Sizranj – grad jedinstvenog prirodnog pejzaža i biser u regionu Volge

Ostoja Vojinović

Sizranj (rus. Sыzranь) je grad u Samarskoj oblasti u kojem prema poslednjem popisu stanovništva živi 178.773 stanovnika.

To je grad u oblasti Volge koji se prostire na obalama pet reka – Volge, Kubre, Krimze, Sizranke i Kašpirke. Odlikuje ga istorijska i kulturna posebnost, jedinstveni prirodni pejzaž i povoljan geografski položaj. Stoji na raskrsnici saobraćajnih arterija i zato je nemoguće zaobići ga, krećući se od juga ka severu ili od zapada prema istoku zemlje. Grad je sačuvao svoj tradicionalni arhitektonski izgled . Ovde se nalazi više od 140 spomenika istorije i kulture. Među njima su pravoslavne crkve, trgovačka imanja, neverovatni primeri drevne arhitekture.

Grad ima bogato kulturno nasleđe i modernu, samodovoljnu ekonomiju. Njegove stanovnike čine vredni, marljivi i patriotski ljudi koji za smisao svog života smatraju konstruktivan rad u korist porodice, rodnog grada i Rusije.

Arheološka iskopavanja na teritoriji Sizranjskog Kremlja, na teritoriji na kojoj reka Sizranka čini lep zavoj, a zatim se spaja sa vodama Krimze pre ulivanja u veličanstvenu Volgu, pokazuju da je ovaj kraj od davnina privlačio  ljude za naseljavanje i razvoj. Arheološka iskopavanja pokazuju da je već 3,5 hiljade godina pre nove ere visoko organizovana civilizacija živela na tim mestima.

Ime Sizranja prvi put se pominje u 17. veku, a to se dešava zbog širenja granica ruske države na istok. Razarajući napadi nomada i krimskih hana, napadi kozačkih slobodnjaka na trgovačke karavane ometali su razvoj ovih zemalja. Bilo je potrebno uspostaviti utvrđene gradove i organizovati odbrambene linije. Za novu tvrđavu izabrano je planinsko mesto, blizu kojeg je put do Urala vodio uz desnu obalu Volge, između reka Sizran i Krimza.Tako je nastala Sizranjska odbrambena linija i tvrđava opasana vodom sa tri strane.

Ukupna dužina utvrđavnog zida iznosila je oko 630 metara. Njeni uglovi bili su ojačani sa četiri kule od trupaca. Peta, sa utvrđenom kapijom u centru južnog odbrambenog zida, bila je kamena. Od 1688. godine spominje se kao Spaska. Ova najstarija zgrada je istog doba kao i Sizranj i zaštitni je znak ovog istorijskog  mesta u Rusiji.

Grad tvrđava je dobio ime po imenu reke na kojoj je utemeljen. Već u 18. veku vojna funkcija tvrđave je povučena u drugi plan, a zatim potpuno izgubljena. Grad ubrzano dobija status velikog tržnog centra u regionu. Na celom ruskom tržištu, Sizranju formiranom tokom ovih godina dodeljena je uloga trgovačkog i pretovarnog punkta na desnoj obali srednje Volge. Ovde se počela razvijati posrednička trgovina, pojavljuju se trgovci, koji zarađuju kapital preprodajući robu. Kupovali su ribu, kavijar, hleb, stoku, zanatsku robu u regiji Volge, da bi potom tu robu iznosili na prodaju u Moskvu, Sankt Peterburg, Rigu, Nižni Novgorod, Astrahan.

Godine 1780. Katarina II uspostavlja grb Sizranja – crni bik na zlatnom polju –  u znak  uspeha u trgovini stokom i hlebom.

Grad je bio poznat po sajmovima koji su se od druge polovine 19. veka održavali četiri puta godišnje. Činjenica široke trgovine ogledala se i u nazivima ulica i trgova: Sajam, Trgovina, Hlebni trg, Ulice za trgovinu i trgovce.

Krajem 19. veka Sizranj postaje najveći i najbogatiji grad okruga u Rusiji. Zauzima četvrto mesto u oblasti Volge po preradi žita, nakon pokrajinskih gradova Nižnji Novgorod, Samara i Saratov.

Duž reka bile su zgrade moćnih  mlinskih trgovaca Černuhina, Perežogina, Sterlidkina, Ilina i drugih porodica poznatih u regionu. Trgovina i proizvodnja brašna donosili su Sizranju znatan prihod, i grad se brzo razvijao.

Od osnivanja Sizranja, u njemu su počele da se grade pravoslavne crkve. Među prvima podignute su crkva Rođenja Hristovog, crkva  Uskrsnuća Presvete Bogorodice i crkve u čast proroka Ilije i u ime Uspenja Majke Božje. Ukupno je u Sizranu bilo više od dvadeset hramova, uključujući i one za staroverce i jednoverce. Poslednjih godina se radi na obnovi svetilišta koja su bila uništena tokom godina sovjetske vlasti.

