Prije 15 godina počela NATO agresija na SR Jugoslaviju

Danas se navršava 15 godina od početka vazdušnih napada NATO na Saveznu Republiku Jugoslaviju (SRJ).

Napadi su trajali 11 nedjelja i u njima je, prema procjenama iz različitih izvora, poginulo između 1.200 i 2.500 ljudi.

U bombardovanjima, koja su bez prekida trajala 78 dana, teško su oštećeni infrastruktura, privredni objekti, škole, zdravstvene ustanove, medijske kuće, spomenici kulture…

Napadi na Jugoslaviju počeli su 24. marta 1999. nešto prije 20 časova na osnovu naređenja tadašnjeg generalnog sekretara NATO Havijera Solane, a jugoslovenska vlada iste noći proglasila je ratno stanje.

Akcija NATO, koju su Vlada SRJ, ali i brojni pravni stručnjaci nazvali agresijom, uslijedila je poslije neuspješnih pregovora o rješenju krize na Kosovu i Metohiji u Rambujeu i Parizu, februara i marta 1999. godine. O materijalnoj šteti koja je nanijeta Jugoslaviji tokom bombardovanja iznijeti su različiti podaci. Tadašnje vlasti u Beogradu procijenile su štetu na oko stotinu milijardi dolara i zatražile nadoknadu od članica NATO.

Grupa ekonomista G17 štetu je procenila na 29,6 milijardi dolara. Bombardovanje Jugoslavije okončano je 10. juna, usvajanjem Rezolucije 1244 Savjeta bezbjednosti UN. Dan ranije, predstavnici VJ i NATO potpisali su u Kumanovu Vojno-tehnički sporazum, kojim je precizirano povlačenje snaga VJ sa Kosmeta i ulazak u pokrajinu međunarodnih vojnih trupa.

NATO je izvodio napade na SRJ sa brodova u Jadranu, iz četiri vazduhoplovne baze u Italiji, a u nekim operacijama učestvovali su i strateški bombarderi koji su poletali iz baza u zapadnoj Evropi, pa i iz SAD.

Nakon nekoliko neuspješnih diplomatskih pokušaja, kriza je okončana posredničkom misijom finskog predsjednika Martija Ahtisarija i bivšeg ruskog premijera Viktora Černomirdina, specijalnog izaslanika tadašnjeg ruskog predsjednika Borisa Jeljcina.

Najprije je tadašnji predsjednik SRJ Slobodan Milošević, početkom juna, prihvatio njihov plan za razmještanje međunarodnih trupa na Kosovu, a potom je taj dogovor verifikovala Skupština Srbije.

Jedinice VJ povukle su se sa Kosova nakon donošenja rezolucije UN, a prve međunarodne trupe ušle su na teritoriju Kosova iz Makedonije već 12. juna 1999. godine.

To je do tada bila najveća operacija Alijanse, a najviše vojnika je došlo iz Njemačke, Francuske, Italije i SAD.

U sastavu Kfora na Kosovo je došlo 37.200 vojnika iz 36 zemalja, od čega je 30.000 iz zemalja članica NATO-a. U međuvremenu je broj tih snaga smanjen na oko 5.000.

Prema podacima UNHCR-a, Kosovo je od dolaska mirovnih snaga napustilo oko 230.000 Srba i Roma.

U mnogobrojnim incidentima u istom periodu ubijeno je oko 500 ljudi, ranjeno više desetina. Od početka bombardovanja kidnapovano je oko 1.500 nealbanaca.

Od ukupno raseljenih sa Kosova, prema podacima UNHCR-a koje je u januaru 2008. iznio tadašnji ministar za povratak i zajednice u vladi Kosova Branislav Grbić, na Kosovo se vratilo 16.500 raseljenih, od kojih su 45 odsto pripadnici srpske zajednice.

