Rusija u l svjetskom ratu: Istina skrivana čitavo stoljeće

Izučavajući istoriju u poslednjoj godini gimnazije suočio sam se za mene logički teško svarljivim stavom autora školskog udžbenika, da je armija carske Rusije u Prvom svjetskom ratu bila nespremna, neopremljena, nesposobna i u svakom pogledu potpuno inferiorna u odnosu na svoje protivnike. Od svog tadašnjeg profesora nijesam dobio adekvatan odgovor na pitanje, kako je moguće da tako slaba i loše vođena vojska pune tri godine drži stabilne linije fronta, pa da čak i nakon unutrašnjeg sloma i raspada carizma, ne bude potpuno vojnički poražena.

Deceniju i po kasnije možda sam na putu sam da pronađem odgovor na svoju maturantsku dilemu. Zahvaljujući pozivu gospodina Mihaila Borisoviča Smolina, zamjenika direktora i rukovodioca Centra za društvena istraživanja u okviru Ruskog instituta za strateške studije (RISI), imao sam privilegiju da poslednjeg dana oktobra prisustvujem Međunarodnoj naučnoj konfereciji “Uoči Velikog rata: Rusija i svijet“.

Održana konferencija predstavlja uvod u nastupajući niz naučnih skupova, planiranih u tekućoj i narednoj godini, kada će se navršiti stogodišnjica početka Prvog svjetskog rata. Uvodnu riječ je imao naš nedavni gost i iskreni prijatelj srpskog naroda Leonid Petrovič Rešetnjikov, direktor RISI. Formiranje objektivnog istorijskog suda o učešću carske Rusije u Prvom svjetskom ratu, lišeno dosadašnje ideološke pristrasnosti sovjetskih istoričara, označeno je kao konačni cilj ovog i budućih naučnih skupova posvećenih Prvom svjetkom ratu u ogranizaciji RISI.

Prema trenutno važećim standardima u ruskoj nauci, dva najvažnija momenta sveukupne istorije Rusije su rat protiv Napoleonove Francuske – nazvan Otadžbinskim ratom iz 1812. godine i sukob sa nacističkom Njemačkom – poznat kao Veliki otadžbinski rat. Naučni skupovi pod okriljem RISI, kako je u uvodnoj riječi istakao gospodin Rešetnjikov, pokušaće da daju odgovor da li je istoriografija rusko učešće u Prvom svjetskom ratu neopravdano izostavila iz niza velikih otadžbinskih ratova.

Ličnim prisustvom i kratkim obraćanjem podršku skupu iskazali su Igor Šegoljev – pomoćnik predsjednika Putina i Mihail Degtiarjev – zamjenik predsjednika Komiteta nauke i naučnih tehnologija Državne dume. Oba visoka zvaničnika istakli su da će se lično založiti da svi arhivi i dokumenti potrebni za objektivno prosuđivanje uloge carske Rusije u Prvom svjetskom ratu budu dostupni stručnoj javnosti, podvlačeći svoju podršku “oslobađanju istorije od naleta boljševičke propagande“ i neohodnosti odavanja dužne počasti podvigu ruskog vojnika u Prvom svjetskom ratu.

Stručnu raspravu otvorio je Petr Muljtatuli, naučni saradnik RISI, temom “Imperator Nikolaj II i borba Rusije za mir od 1899 do 1914“. U njegovom referatu potencirana je razmjena telegrama između Vilhema Kajzera i cara Nikolaja, u periodu između Sarajevskog atentata i formalnog početka I svjetskog rata. Prezentirana prepiska nepobitno dokazuje apsolutnu predanost cara Nikolaja očuvanju svjetskog mira i sa druge strane potpuno odstustvo interesa njemačkog monarha da se konflikt izbjegne. Ovaj mladi doktor istorijskih nauka inače je praunuk Ivana Haritonova, ličnog kuvara carske porodice Romanov – ubijenog zajedno sa svojim gospodarima u domu Ipatijevih 1918. godine. Svoje izlaganje Petr Muljtatuli  okončao je citiranjem Sv. Vladike Nikolaja Žičkog (Velimirovića): “Veliki je dug naš pred Rusijom. Može biti čovek dužan čoveku, može i narod – narodu. Ali dug, kojim je Rusija obavezala srbski narod 1914. godine, tako je ogroman, da njega ne mogu vratiti ni vekovi ni pokoljenja.“

