Sokolski sletovi u Hrvatskoj

Jugoslovenski sokoli su između dva rata priređivali sletove u Hrvatskoj uprkos napadima hrvatskih separatista. Sokolska organizacije je tada bila jaka u Hrvatskoj, a posebno u Dalmaciji i Hrvatskom primorju. Pred slet 1924. u Zagrebu pojedini zagrebački listovi među kojima „Hrvat” i „Hrvatska Zastava” napadali su sokole. Tvrdili su da će doći 200 do zuba naoružanih Orjunaša iz Slovenije da napadnu građane Zagreba. (1)
Sokoli su priredili slet u Zagrebu od 15 do 17. avgusta 1924. U Zagreb je došlo 12.000 sokola iz Srbije, Vojvodine, Bosne, Crne Gore, Hercegovine, Dalmacije, Slovenije, Hrvatske, Međumurja i Istre. Došli su Češki i Ruski sokoli i delegacija Poljskog sokolstva. (2) Građani Zagreba ispunili su ulice i sa oduševljenjem dočekali sokole. Sokolske redove su obasipali cvećem. Nasuprot njima pojedine skupine u Gajevoj ulici su vikale : „Dole jugoslovenski Sokol !”. Ni sokoli ni policija nisu reagovali. (3)
Na Drugom Jugoslovenskom Sokolskom saboru koji je održan zajedno sa sletom zaključeno je osnivanje Sveslovenskog Sokolskog Saveza. Na saboru je odlučeno da sokoli slave Dan Ujedinjenja, 1 decembar. (4) Nekoliko članova saveznog starešinstva i zastupnik ruskog sokolstva, starosta D. Vergun iz Praga, automobilom su sa sabora otišli u restoran „Kolo”. U neposrednoj blizini „Kola” su pozdravljeni sa ovim izrazima : „Hulje, svinje, izdajice hrvatskega naroda”. Napadi u štampi su se nastavili i posle sleta. Sokoli su proglašeni za razbojnike i tatove. (5) Radić je sokole nazvao ćukovima i jastrebovima. Prilikom hrvatskog sleta 1925. dr. M. Dečak je napao sokole u „Mladohrvatskom Pokretu”. (6)
Sa jačanjem hrvatskog separatizma napadi na sokole bili su sve žešći. Sokolska štampa izveštavala je o tim napadima. U „Bratstvu“, časopisu Sokolske župe Osijek, od 15 decembra 1938. doneli su vest : „Noću, u oči proslave rođendana g. Mačeka, Sokolski dom u Klisu, koji se nalazio u kliškoj tvrđavi, izgorio je do temelja. Prošle godine izgorio je sokolski dom u Konavlima. U ova “junačka” djela ubrajamo i napad na sokolske prostorije u Komiži, u Krilu-Jesenicama i u Postirama. U Postirama odnijeli su radio aparat i bacili ga u more”. Niko Ljubanov, član sokolske čete Kraj, sokolskog društva Biograd na moru poginuo je od uboda nožem pred sudom u Biogradu „ostavivši za sobom nezbrinutu porodicu i ucviljenu braću sokole”. (7)
Napadi nisu zaplašili sokole. Sokolska Župa Sušak-Rijeka priredila je svoj osmi slet na Sušaku 15. i 16. jula 1939. Ujedno to je bio treći slet primorskih župa. Glasnik Sokolske župe Beograd „Oko sokolovo” je izveštavajući o sletu istakao : „služi na čast priređivačima koji se nisu plašili pretnja, sile, paljevina … Teška iskušenja kroz koja prolaze naša braća i sestre na Jadranu nisu obeshrabrila župu Sušak, ni pokolebala je u odluci da župski slet na Jadranu priredi u velikom obimu, sa manifestacionim karakterom kakav su sokolski sletovi imali u ona sretnija vremena. … te se ničim ne daju zastrašiti, pa ma kako se situacija razvijala nepovoljno po … sokolstvo. … a još borbeniji što je protivnik nasrtljiviji, dolazili su sokoli iz svih krajeva unutrašnjosti i ostrva.”. Slet je organizovan uz veliko učešće sokola (oko 6.000 učesnika) iz župa Sušak-Rijeka, Šibenik, Zadar, Split, Zagreb, Karlovac, Maribor, Celje, Ljubljana i Beograd. U nedelju 16. jula 1939, sa visova iznad Sušaka, spuštala se sokolska povorka sa brojnim zastavama i 14 muzika pozdravljena od gledalaca sa klicanjem Jugoslaviji, kralju, jedinstvu i sokolstvu. Gradski stadion bio je prepun takmičara, vojske i mnoštva naroda. Ceo program takmičenja, povorka kroz grad i javna vežba izvedena je na opšte zadovoljstvo gledalaca. (8) O sletu je pisao i časopis Sokolske župe Osijek „Bratstvo”. Dr. Ilija Mamuzić primetio je da je publiku na stadionu više interesovalo to da su sokoli uopšte izašli na vežbalište 16 jula 1939. nego kvalitet vežbača. Još više pozdravljala je publika vojsku. U svom članku istakao je : „… Iznenađen sam brojem publike i vežbača. Isto tako sam iznenađen oduševljenim nastupom vežbača, kao i veoma oduševljenim držanjem publike. Zapažam : – desno od mene jedna gospođa ne može da sedi mirno, nego ustaje, maše, viče : „Živjeli Sokoli ! Živjela Jugoslavija ! Živio Kralj !”. Po njemu glavni interes gledalaca bio je na idejnoj strani sokolstva i njegovih zadataka, a ne na tehničkoj strani sleta. Istog dana u isto vreme proslavljen je rođendan dr. Vladimira Mačeka. Povorka sa muzikom i zastavama prolazila je pored dveju strana sokolskog igrališta. Sokoli su uložili naročiti napor da do ubitačnog sukobljavanja ne dođe. Sletski odbor uputio je svim sokolima poziv u kome se isticalo : „U Sušaku pored naše proslave vrši se i proslava jedne druge organizacije, pa Vas bratski molimo i pozivamo da na eventualne izazove i natpise ne reagirate vrućim dalmatinskim temperamentom, već preko svih izazova prođete šutke kao pametni ljudi i disciplinovani članovi sokolske organizacije.” (9) Posle svršene vežbe sa tribina zaorila se pesma „Hej Sloveni” sa klicanjem kralju i Jugoslaviji. Istovremeno pored tribina prolazila je povorka pristalica HSS sa bakljama a povodom rođendana doktora Mačeka kličući slobodnoj Hrvatskoj i hrvatskom Sušaku. Posle završenog programa došlo je do pojedinačnih incidenata i do napada na sokole pri povratku kućama. Sokolska župa Beograd uputila je novčanu pomoć za postradale sokole na sletu. (10)
Sokoli su između dva rata priređivali sletove u Hrvatskoj uprkos napadima hrvatskih separatista. U članku se opisuju dva sleta, prvi u Zagrebu 1924, a drugi 1939. na Sušaku. U tom periodu sa jačanjem hrvatskog separatizma napadi na sa sokole su bili sve žešći. Sokoli su nastojali da ne reaguju na napade. Posle sporazuma Cvetković-Maček 26.8.1939. HSS je svoju vlast u Banovini Hrvatskoj koristio za hajku na sokole i sve koje je smatrao svojim neprijateljima.