U organizaciji UNHCR-a u periodu 2009. do 2013. na Kosovo se vratilo 2.540 osoba, podaci su te međunarodne institucije.
Prema evidenciji UNHCR oko 200.000 iseljenih sa Kosova i dalje se nalazi van njegovih granica. Srbi čine ogromnu većinu izbjeglica sa Kosova, ali ima i nekoliko hiljada Roma, Crnogoraca, Bošnjaka i drugih.

Pogođeni civilni ciljevi, za koje je NATO priznao

NATO je više puta demantovao da je namjerno napadao i civilne objekte. Insistirao je na tome da su preduzete sve moguće mere predostrožnosti da se izbjegnu civilne žrtve i šteta stanovništvu. Predstavnici vlasti SRJ, prezentovali su slučajeve borbenih dejstava na civilne objekte i poginule pri tome, od kojih su određen broj NATO zvaničnici priznali kao greške, nazvavši to kao neminovna „kolateralna šteta“. NATO je priznao za navedene slučajeve, od početka vazdušnih napada 24. marta 1999. godine, pa do prekida bombardovanja:

5. april – NATO je izručio 550 kilograma bombi u stambenoj oblasti u Aleksincu. Navodno da su bili legitimni vojni ciljevi jugoslovenske kasarne u južnoj Srbiji. Pored velikog broja civilnih žrtava srušeno je i oštećeno više stanbenih i drugih civilnih objekata.

9. april – NATO je pogodio civilne zgrade u blizini telefonske centrale u glavnom gradu Kosova i Metohije, Prištini. NATO je obrazložio slučaj, da je moguće da je bilo civilnih žrtava, što nije bilo moguće izbeći.

12. april – Pilot NATO-a je lansirao dva projektila na voz, u prelasku mosta u Grdeličkoj Klisuri, u južnoj Srbiji. Tom prilikom poginulo je 55 civila i uništen je voz. NATO je insistirao da je most legitimni vojni cilj, kao ključna saobraćajna veza za snabdijevanje jugoslovenskih snaga na Kosovu i Metohiji. „Pilot je pri uništavanju mosta prekasno primjetio voz“. To je bilo obrazloženje zvaničnog predstavnika iz NATO-a.

14. april – NATO je bombardovao izbjegličke kolone kod Đakovice, u regionu jugo-istočnog Kosova i Metohije, usmrtivši 75 civila i uništivši im prevozna sredstva. NATO je, ne priznajući civilne žrtve, objavio da su gađana vojna vozila, ali je priznao dva napada na te konvoje.

28. april – NATO, napadajući kasarnu u Surdulici (250 km južno od Beograda), bombarduje stambeni deo grada, usmrtivši najmanje 20 civilnih lica i napravivši veliku materijalnu štetu.

1. maj – NATO je bombardovao most u mjestu Luzane kod Prištine, usmrtivši 47 ljudi u autobusu u prevozu na putu. NATO je to priznao tek sutradan pošto mu je navodno bio legalni vojni cilj most, bez namjere izazivanja civilnih žrtava.

7. maj – NATO je napao iz vazduha i pogodio centar Niša, u jugoistočnoj Srbiji, usmrtivši najmanje 15 i povrijedivši 70 civilnih lica, koji su kupovali namirnice za život. NATO je to objasnio da je razlog tehničke greška na kasetnoj bombi.

8. maj – NATO je sa tri projektila napao kinesku ambasadu u Beogradu, usmrtivši četvoro novinara, sedmoro ranjeno, a zgrada je trajno onesposobljena. Sjedinjene Američke Države i NATO, tvrdili su da je greškom zamijenjena ambasada sa zgradom Savezne direkcije za promet naoružanja i vojne opreme, koja je bila vojni cilj.

13. maj – NATO je bombardovao selo Koriš, usmrtivši 87 civila. Saveznici su tvrdili da su se civili koristili kao živi „štit“ i da je Koriš bio legitiman vojni cilj.

