Predstava CNP-a „Smrt i djevojka“, ili pozorični projekat kojim se naš nacionalni teatar može ponositi

Piše: Dragan Koprivica

Da se u poplavi osrednjih predstava CNP-a, uz paradiranje nadobudnih
reditelja sa strane i uz harčenje para, može bez uobičajene medijske pompe
pojaviti i predstava koja, kao domaći proizvod zadovoljava najviše umjetničke kriterijume, najbolji dokaz je komad „Smrt i djevojka“ po tekstu Arijela Dorfmana, u režiji iskusnog crnogorskog reditelja, Gorana Bulajića, u izvedbi fenomenalnog glumačkog kamernog sastava: Julije Milačić, Miloša Pejovića i Dragana Jovičića.

Predstava je premijerno izvedena još 17. aprila prigodom svečanog
otvaranja adaptirane Scene Studio u CNP-u, ali život ovog čistog, besprijekorno
urađenog komada traje u čudnoj sjenci i zatišju, možda i dijeleći sudbinu svih
pravih umjetničkih ostvarenja za koja je uvijek trebalo vremena da privuku
pažnju publike i pozorišne javnosti.

Reditelj Nacionalnog teatra, Goran Bulajić, koji iza sebe ima prebogato
iskustvo sa oko šezdeset urađenih predstava, i više snimljenih TV-drama, ovoga
puta je održao pravi javni čas iz režije, dokazujući da je najbolja ona režija, koja
je sveprisutna, a tako diskretna da se na prvi pogled i ne osjeća tokom scenskih
zbivanja. Svedenim rediteljskim rukopisom, jasnim simbolima i metaforama,
počev od zanjihanih zavjesa na vjetru i opominjućih, zlokobnih šumova prirode,
najavio je katarzična zbivanja komada u kojem se sučeljavaju žrtva i dželat, uz
fino dozirane sukobe, koji nijednog trena ne prelaze granice dobre mjere, a
samom gledaocu otvaraju prostor za ličnu empatiju i uzimanje aktivnog učešća
u cjelokupnom dramskom činu. I to na funkcionalnoj sceni, što je evidentan
dokaz da se vrhunske predstave mogu postaviti i uz oskudnu scenografiju, koju
čine kauč, fotelja, stol i stolica, kasetofon i ogledalo, u kojem se ogleda ljudski
rod pitajući se kuda ide i gdje su granice ljudske slobode i humanosti.

Bulajić je tako u praksi urušio grandomanske ideje mnogih reditelja
novog talasa, koji smatraju da se spektakularnom scenografijom i scenskom
bukom i bijesom mogu frapirati savremeni pozorišni gledaoci. Pritom je kao iskusan reditelj, u krajnjem, imao na umu da je aksiom svakog pozorišnog uspješnog čina davanje prostora NJ. V. glumcu, i da upravo glumcu moraju biti podređeni svi ostali parametri zaokruženog scenskog zbivanja.

Akteri ove psiho-triodrame iskoristili su to na najbolji mogući način, uz katarzična nadigravanja na otvorenoj sceni, koja nijednog trenutka nijesu bila narušena prelaženjem mjere dobrog ukusa. Reditelj je takođe na djelu pokazao i da je pozorište u svojoj suštini prvenstveno svojevrsna magija, i da gledalac ima puno pravo da bude njome opčinjen gubeći osjećaj za protok vremena.

„Smrt i djevojka“, drama argentinsko-čileansko-američkog romanopisca,
dramskog pisca, esejiste i aktiviste za ljudska prava, Arijela Dorfmana (1942), propituje represivna vremena na čileanskom pelceru, i na bilo kojoj neuralgičnoj tački svijeta, uz strahote političkih i drugih progona u kojima je žrtva tzv. obični mali čovjek čehovske provenijencije u vihorima sukoba sa diktaturom. Čile, kao krizno žarište narušenih ljudskih prava, zemlju koja se ni po čemu u tom kontekstu ne razlikuje od drugih, Dorfman je opisao kroz dramski zaplet o slučajnom susretu žrtve, Pauline Salas, i dželata, nasilnika i silovatelja, doktora Roberta Mirande, pri čemu se pisac uz efekat koincidencije na maestralan način
čuvao od konačnih rješenja i sudova pro et contra, dovodeći dijelom u pitanje čak i samu autentičnost tvrdnji monstruoznog doktora, ali i njegove žrtve, Pauline Salas. Time se na uspješan literarni način rukovodio teorijom otvorenogdjela dajući za pravo čitaocu i gledaocu da ponaosob dođe do stava na kojoj strani je istina, da li je u pitanju surova, ogoljena stvarnost, ili je riječ o psihotičnim, halucinantnim stanjima glavne junakinje u njenom svijetu fantazmagorija tokom posttraumatskog perioda kojem nema kraja. 

Koliko je mnogostruk i složen zadatak reditelja Bulajić je pokazao i
pažljivim odabirom glumaca, što je takođe uticalo na najviše domete predstave.
U triodrami, koja se po konceptu naizmjenično pretvarala u duodramu između
žrtve represivnog sistema, Pauline, sa suprugom, Herardom Eskobarom, kao i
Pauline sa dželatom, doktorom Mirandom, a zatim prelazila u monodrame
ispovijednog tipa svakog aktera pojedinačno, sve je vrcalo od sjajnih glumačkih
dometa i kreacija. I to ne samo dvoje glumaca CNP-a, Julije Milačić i Miloša
Pejovića, nego isto tako i briljantnog gostujućeg glumca, Dragana Jovičića, u
ulozi doktora Mirande.

Dragan Jovičić, bosansko-hercegovački filmski i pozorišni as, poznat i iz više od trideset filmova, i TV-serija “Porobdžije”, “Kože” i drugih, na lucidan način je dočarao lik smirenog, u isto vrijeme, i dželata i nevino optuženog, sa takvim briljantnim valerima u oba pravca, da je publika i tokom izvođenja na Sceni Studio, od 21. novembra, bila fascinirana dometima ovog vrsnog glumca. “Smrt i djevojka” je predstava koja će, po svoj prilici, biti još mnogo godina igrana, i nailaziće na sjajan odaziv publike i pozorišne kritike.

Kao dokaz više je i to da je Julija Milačić, u ulozi Pauline Salas, na Međunarodnom pozorišnom fastivalu u Prespi, u Sjevernoj Makedoniji, gdje je učestovalo pet zemalja, osvojila nagradu za najbolju glumačku kreaciju Festivala. Po svoj prilici, nagrade tek dolaze, a zaslužuju ih svi akteri ove tako moćne pozorišne predstave našeg Nacionalnog teatra.