Spomenik srpskom guslaru: Aman, braćo, zašto „slijepom guslaru“?

Piše: Jovan Lakićević

Eto, desilo se i to čudo: spomenik srpskom guslaru ponovo je na Kalemegdanu! Kažu – vraćen poslije 104 godine. Ko se god sjetio – hvala mu! I to ne samo u ime guslara i njihove prilično brojne bublike.

Da ne bi te kratke informacije, ne bi smo ni znali da ga je tu nekad bilo. Nema, međutim, objašnjenja ko ga je i zbog čega odatle pomjerio i ostavio da čami puni vijek u nekakvoj Barutani. Čuo sam usput da je to trebalo da bude neki „dodatak“ onom spomenikiku Voždu ispred hrama Sv. Save!

Da je skinut prije 75 godina, kada je sve „srpsko“ valjalo ukloniti što dalje od srpskog naroda i kada je samozvani maršal izjavio da „Srbiju treba smatrati za okupiranu teritoriju“, bilo bi mi shvatljivije, ali ne i lakše. Ostala je, dakle, nedopričana priča.

U apsolutnom pomanjkanju činjenica, ostaju nam samo pretpostavke. I nagađanja. Zbilo se to, otprilike, dvije godine nakon antetata na Kralja Aleksandra, (inače, nekoliko godina ranije predsjednika žirija na Velikoj guslarskoj utakmici na Kolarcu), negdje u vrijeme krvavih litija, povodom potpisivanja konkordata s Vatikanom, kada je žestoki protivnik toga čina, Patrijarh Varnava otrovan.

Tada je, ako se ne varam, ministar unutrašnjih poslova Kraljevine Jugoslavije, bio njen prvi predsjednik , (1919.) jezuita i i katolički kleronacionalist Antun Korošec, koji je 1936. kao ministar unutrašnjih poslova, u krvi ugušio litije protiv konkordata sa Vatikanom. Dešava se to dvije godine nakon ubistva Kralja, a tada biva otrovan i srpski Patrijarh Varnava, u Pljevljima, koji je je predvodio litije.(Malo je, nažalost, poznato i da su na njegovoj četrdesetici, otrovana i dva njegova brata!)

Dakle, locirali smo (ne)vrijeme, ali nalogodavca nijesmo!

Zanimljivo je da se i danas, kao, vjerovatno, i tada, o radu vajara Toška Vučetića, govori kao o „Slepom guslaru“! Veoma zanimljivo. Ne kaže se, što bi i prekjuče i danas bilo prirodno – SRPSKI GUSLAR, nego- slepi guslar. Hoće da se kaže, i onda, a možda i danas, da su srpski guslari bili slijepci, koji su na saborima, u crkvenim portama, a i na drugim svetkovinama, nešto pjevali i prosjačili, očekujući milostinju da prežive. Neće biti!

Zahvanjujući našoj svetoj crkvi i guslarima, odnosno našoj epici koju su oni prenosili, i Gospodu Bogu, naravno, srpski narod je preživio i do ovih dama!

To je Hadži Radovan Bećirović smjestio u samo dva istorijska stiha:

„Manastiri i sveto gudalo/
to je srpsku vjeru sačuvalo!“

O značaju naše Svete crkve kroz vremena, za očuvanje naše nacionalne svijesti, istorije i vjere, uglavnom se mnogo toga zna. O značaju gusala i epike rekao bih, tek površno. Ne volim da se ponavljam, ali moram. U ovim stihovima Hadži Radovana nije samo riječ o vjeri kao takvoj, o vjeri pravoslavnoj, već o očuvanju sopstvene nacionalne svijesti, ili, još tačnije, o očuvanju sopstvenog nacionalnog identiteta. O vjeri u sebe, u snagu Srbstva, u svoj viševjekovni san o slobodi i pravednosti srpske borbe i žrtve!

Aman, braćo Srbi, nijesu svi srpski guslari bili slijepci! ( A i oni slijepci, poput Filipa Višnjića, i slijepe Živane, vidjeli su više od drugih svojih savremenika!) A bilo ih je tek nekoliko. I, zašto, zaboga „slijepi guslar“ ponovo na Kalimedanu? Perun Perunović, uoči Velikog rata, iskupio je u Americi dvije divizije Srba da dođu i da se bore na Solunskom frontu. A sam je, po svjedočenju D.Ćosića, u odsutnici, na putu ka Prokletijama, sa guslama, na konju, kuražio svoje srpske saborce da istraju i prebrode ovu veliku srpsku Golgotu! Perun nije bio slijep. Kao ni mnogi znameniti srpski guslari prije i poslije njega!

U ovoj prilici osjećam potrebu da se prisjetim stihova moga brata i kuma, Momira Vojvodića, koji je u svojoj poemi „Dva vožda“ izjedničio epskog vožda Višnjića sa Karađorđem! To je za one, koji nijesu znali, najljepša apoteoza, ikad izrečena, srpskom guslaru. Dajem je u nešto skraćenom obliku i bez interpunkcije, kako je sam Vojvodić zapisao.

Dva vožda

„Gleda vojska Vožda visokoga
Koga voli i štuje ko Boga
A Vožd smišnja šta još vojci treba
Pored vina, oružja i hljeba
Da dočeka age i begove
S većom silom od vojske njegove
Pa prozbori đorđe Koekude
Gusle srca junacima bude
Oz grobova dižu slavne ljude
Hrabre slave kukavice kude
Pa opravi brzonoge straže

Na sve strane da guslara traže
Da po Sremu i Pocerju zađu
I Filipa Višnjića da nađu
I dovedu u Mišarko polje
Pošto niko od Višnjića bolje
Ne umije u srcimaljudi
Pjesmom oganj borbe da probudi.

Brzi lakci kroz sela zađoše
I Filipa Fišnjića nađoše
I pod šator Voždu dovedoše
Uz vatru ga i vino sjedoše.
Viđe vojska Višnjića kad dođe
Koga vole vojnici i vođe
Pa u svakom zatreperi duša
S vak se spremi da Višnjića sluša

Noć uoči Mišarskoga boja
Od visokog Višnjićevog poja
Sijevnuše iskre iz kremena
Zaječaše ponori vremena
Zvijezde se nebom uzrojiše
Viteška se groblja otvoriše
U peštere zvjerad utekoše
Junacima suze potekoše

Višnjić pjeva Bunu na dahije
Kada Đorđe podiže nahije
Kad u boju kod Stambol kapije

Srpskoj zemlji povrati tapije
Kada listom za zgažena prava
Usta raja ko iz zemlje trava

Srpskoj vojci Višnjić carski poke
Iza njega sve vojvodem stoje
Višnjić pjeva Karađorđe gori
Višnjić pjeva pobjedničkoj zori
I slobodi dolazećih lj
Višnjić Vožda Vožd Višnjića budi
A kad planu svih sedam Vlašića
Iznad čela Filipa Višnjića
I odjeknu klik što trza nože
Srbija se umirit ne može
Iz hiljada grla uzdah ode
Karađorđe vojska i vojvode
Orni za boj i poljane slave
Prikloniše pred guslarom glave
A Vožd pruži Višanjiću vrč vina
I s njim ispi za oca i sina
Pa nazdravi vojsci Nek se zbude
Kako Višnjić poje kojekude“