Suverenizam, ali samo ako je integralizam!

Piše: o. Darko Ristov Đogo

Najprije par rečenica o političkoj slici Srpske (pojednostavljeno, ali ona nije tema ovog teksta)
Vlast pokušava da indentitetskim temama nekako nadoknadi evidentan nedostatak sposobnosti organizacije društva koji je vidljiv u depopulaciji, političkoj apstinenciji i demoralizaciji stanovništva.

Dominantno liderska struktura stvorena oko interesa tranzicijskih pobjednika, vlast nikako da nađe načina da se transformiše iz klijentističkog modela društvenog (ne)organizovanja, jer bi svaki sljedeći model zahtijevao ono što politička elita u Srpskoj jedino ne umije – da društveno dobro dijeli i distribuiše a da ga prethodno ne kapitalizuje u izbornom procesu tj da za bilo šta što omogući nekome, od posla do tendera, ne traži bilo kakvu političku lojalnost. Opozicija je tek sasvim neozbiljna politička aglomeracija izanđalih i neharizmatičnih lidera, osute lokalne strukture (uz izuzetke) uz svega par izuzetaka mlađih političara koji tribunskom pojavom zavrjeđuju pažnju, ali kojima takođe nedostaje idejna profilacija i politička kultura (praksa nije isto što i kultura!) Opozicija ima samo jedan koncept, a to je čekanje da se socijalno nezadovoljstvo konvertuje u njihove glasove – iako ljudi danas odlaskom i apstinencijom tiho govore šta misle o jednima i drugima.