Tokom 70-tih godina 19. veka u Sizranju su otvorene biblioteka, pozorište, obrazovne ustanove sa nepotpunim srednjim obrazovanjem, kasnije – gimnazije i prava škola. Početkom 20. veka u gradu  započinje pravi građevinski bum.Grade se zgrade mlinova, drugih industrijskih objekata, banaka, osiguravajućih društava, obrazovnih ustanova, apoteka i bolnica.Bogati trgovci nisu štedeli na izgradnji stambenih zgrada, koje i danas krase istorijski centar grada. Treba napomenuti da se moderna ulica Sovjetskaja ne razlikuje mnogo od izgleda sa početka prošlog veka. Sizranj je i dalje grad sa jedinstvenim arhitektonskim izgledom. Uzgred, ovaj drevni grad na Volgi zauzima drugo mesto u Samarskoj oblasti po broju istorijskih i kulturnih spomenika pod zaštitom države.

Grad je dobio poseban podsticaj za razvoj u poslednjoj trećini 19. veka u vezi sa izgradnjom železnice. Godine 1874. završena je izgradnja pruge Sizranj – Moršansk, dok je  1898. godine železnička pruga Moskva-Kazanj prolazila  kroz grad.

1880.godine železnički most preko Volge kod Sizranja – Aleksandrovski otvoren je za saobraćaj. Tada je bio najduži u Evropi i šesti na svetu. Ova inženjerska struktura bila je upoređena sa Sueckim kanalom, jer je postala svojevrsna kapija istoku zemlje.

Raznovrsna transportna mreža poslužila je kao povod za raspoređivanje brojnih vojnih jedinica u Sizranju u godinama rusko-japanskog rata.

Početkom 20. veka Sizranj je postao glavni industrijski i transportni centar zemlje. Lokalni preduzetnici su trgovali ne samo hlebom, već i drvenim proizvodima, građevinskim alatima, kao i uljem, kerozinom i asfaltom. Moskovske ulice su tih dana asfaltirane sizranjskim asfaltom, jer se pokazalo da je ovaj materijal konkurentniji i kvalitetniji od stranih.

Posle revolucije otkrivena su velika ležišta uljnih škriljaca, koji se najpre koriste kao gorivo, a zatim u medicinskoj industriji i nafti. U blizini grada počela je industrijska proizvodnja „crnog zlata“.

Iskopavanjem škriljaca tokom Velikog otadžbinskskog rata, industrijski potencijal Sizranja povećao se pet puta zbog evakuisanih preduzeća, dok se stanovništvo se udvostručilo. Neka centralna odeljenja bila su locirana na teritoriji grada, koja nisu mogla da nađu mesto u obližnjem Kujbiševu – vojnom glavnom gradu države.

U posleratnom periodu grad se nastavio dalje razvijati i upotpunjavati sa socijalnom infrastrukturom – školama, vrtićima, bolnicama, ambulantama, bioskopima, rekreativnim centrima i dečjim zdravstvenim kampovima.

Danas ovaj grad predstavlja značajan industrijski, kulturni, obrazovni, naučni centar desne obale Volge u njenom srednjem toku. Ovde su razvijeni ekonomski sektori kao što su industrija, građevinarstvo, energetika, transport i komunikacije, trgovina, bankarstvo i osiguranje. Razvijaju se mali biznis i preduzetništvo.

Glavna istorijska atrakcija Sizranja je ulaz Spaska kula drevnog Kremlja, jedine u  Samarskoj regiji. Toranj se sastoji od više slojeva, na vrhu se nalazi zvonik. U samoj kuli je otvoren istorijski muzej. Njegova bogata izložba posetiocima govori o istoriji Kremlja. Ako stignete u Kremlj u rano jutro, možete čuti pravi zvonarski koncert. Zvukovi zvona Spaske kule očaravaju i prisutnima daju mir i spokoj.

U susedstvu je arhitektonski spomenik ranog 18. veka – Crkva Rođenja Hristovog. U gradu postoje i druga mesta za vernike i molitvu .Crkva Kazanjske ikone Majke Božje prekrasan je hram, stvoren u eklektičnom arhitektonskom stilu. Crkva je okrunjena sa pet zlatnih kupola. Crkva Ilije proroka jedinstven je pravoslavni spomenik u baroknom stilu. Zgrada je bogato ukrašena ukrasnim elementima.

Sizranska škola ikonopisa, koju je osnovao A. Boharev, stekla je široku popularnost. Ovde i danas rade slikari ikona.Svako može naručiti ikonu napravljenu u jedinstvenom stilu pisanja iz Sizranja.

Dvorac M.V. Černukhina jedna je od najistaknutijih građevina Sizranja, koja je poznata po svojoj drvenoj arhitekturi. Ova kuća nebesko plave boje sa ukrašenom otvorenom rezbarijom, arhitektonski je spomenik saveznog značaja. Dvorac nosi takav šarm da je nemoguće proći pored njega i ne diviti mu se.

Grad Sizranj ima jedinstveni prirodni pejzaž, okružen sa pet reka i čuva istorijski arhitektonski izgled, i zaista je biser samarske regije i celog regiona Volge.

Sizranju je prošle godine dodeljena počasna titula „Grada rada i vojne slave.“ Grad je dobio ovaj status zbog njegovog doprinosa razvoju industrijskog i odbrambenog potencijala Rusije, herojstva i posvećenosti koju su stanovnici grada pokazali tokom Velikog otadžbinskog rata i tokom perioda obnove nacionalne privrede.