Prepuštanje Srbije Rusiji i Kini moglo bi skupo koštati Vašington

Piše: Gordon Bardoš

Posjeta Vladimira Putina Beogradu dana 17. januara nameće interesantno pitanje – da li Kina i Rusija uspijevaju da naprave prodor u Srbiju usljed nemara Vašingtona?

Brojevi govore sami za sebe. Posljednji američki predsjednik koji je posjetio Beograd bio je Džimi Karter 1980. Sa druge strane, Vladimiru Putinu je ovo četvrto putovanje u Srbiju otkako je došao na vlast 2000. godine (dodajmo da je i Dmitrij Medvedev imao zvaničnu posjetu Beogradu 2009. godine, za vrijeme trajanja njegovog predsjedničkog mandata). Štaviše, Putin se sastao sa aktuelnim srpskim predsjednikom, Aleksandrom Vučićem, bar 14 puta.

A Rusi nisu usamljeni u značaju koji pridaju Beogradu tokom proteklih godina. Kineski predsednik Si Đinping je imao zvaničnu posjetu Srbiji 2014, a u planu je još jedna poseta kasnije ove godine. Sve u svemu, Đinping je od 2014. imao pet zvaničnih bilateralnih susreta sa srpskim kolegom. Nasuprot onome što rade Kinezi i Rusi, predsjednici Sjedinjenih Država i Srbije (ili njene prethodnice, Savezne Republike Jugoslavije) nikada se nisu sastali.

Uzroci drugačijeg pristupa

Nekoliko faktora objašnjava ovu razliku u pristupu koji vodeće sile imaju prema Srbiji. Prije svega, dobar dio američke politike prema Balkanu je nasljeđe devedesetih u kojim su rukovodioci, poput predsjednika Bila Klintona i potpredsjednika Ala Gora, odlučili da podrže „muslimansku stvar“ na Balkanu kako bi popravili ugled Amerike u muslimanskom svijetu.

Nažalost, teroristički napadi od 11. septembra 2001. – u kojim su nekolicina organizacionih, finansijskih i operativnih izvršilaca bili veterani bosanskog džihada – otkrili su intelektualnu površnost i manjkavost takvih naivnih uvjerenja. Štaviše, od 1990-ih do danas, analize javnog mnijenja širom arapskog/muslimanskog svijeta uporno pokazuju ogromno negodovanje prema Sjedinjenim Državama, uprkos američkim vojnim intervencijama na Balkanu.

Drugi razlog zbog kog su kreatori politike u Pekingu i Moskvi bili zauzeti obilaženjem Beograda je to što umiju da gledaju na mapu. Najvažniji kopneni i obalski transportni koridori između Zapadne Evrope i Istočnog Mediterana, i između Baltičkog i Egejskog mora, prolaze kroz Srbiju. Kinezi definitivno shvataju ovo, što pokazuje i ekonomska vrijednost njihovih investicija u ovu zemlju koja se sada približava cifri od 10 milijardi dolara.

Američka balkanska politika se, nasuprot tome, u protekle dvije decenije usredsredila na Bosnu i Kosovo*, koje su u kontekstu geografskog položaja i imovine od sekundarnog strateškog značaja, a povremeno i na Makedoniju i Crnu Goru – prije svega u cilju promocije NATO integracija.

Uočiti promjene

Treće, izgleda da spoljnjopolitički establišment iz Vašingtona nije spreman da uvidi koliko se svijet promijenio u protekle dvije decenije. Sjedinjene Države više nisu (ako su ikada i bile) ono što je Medlin Olbrajt nazivala „nezamjenjivom nacijom“, pa u multipolarnom svijetu današnjice male države imaju političke, ekonomske i strateške opcije. Drugim riječima, i priroda i međunarodna politika ne trpe vakuum, pa ukoliko Vašington odabere da se ne bavi nekom zemljom, druge države su spremne da ušetaju kao partneri i investitori.

Posmatrano sa ove tačke gledišta, teško je shvatiti kako to benigno (ili maligno) zapostavljanje Beograda od kog Vašington pati pomaže američkim spoljnjopolitičkim interesima. Kako je predsjednik Barak Obama jednom istakao, „smiješno“ je vjerovati da „nerazgovaranje sa drugim zemljama za njih predstavlja kaznu“. Ispada da dok je predsjednik Obama bio spreman da pruži ruku decenijama starim američkim protivnicima kao što su Kuba i Vijetnam, a predsjednik Tramp bio voljan da se sastane sa Kim Džong Unom, četvrt vijeka nakon ratova iz devedesetih Vašington i dalje preferira da zvaničnike iz Beograda drži dalje od sebe.

U ovome, naravno, nema strateške logike, ali pokazuje u kojoj mjeri je američka balkanska politika ostala talac posebnih interesa i etničkih lobija koji vjeruju da izvlače korist od stvaranja što većeg jaza između Vašingtona i Beograda. Takva kratkovidost prijeti da ugrozi progres koji je već postignut u odnosima između Vašingtona i Beograda. Upadljiv primjer toga je učestalo medijsko prikazivanje Srbije kao „ruske ispostave na Balkanu“, iako realnost govori o nečemu prilično drugačijem.

Srbija pokazuje dobru volju

Da razmotrimo, na primjer, odnos Srbije sa NATO savezom. Srbija je član NATO programa Partnerstvo za mir, a sklopila je i Sporazum o statusu snaga (SOFA) sa Alijansom. Kako je to vojni analitičar Džon Kapelo primijetio, „odnosi Srbije sa evroatlantskim savezom nikada nisu bili jači“.

Slično tome, tokom posjete Beogradu aprila 2017, pokojni senator Džon Mekejn je ocijenio da su Sjedinjene Države najvažniji odbrambeni partner Srbije, pri čemu dvije zemlje imaju preko 90 združenih vojnih vježbi godišnje. Što je posebno interesantno, NATO kancelarija za vezu u Beogradu se nalazi u zgradi srpskog Ministarstva odbrane, svega jedan sprat ispod kancelarije samog ministra odbrane. Slično je i povodom stavova Srbije prema EU. Aktuelna srpska premijerka, Ana Brnabić (koja je čitavu deceniju radila za USAID) je javno saopštila da ukoliko dođe do izbora između Rusije i EU – Srbija će odabrati EU.

Nažalost, u kontekstu Evrope koja se rapidno mijenja, pitanje je koliko dugo će takve politike i odnosi moći da se održe, a naročito da li će Srbija ikada biti primljena u EU. Taj događaj se projektuje za najmanje deset do petnaest godina od danas, a Vašington preferira da ignoriše ovu zemlju, osim kada joj nameće kaznene mjere.

Imajući u vidu skorašnje poteze drugih velikih sila, ozbiljno rekalibriranje stanja i trajektorije odnosa između Vašingtona i Beograda je prijeko potrebno. Teško je vidjeti šta Sjedinjene Države dobijaju ustupanjem strateškog i političkog igrališta Srbije Pekingu i Moskvi. Ako se stabilnost Balkana shvata kao nešto više od pukog ispunjavanja liste želja lokalnih satelita Vašingtona, onda je neophodan širi pristup u bavljenju regionom.

Dok Putin ponovo šeta Beogradom, američki kreatori politike bi trebali dobro da razmisle o popravljanju odnosa sa strateški najvažnijom državom Balkana.

Izvor: Novi Standard