Nedostatak trećeg puta, idejnog i političkog, tako skupo košta i vlast i opoziciju i Srpsku jer u binarnom izboru ni jedni ni drugi ne osjećaju potrebu da budu drugačiji tj bolji.
Ako uzmemo
Zašto je važno vraćanje nadležnosti?
Ono je svakako važno zbog jasne potrebe srpskog naroda u Republici Srpskoj da unutar Bosne i Hercegovine i Republike Srpske živi sa osjećajem elementarnog dostojanstva, bez pritiska Damaklovog mača bilo čijih institucija i političke moći. Dakle, resuevernizacija Srpske trebalo bi da označi početak resuverenizacije srpskog naroda u Srpskoj. Svi koji – bilo zbog stranog pritiska ili sopstvene procjene nisu u stanju da shvate da, makar i kao politički performans, resuevernizacija jeste važna – suštinski ne shvataju bi’lo srpskog naroda ovdje. Opozicija je, recimo, morala da traži da se umjesto zaključaka i deklaracije pripreme adekvatni zakonski projekti. Mnogo šta je u poslijeratnoj Srpskoj izmjenjeno ne pod direktivnom već pod „mekim pritiskom“ stranaca. Naročito je užasno i štetno sve što je urađeno a što je počelo da razlikuje Srpsku od Srbije – nekompatibilnost školskog programa (usljed koga moramo neprekdino da „prevodimo“ rođacima i kumovima iz Srbije: „Evgenije ide u 7. razred – to je u Srbiji 6. razred“ i slično), nedostatak platnog prometa i slično. Opozicija bi mogla da bude kritičar vlasti sa pozicija srpskog integralizma, a ne iz potpuno besmislene, štetne i neubjedljive pozicije bosanskog integralizma (gdje opozicioni glasovi brane „srpska“ mjesta u Sarajevu, ne shvatajući – uostalom, kao ni ministri u zajedničkim institucijama iz reda vlasti – suštinu i smisao tih institucija. One nisu to da se ostvaruje lični profit i kupi treći stan u Beču – kako me ubjeđivao izvjesni profesor iz Banje Luke, čuveno zbog lojalnosti svakoj vladajućoj stranci – već da poistovjećivanjem sa ostvarenim privilegijama s vremenom kupi lojalnosti političke „elite“ u Srpskoj „državi“ Bosni i Hercegovini. Iako se vlast i opozicija razlikuju u retorici „brige“ za ove institucije, niko iz Srpske se ne ponaša u Sarajevu onako kako su se Hrvati ponašali u SFRJ ili „Crnogorci“ u SCG).
Iz pozicija srpskog integralizma Srpska može i mora da sama odustane od onih društvenih eskperimenata koje je sama učinila a u kojima se razlikuje do Srbije. Danas to već ne mora da bude samo preuzimanje gotovih rješenja iz Srbije – moguće je oformljivanje zajedničkih organa i institucija koji ne bi služili političkom marketingu vladajućih stranaka već strukturalnom povezivanju Srbije i Srpske. Sudbina „Zakona o zaštiti ćirilice“ koji mnogi organi u Srpskoj nisu ni poštovali (npr zvanična fb stranica MUPa Srpske, te ogroman broj lokalnih organa uprave koji ne samo da ne koriste latinicu i ćirilicu već jedino i isključivo latinicu), a koji je već proglašen neustavnim u Srpskoj dobro ilustruje razliku između marketinškog integralizma i suštinskog. Vijest o donošnje Zakona o zaštiti ćirilice bila je važnija od pitanja da li će se taj zakon primjenjivati – a ne samo da se nije počeo primjenjivati u Srpskoj već je ponižen i ismijan. Komentarišući takvcu sudbinu zakona sa poznanikom bliskim trenutnim vlastima u Srpskoj dobio sam uvjeravanje da se manje-više pretpostavljalo da će sudbina zakona biti takva. Na moje pitanje zašto su predložili i glasali za nešto što će da „padne“, poznanik mi reče da je bilo važno da se demonstrira jedinstvo sa Srbijom. U njegovom odgovoru zaista nisam mogao da razaznam primisao o tome da je glasanje za ono što će da bude proglašeno neustavnim – ponižavanje i onoga koji glasa i onoga za šta se glasa. Sa takvim nivoom političke i društvene nekulture, pravo pitanje jeste koliko bilo šta što se izglasa može da bude sprovedeno u život. Ako su zakoni samo demonstrativni politički činovi, a ne načini da uredimo međusobne odnose na obavezujući način – teško da će bilo šta što skupština Srpske donese nadživjeti trenutnu političku potrebu.
Zašto su simboli Republike Srpske važni?
Simboli se ne sipaju u traktor, jer simboli kroz jezik hraldike, muzike i književnosti izražavaju biće jednog naroda. Svako rodoljublje se mjeri sposobnošću jednog naroda tj njegove izabane vlasti da organizuje svoj život na takav način da istovremeno sebi ostvari postojanje (egzistenciju) i odgovor na pitanje o smislu postojanja. Dakle: mjera rodoljublja jeste mjera sposobnosti da narod živi i da stremi nečemu većem od prostog života: za nas Srbe to znači da narod živi i da stremi kosovskom zavjetu, ujedinjenju i oslobođenju. U tom smislu, simboli – kao izraz identiteta – i ne služe praktičnim ciljevima već su nešto radi čega se praktični ciljevi života i organizuju. Ako se ne slažete sa ovakvim gledištem na stvari –onda redovi koji slijede vam neće imati nikakvog smisla.
Logički slijed je vrlo jednostavan: postojeći simboli Republike Srpske (tzv „grb“ i „himna“ – RS amblem i svečana pjesma „Moja Republika“) donešeni su pod političkim pritiskom tzv Međunarodne zajednice koja je, koristeći se Ustavnim sudom BiH, nametnula svoju volju.