Gost iz Beograda na naučnoj konferenciji bio je direktor Balkanološkog instituta SANU Dušan Bataković. Na početku svog izlaganja akademik Bataković pomenuo je aktuelni pokušaj revizije opšte prihvaćene istorijske istine o uzrocima Prvog svjetskog rata, koje u prvom redu dolaze iz Velike Britanije, potencirajući da se to ne pokušava postići otkrivanjem novih, već manipulacijom i naknadnim tumačenjem odavno poznatih istorijskih izvora. Tako pred stogodišnjicu početka Prvog svjetskog rata, australijski istoričar Kristofer Klark i kanadska profesorka Margaret Mek Milan svojim svježe objavljenim knjigama nacionalističke težnje srpskog naroda i veliko-ruski imperijalizam, slijepo slijeđene od strane Francuske pokušavaju označiti kao osnovne uzroke početka tragičnog svjetskog sukoba. Upravo tokom poslednjih dana tvrdnje kanadske profesorke da je Gavrilo Princip bio fanatik i terorista, te da “Srbija iz vremena Prvog svetskog rata bila je nešto nalik na današnji Iran, gde delovi vlasti sponzorišu terorističke aktivnosti“, dobile su širok prostor u svjetskoj štampi.

Odlučno pobijajući njihove teze akademik Bataković podvlači da je Franc fon Hencerdorf, načelnik generalštaba austro-ugarske armije od 1908. do 1914. godine čak četiri puta od vlade tražio odobrenje za napad na Srbiju, zalažući se da se “ Srbija pročešlja gvozdenom četkom“. Materijalna i vojna iscrpljenost u Balkanskim ratovima i potreba da se teritorije oslobođene i prisajedinjene u tim sukobima potpuno integrišu u državni sistem, te činjenica da su u srpskoj vojsci postojali samo defanzivni ratni planovi navedeni su kao dodatni argumenti teze da je rat sa Austro-ugarskom bio daleko od interesa Srbije u 1914. godini. Pomenute su i konkretne pismene molbe Nikole Pašića Leonu Bilinskom – austro-ugarskom ministru zaduženom za Bosnu i Hercegovinu, da se posjeta nadvojvode Franca Ferdinanda Sarajevu tog spornog Vidovdana 1914, odloži. Svoje izlaganje akademik Bataković zaključio je stavom, da je ujedinjenje sa u realnu uniju sa Crnom Gorom bio jedini objektivan spoljno politički cilj Srbije u tom periodu.

Izlaganje profesora Batakovića o negativnom i pristrasnom odnosu aktuelne britanske istorijske misli prema Srbima, na liniji je sa nedavno objavljenim istraživanjem akademika Dragoljuba Živojinovića i njegovim stavom da “Englezi su sve drugo bili, samo ne prijatelji Srbije“. Prema profesoru Živojinoviću uoči i tokom balkanskih i Prvog svjetskog rata Srbija se suočila sa nizom ucjena britanskih saveznika, koje su po svom karakteru nerijetko bile jednako ponižavajuće kao i austro-ugarski ultimatum iz 1914. godine. O odnosu navodnih saveznika prema Srbiji, fatalno ugroženoj združenim napadom Njemačke, Austrougarske i Bugarske akademik Živojinović kaže: ‘’Tokom čitave mučne 1915. godine pojačavali su pritisak na Srbiju. Svoje ultimatume zasnivali su na našoj nemoći i beskrupulozno koristili srpsku zavisnost od saveznika’’.  

Jednako negativno kao u vrijeme raspada SFRJ, britanska štampa je i početkom prošlog vijeka Srbe predstavljala u najgorem svijetlu. Molbe da navodno saveznička vojska Britanske imperije obezbijedi vardarsku željeznicu i koridor Niš – Solun glatko su odbijene, što je kasnije indirektno uzrokovalo albansku golgotu. Stravično stradanje naroda i vojske u povlačenju preko snijegom zavijanih albanskih planina kao da nije nahranilo britansku sujetu, pa je izvršen pritisak na kralja Konstanitna da spriječi ulazak srpske vojske i  izbjeglica na teritoriju Grčke i tako osujeti sa Francuzima dogovoreno prebacivanje na ostrvo Krf. Ipak naš narod i vojska spašeni su, kako podvlači akademik Živojinović: “Tek kada je ruski car Nikolaj oštro pripretio da će sklopiti separatni mir sa Nemcima (ukoliko se srpska vojska i narod ne prihvate i spasu) slomljen je engleski otpor, a Francuzi nisu više Grke ni pitali. No, ni tada Englezi nisu poslali svoje brodove. I to je bila jedna od njihovih ucena.“

Na ovoj međunarodnoj konferenciji učešće su uzeli profesori i naučni saradnici univerziteta iz Moskve, Saratova, Irkutska i Ufe, te profesori iz Finske, Poljske, Bjelorusije i Italije. Iznijeti su precizni faktografski podatci o potencijalima zaraćenih strana u ljudstvu i naoružanju, snadbijevanju i logistici carske armije, usvojenim standardima prilikom regrutovanja vojnika, vojnoj zdravstvenoj zaštiti, komandnom sastavu ruske vojske i odnosu manjinskih naroda – podanika imperije prema Rusiji. Ono što je tom prilikom rečeno demantuje komunističku propagandu da je carska vojska u pogledu opremljenosti i obučenosti vojnika, osposobljenosti komandnog kadra i svakom drugom vojnom pitanju bila inferiorna u odnosu na Njemačku i Austro-ugarsku. Predočeni su takođe fakti koji u velikoj mjeri demantuju na zapadu odomaćene predstave o silnom nezadovoljstvu manjinskih naroda Ruskom imperijom.