20. maj – Beogradska bolnica „Dragiše Mišovića“ je pogođena projektilom oko 1 čas poslije ponoći, ubivši troje pacijenata. NATO je objasnio da je bio nesrećan slučaj sa raketom, koja je usled kvara skrenula sa linije vođenja. Napad je navodno bio na vojnu kasarnu.

21. maj – NATO je bombardovao zatvor u Istoku, u sjevero-zapadnom Kosovu i Metohiji. NATO zvaničnici su tvrdili da se zatvor koristi kao mjesto okupljanja i boravka srpskih snaga u pokrajini. Predstavnici vlasti SRJ tvrde da je najmanje 100 zatvorenika i zatvorskih službenika poginulo.

22. maj – NATO je priznao da je greškom bombardovao položaje OVK na Košarama, u blizini granice sa Albanijom. Izvori bliski OVK tvrde da je sedam njihovih pripadnika tom prilikom ubijeno i 15 ranjeno.

30. maj – NATO je u sred dana napao drumski most u Varvarinu, u centralnoj Srbiji. Tada je poginulo 11 civilnih osoba pri prelasku mosta u svojim automobilima. NATO nije potvrdio da li su primjetili vozila na mostu i tvrdi da je most bio legitiman vojni cilj.

31. maj – Projektil je pogodio sanatorijum u Surdulici, na jugu Srbije, usmrtivši najmanje 20 ljudi. NATO je tvrdio da je uspješno napao kasarnu u gradu, ali odbija da potvrdi ili da negira kategorički, pogađanje bolnice.

31. maj – NATO je u Novom Pazaru sa napadom iz vazduha srušio četiri sprata stambene zgrade, kada je poginulo 23 civilna lica. NATO je potvrdio napad na vojni kompleks, a da je greškom jedna od bombi udarila u stambeni deo grada.

1. jun – NATO je bombardovao stambenu četvrt u Novom Pazaru.

Ekološka šteta

U 77 dana agresije NATO-a obuhvaćeno je sa oko 35.000 raznih misija (zadataka), sa koncetracijom vazduhoplovnih snaga sa oko 1.000 aviona i 206 helikoptera, stacioniranih po aerodromima okolnih zemalja i na mnogobrojnoj floti brodova. Lansirano je oko 1.000 krstarećih raketa, bačeno je na relativno malu teritoriju ukupno 79.000 tona eksploziva. Ovo uključuje i 35.450 kasetnih bombi, termo vizuelnih i grafitnih koje su zabranjene po međunarodnim konvencijama. Bombe i municija sa osiromašenim uranijumom su pale po cijelom prostoru prirodne sredine, zatrovale su poljoprivredna polja, šume i kopnene i vodene puteve, šireći radijaciju i izazivajući smrtonosna oboljenja širom zemlje. Neeksplodirane kasetne bombe razbacane su svuda pa nesrećni mogu uvijek da stradaju od njih i poslije više godina.

U uslovima potpune vazduhoplovne prevlasti u vazdušnom prostoru, avioni A-10 Tanderbolt II su intenzivno dejstvovali vazduh-zemlja, sa čuvenim topom GAU-8 Avendžer, sa granatama kalibra 30 mm sa osiromašenim uranijumom, po cijelom prostoru Kosova i Metohije i južnom delu centralne Srbije.

Na naučnom skupu održanom 24. maja 2007. godine, između ostalih iznijet je i referat pod nazivom „Upotreba zabranjenog oružja u agresiji NATO snaga na SR Jugoslaviju“. U uvodnom delu toga referata Slobodan Petković je istakao:

„U ime istine, sa NATO bombardovanjem SR Jugoslavije, ciljno i planski učinjena je ekološka katastrofa, po karakteru, obimu i obliku nezabilježena u istoriji ljudske civilizacije. Bili smo izloženi u nekim elementima i ekološkom genocidu — uništavanju životne sredine i ugrožavanju života i zdravlja ljudi u širim razmjerama i sa dugoročnim posledicama. Na ovim prostorima, po nekim svojim karakteristikama, vođen je hemijski i radiološki rat.“