Iako formalno sakrivena iza potrebe za simboličkim predstavljanjem sva tri konstitutivna naroda u Repblici Srpskoj (Srba, Bošnjanak, Hrvata), ova odluka je imala jasan i nedvosmislen politički rezon: trebalo je demonstrirati silu, političku predstavljenu kao pravnu, kojom strani faktori vladaju Srpskom. Stari simboli su promptno zamjenjeni novim.
Ako je jedini razlog za sklanjanje starih simbiola – onih koji su ujedno simboli srpskog naroda ma gdje živio (grb sa dvoglavim orlom, himna „Bože pravde“) – bila isključivo volja međunarodne zajednice i domaćih poslušnika da se oni ukinu, onda je kao prvi simbolički čin neposlušnosti i otpora toj volji neophodno vratiti „stare“ simbole Srpske. Činjenica da su se mnogi danas poistvojetili sa onim nametnutim slikovito govori o tome da Štokholmski sindrom i sklonost da se prihvate novostvoreni simboli – i to oni nametnuti – nisu karakteristični samo za okolne narode, koji lako prihvate juče stvorene identitete i simbole već, očiglednom nisu strani ni svima onima kojima ne smeta silovateljsko porijeklo današnjeg grba i „himne“ Republike Srpske.
U tom smislu je zanimljivo poređenje između njegovanja jezika političkog izražavanja i simboličke politike. Vrlo često se iz usta vlasti u Srpskoj čuje da Srbi u Bosni i Hercegovini nisu „bosanski Srbi“ u smislu da postoji nekakav specifikum Srba koji žive sa ove strane Drine, koji bi od nas činio neki poseban etnos u odnosu na Srbe u Srbiji ili Crnoj Gori. O alergiji prema samom nazivu „Bosna“ i „bosanski“ pisali smo već nekoliko puta i ne želimo da se ponavljamo: ukratko – potrebno je istovremeno integralistički voditi računa o srpskom naslijeđu srednjovjekovne Bosne, naročito po pitanju rasvjetljavanja njene prošlosti i po pitanju kulture sjećanja, ali svakako da treba imati na umu da zaista ne postoje razlozi zašto bi jedan zavičajni identitet postao ma kako posebniji u odnosu na druge srpske zavičajne, pa i državotvorne identitete. U tom smislu „bosanski“ ali ni „hercegovački“ Srbi ne postoje ni kao prelazna faza ka „pravoslavnim Bosancima“ (iz perspektive bosanskog integralizma) ali sigurno ni kao „najbolji Srbi“ 21.vijeka (analogno Crnogorcima, Brđanima i Hercegovcima u 19.vijeku). Međutim, ako smo oprezni na nivou političkog jezika, postavlja se pitanje zašto nismo i na nivou simboličkog jezika? Da li ludačka lojalnost nametnutim rješenjima ilustruje rađanje jednog independizma i suverenizma Srpske koji nije nužno i bezuslovno integralistički? To što je neko nominalno za ideje srpskog ujedinjenja i naročito činjenica da se neko s vremena na vrijeme ekonosmi i politički nasloni na vlasti u Srbiji i dalje ne znači da je takav političar iskreni integralista (treba li se podsjetiti činjenica da je kralj Nikola sve do 1916. u više navrata isticao lojalnost ideji svesrpskog ujedinjenja, ali pod uslovom da Crna Gora i naročito – njegova dinastija (koju i nije razlikovao od Crne Gore) zadrži neki oblik individualnosti tj da dinastija Petrović zadrži neki oblik vlasti).

Biti (srpski) nacionalista (ovdje, naravno, u samopodrazumijevajućem pozitivnom smislu riječi) i dalje ne znači da ste i nedvosmisleni integralista (pristalica gledišta prema kome Srbi predstavljaju jednu nedjeljivu Cjelinu koja kroz vrijeme treba da se kulturno, obrazovno i, kada to bude moguće, i politički integriše).
Ukoliko je sve ono što je protjerivalo srpski jezik, pismo, grb i himnu iz Srpske bilo stvar tuđeg uticaja i pritiska, iskrenost naših vlasti da stvari vrate na staro vidjeće se podjednako u otporu stranom uticaju koliko i u sposobnosti da opozovu one korake koje je sama Srpska podanički prihvatila kako bi izbjegla pritisak stranaca. Integracija Srpske sa Srbijom važna je i kao simbolički čin ali i kao preduslov našeg opstanka.