Saša Nedeljković
član Naučnog društva za zdravstvenu istoriju Srbije

Napomene :
1. I. Bajželj, „Vtiski z zagrebškega zleta in sabora”, „Sokolski Glasnik”, Ljubljana, 15 septembra 1924, br. 16-18, str. 256;
2.„Spomenica Sokolskog društva u Staroj Pazovi 1906-1931.”, Štamparija „Jedinstvo”, Stara Pazova, str. 7, 20, 21, 23, 26, 33, 37, 38;
3. I. Bajželj, „Vtiski z zagrebškega zleta in sabora”, „Sokolski Glasnik”, Ljubljana, 15 septembra 1924, br. 16-18, str. 256;
„Spomenica Sokolskog društva u Staroj Pazovi 1906-1931.”, Štamparija „Jedinstvo”, Stara Pazova, str. 7, 20, 21, 23, 26, 33, 37, 38;
5. I. Bajželj, „Vtiski z zagrebškega zleta in sabora”, „Sokolski Glasnik”, Ljubljana, 15 septembra 1924, br. 16-18, str. 257; 6. „Naše stanovište”, „Sokolski Glasnik”, Ljubljana, 31. avgusta 1925, br. 17-18, str. 138, 139; 7. „Ne stide se !”, „Bratstvo“, Osijek 15.decembar 1938, br. 12, str.231; „Brat Niko Ljubanov”, „Bratstvo“, Osjek, juni-juli 1939, br. 7-8, str. 149; 8. D. Ž. „Sokolski slet“, „Oko sokolovo“, Beograd, 9. oktobar 1939, br.7 i 8, str.98-99; 9. Dr. Ilija Mamuzić, „Zapis sa Jadrana”, „Bratstvo“, Osijek, august-septembar 1939, br. 9, str. 170, 171; 10. D. Ž. „Sokolski slet“, „Oko sokolovo“, Beograd, 9. oktobar 1939, br.7 i 8, str.98-99;