Veoma interesantno je bilo izlaganje docenta Erki Johana Bekmana iz Helsinkija, o položaju Finskog knjaževstva unutar Carske Rusije. Početkom XIX vijeka teritorija Finske je iz sastava Švedske prešla u pod okrilje Ruske imperije. Odmah po uspostavljanju ruske vlasti dozvoljena je upotreba finskog jezika, za koga profesor Bekman kaže da je pod švedskom hegemonijom počeo da se zaboravlja u narodu. Finska je tokom vlasti carske Rusije uživala visok stepen unutrašnje automnomije, imala je svoju valutu – finsku marku, žandaremeriju i carinu, novine štampane na finskom jeziku i u većini perioda izuzeće njenih građana od obavezne vojne službe.

Uporedimo sada istorijske fakte prezentirane od strane profesora Bekmana i neumoljivu statistiku pomenutu u izlaganju akademika Dušana Batakovića o položaju slovenskih naroda u okviru Austrougarske monarhije. U Bosni i Hercegovini položaj srpskih seljaka pod Austro-ugarskom ostao je praktično nepromijenjen u odnosu na petovjekovno tursko ropstvo i uoči Prvog svjetskog rata još uvijek su bili pod vlašću muslimanskih begova. Samo 11% slovenskih stanovnika u oblastima pod vlašću Pešte uživalo je pravo glasa na izborima, a neznatno veći procenat u dijelu monarhije pod upravom Beča. Sa druge strane u “zaostaloj i terorističkoj“ Srbiji to pravo imalo je preko 90% populacije.

Postavlja se zato s pravom pitanje da li su dogme o Ruskoj imperiji kao zaostaloj, represivnoj i autoritativnoj monarhiji koja je ugnjetavala brojne neruske i nepravoslavne narode, odnosno o Austro-ugarskoj kao prosperitetnom, slobodnom i naprednom društvu, jednako osnovane kao i boljševičke dogme apsolutnoj inferiornosti carske armije tokom Prvog svjetskog rata?

Naučnu konferenciju “Uoči Velikog rata: Rusija i svijet“, zaključilo je izlaganje njenog domaćina direktora RISI. Ključni stavovi generala Rešetnjikova su da Rusija nije izazvala Prvi svjetski rat i da ruski narod nije bio agresor, da Rusi nijesu ratovali za imperijalne ciljeve Engleske i Francuske, te da je odluka cara Nikolaja II o zaštiti Srbije bio: “Viskoki moralni podvig dati dušu za bratski narod“, dodavši da bez sveobuhvatne analize religije i duhovnosti poslednjeg ruskog cara ovaj čin nikako ne može biti pravilno shvaćen i pravedno vrednovan.

Ozbiljnim naučnim raspravama današnja Rusija čini napor na rasvetljavanju jednog nedovoljno objektivno objašnjenog perioda njene istorije. U isto vrijeme aktuelne državne vlasti u Srbiji i Crnoj Gori sve potencijale društva podredili su integraciji u EU i NATO. Na akademiji “Srbijo pamti“, posvećenoj desetogodišnjici NATO agresije na Srbiju i Crnu Goru, akademik Matija Bećković rekao je da smo iz Brisela dobili: “Čist list hartije da na njemu ponovo napišemo svoju istoriju“ i “da u Evropu nećemo ući ako se budemo ičega sećali.“ Hoće li zato poslije svih uslova jedinstveno nametnutih Srbiji, iz Brisela se ispostaviti i zahtjev o nepohodnosti kolektivnog zaborava naše nacionalne istorije?

Jer sve dok Srbi pamte svoje istorijske zaštitnike i iskrene saveznike, sjećajući se istovremeno onih koji su ih okupirali i ubijali u dva svjetska rata, ne zaboravljajući ni navodne saveznike, u čijim razornim uskršnjim bombardovanjima Niša i Beograda 1944. učinjena su zla veća nego i od samih okupatora, naročito pamteći 1999. godinu i 15 tona tada bačenog osiromašenog uranijuma, integracija u NATO i EU neće proći!RIS