Srpski se otpor po celom svetu čuje

O agresiji NATO-a kao apoteozi unipolarnog američkog poretka zasnovanog na „zapadnim pravilima”, alarmu za buđenje Narodne Republike Kine i Ruske Federacije, i početku procesa multipolarizacije u prvoj četvrtini 21. veka, danas se sve više i ubedljivije piše. S druge strane, osvrt na Nevesinjsku pušku ukazuje na slobodarsku iskru srpskog naroda, koja je ne samo zapalila Balkan u poslednjoj četvrtini 19. veka već i posledično uticala na dešavanja koja su dovela do promene svetskog poretka u prvoj četvrtini 20. veka, nakon Prvog svetskog rata.

Otuda i naziv međunarodne naučne konferencije „150 godina od Hercegovačkog ustanka: uticaj na regionalnu bezbednost i evropsku geopolitiku”, u organizaciji Instituta za međunarodnu politiku i privredu iz Beograda i Instituta istorijskih nauka Univerziteta u Istočnom Sarajevu.

Dvodnevna konferencija, nedavno održana u Nevesinju i Trebinju, okupila je eminentne stručnjake iz Francuske, Velike Britanije, Ruske Federacije, Poljske, Češke, Rumunije, Bugarske, Severne Makedonije, Crne Gore, Republike Srbije i Republike Srpske. Među njima i politikologa Ričarda Sakvu sa Univerziteta Kent, istoričara Džona Lohlanda sa Katoličkog instituta za visoke studije u Vandeji, Biljanu Vankovsku sa Univerziteta Sv. Ćirilo i Metodije iz Skoplja, Ekaterinu Entinu iz moskovske Visoke škole za ekonomiju, te Konstantina Nikiforova, direktora Instituta za slavistiku Ruske akademije nauka.

Njihov zaključak je nedvosmislen: dejstvo Hercegovačkog ustanka po značaju uveliko prevazilazi i geografske i vremenske kontekste u kojima se odvijao.

Samim tim postao je deo današnjeg strateškog narativa srpskog naroda. Naime, moderni strateški narativi opisuju kako narodi i države usklađuju razumevanje svoje prošlosti, sadašnjosti i budućnosti na koherentan način, sa ciljem ubeđivanja domaćeg i spoljnog javnog mnjenja o legitimnosti strateških odluka koje se donose. Oni, dakle, oblikuju percepciju o identitetu, namerama i mestu jednog naroda i države u svetu. Iako su strateški narativi okrenuti ka budućnosti, oni se grade na osnovu razumevanja ključnih događaja i procesa koji su oblikovali prošlost, kao i onih koji oblikuju sadašnjost.

Nevesinjska puška je tako simbol borbe za nezavisnost i slobodu, otpora opresiji i okupaciji velike sile, ali i simbol srpskog uticaja na region, na evropsku i svetsku geopolitiku.

Uočavamo tri grupe elemenata koji definišu moderan srpski strateški narativ. Prvo, politička nezavisnost i suverenitet, žrtva i borba protiv diskriminacije i okupacije. U izgradnji tog narativa definišuću ulogu imaju boj na Kosovu 1389. godine, ustanci protiv Osmanskog carstva 1804. godine, 1815. godine i 1875. godine, otpornost i podizanje iz pepela nakon Osmanske okupacije i okupacija tokom Prvog i Drugog svetskog rata, te nakon agresije NATO-a 1999. godine. Tu je i sebi dato obećanje da nikada više neće dozvoliti ponavljanje genocida nad srpskim narodom u Nezavisnoj državi Hrvatskoj tokom Drugog svetskog rata, obećanje koje je dovelo do stvaranja Republike Srpske 1992. godine.

Drugo, vrsta „hedžinga” ili balansiranja između Istoka i Zapada, kao posledice vekovima dugog života na granicama dva carstva, geografskog okruženja Zapada i istorijskih veza sa Istokom, ali i politike „nesvrstanosti” Jugoslavije tokom hladnog rata.

Najzad, treće, uloga katalizatora u promenama svetskog poretka. Uočljiv je put koji vodi od Hercegovačkog ustanka do početka Prvog svetskog rata i dramatičnih geopolitičkih promena koje su donele novi svetski poredak. Na sličan način, agresija NATO-a 1999. godine paradoksalno otvara put ka procesu multipolarizacije, čega smo danas svedoci: šest meseci nakon agresije u Kremlj je stigao Vladimir Putin, a u Pekingu je nakon bombardovanja kineske ambasade došlo do obrta u strateškoj spoljnopolitičkoj i odbrambenoj doktrini, koju američki politikolog Piter Griz naziva „postbeogradskom Kinom”.

Strateški narativi imaju tri glavne forme. Prva je u vezi sa međunarodnim sistemom, i kako ga autori strateškog narativa razumeju. Druga je u vezi sa identitetom koji politički akteri žele da projektuju u međunarodnom poretku. Najzad, treća je u vezi sa konkretnim političkim odlukama.

Po pitanju sistema, srpski pogled je posvećen neophodnosti očuvanja sistema Ujedinjenih nacija, zasnovanom na Povelji UN. S obzirom na to da je zapadni „poredak zasnovan na pravilima”, kreativnim interpretacijama i američkoj unipolarnosti deformisao ovaj sistem, multipolarizacija se posmatra kao korak na ponovnom povratku primata pisanog međunarodnog prava i Povelje UN.

Po pitanju identiteta, srpski narativ se zasniva na tome da je bio žrtva zapadnog „poretka zasnovanog na pravilima” od devedesetih godina 20. veka do danas – od agresije NATO-a 1999. godine bez odobrenja Saveta bezbednosti UN, preko koordiniranja od strane SAD i Evropske unije „jednostranog proglašenja nezavisnosti Kosova” 2008. godine, pa sve do kreativnih interpretacija potpisanih međunarodnih sporazuma i rezolucija UN. Samim tim, srpski narod možda ne može da utiče na proces multipolarizacije, ali ga je svakako delom inspirisao.

Ovakvo shvatanje prilagođava konkretne spoljnopolitičke izbore: vojnu neutralnost Republike Srbije i Republike Srpske, neusklađivanje sa zapadnim sankcijama protiv Rusije i građenje „zajednice Srbije i Kine za zajedničku budućnost u novoj eri” uprkos kandidaturi za članstvo u EU, ili insistiranja na pisanom dokumentu Dejtonskog mirovnog sporazuma nasuprot slobodnoj zapadnoj interpretaciji „duha Dejtona”.

Najzad, ono obogaćuje i učvršćuje svesrpsku sabornost, što je suštinski važno, jer, kao što je na konferenciji u Nevesinju istakao Željko Budimir, ministar za naučnotehnološki razvoj i visoko obrazovanje Republike Srpske: kao i pre 150 godina, „mi se nalazimo u istom problemu, odnosno u istom istorijskom pitanju – srpskog oslobođenja i srpskog ujedinjenja”.

*Naučni saradnik Instituta za međunarodnu politiku i privredu u Beogradu

(Politika)