijsku nepravdu, kojem je potreban svijetli primjer Obilića i novo Kosovo koje će osvetiti, nije se pred ideolozima novocrnogorske nacije nalazio nimalo lak zadatak. Osim relativizacije dosadašnje istorije Crne Gore koja je nedvosmisleno srpska bilo je potrebno oko nečega izgraditi novi identitet. Izabrana je Velika Skupština srpskog naroda u Crnoj Gori iz 1918. godine.

Ujedinjenje je proglašeno za nepravdu. Kralj Nikola bi trebao da zauzme mjesto Kneza Lazara. Božićna pobuna da zamjeni u narodnoj svijesti Kosovski boj. Krsto Zrnov treba da bude novi Miloš Obilić a kralj Aleksandar sultan Murat. Tadašnja apsolutno većinska Crna Gora koja je željela ujedinjenje proglašena je za Vuka Brankovića. Svemu tome daju se primjese ustaštva i fašizma kroz Savića Markovića Štedimliju i Sekulu Drljevića. Onima koji ovo rade nije bitna istina već zbunjivanje. Bitna im je naša karakterna crta da zauzimamo busije pa tek onda da sagledavamo činjenice. A znamo da kada se jednom zauzmu busije onda se samo pravda taj položaj a teško se priznaje istina. To je ono na šta računaju ideolozi nove nacije u ovoj borbi i to je jedini način na koji i dobijaju pobornike. Onima koji su jednom stali na pogrešnu obalu nude opravdanja za takav potez. Ona se nalaze u ovakvoj vrsti izgrađivanja novog identiteta i u sili državnog prinudnog aparata kao i sitnim beneficijama u vidu raznih formi apanaža i slično.

To isto imali su i oni koji su u vrijeme Osmanskog carstva na ovim prostorima prelazili u islam. Smišljali su sopstvena opravdanja za taj čin i oslanjali se na silu države. Vlast je uvijek bila u rukama takvih pod kojima je ćutala moralno gnjecava manjina. Ali istina i pravda bila je uvijek na drugoj strani. Na strani onih koji se nisu odricali krsta časnog i slobode zlatne, koji su sa tim krstom i tom slobodom izdizali u planine i vrleti odlazeći iz blagorodnih dolina i ravnica u kojima su ostavljali one koji su se turčili i primali carsku vjeru s njihovim dobrima i opravdanjima.

I Podgorička skupština i Božićna pobuna i Krsto Zrnov  i kralj Nikola imaju svoje mjesto u istoriji srpskog naroda koji ih je iznjedrio. Ali one koji pokušavaju da oko toga izgrade neki novi identitet moramo da razočaramo i kažemo da je knez Lazar poginuo u Kosovskom boju a kralj Nikola raspustio vojsku kraljevine Crne Gore 1916. godine i pobjegao iz zemlje ostavljajući je Austrougarima pred kojima je kapitulirala njegova krnja Vlada, da je Podgorička skupština izraz vjekovne težnje srpskog naroda iz Crne Gore za srpskim ujedinjenjem.

Da je Božićna pobuna lokalni okršaj malog zamaha za razliku od Kosovskog boja koji je bio sudar civilizacija. Da Krsto Zrnov nije položio svoj život u tom okršaju niti izabrao hrabru i junačku smrt poput Miloša Obilića. On nije ubio kralja Aleksandra kao Obilić Murata već je ponizno molio da mu služi i uzme od njega penziju. Jedino što ima zajedničko sa Obilićem je to da je i on bio Srbin.

Da bi jedan mit bio snažan on mora da ima i stvarni sadržaj koji mu daje mitsku formu i da je na prirodan način prisutan u kolektivnoj svijesti čitavog naroda. Pohara Kuča je snažnije urezana u pamćenje čitavog naroda, Kuča pogotovo, nego što je to Božićna pobuna.  Zbog toga je srpski mit o Kosovu kadar da se jaka sa cijelim svijetom a novocrnogorski o Božićnoj pobuni se sapliće sam o sebe. To je mjera pada Crne Gore i naroda koji je stvorio.