Predrag Savić: „Preknjižavanjem imovine SPC“ ruše pravni poredak i uvode bezakonje

Zašto je Predlog zakona o vjerskoj slobodi najgori i najštetniji zakonski tekst u modernoj Istoriji PRAVA

Piše: advokat Predrag Savić, član Pravnog savjeta IN4S-a

Ako poslanici crnogorskog parlamenta usvoje Predlog zakon o slobodi vjeroispovesti biće to brutalni, očiti, rušilački i udar na ustavni i pravni poredak ove najmanje države na Balkanu, ali i bezočno ruganje i izigravanje opšteprihvaćenih pravila međunarodnog prava. To je svojevrsni diskriminatorski i bezočni udar na pravo na mirno uživanje imovine, na slobodu vjeroispovijesti i sve ostale vrijednosti iz Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda!

Kao čovjeku koji je učestvovao u pisanju zakonskih tekstova, kao bivši pomoćnik ministra pravde zadužen i za normativnu djelatnost u Vladi Srbije, čini mi se da su pojedine odredbe pomenutog Predloga zakona namjerno napisane nemušto, nejasno i protivno svim pravilima tehničko-pravne redakture!

To je urađeno da bi se sakrila neviđena bruka i nepravda u pravnoj istoriji! Tako se prikriva jedina istina i plan – da se imovina diskrimatorski otime isključivo od SPC i to – potoezom pera u Katastru. Tako oteta bi trebala da se pretvara, opet običnim „upisom“, u državnu imovinu pod izgovorom da je to kulturna baština.

Ovakav Predlog zakona bio bi proglašen za previše nepošten i nepravedan i u vrijeme revolucionarne pravde, kada su donošeni zakoni o: nacionalizaciji, konfiskaciji, sekvestru i eksproprijaciji! Kada su, i po osnovu ovih zakona, oduzimali imovinu – imali su preciznija i manje podla pravna pravila!

U tim postupcima podržavljenja imovine, u periodu od 1945. do 1968. godine, u vrijeme komunističke diktature i terora značajnu ulogu su imali sudovi. U Crnoj Gori su smislili jedinstven, sui generis način, kako da upravni organi, po pravilima upravnog postupka, uz eventualnu supsidijarnu primjenu pravila parničnog postupka, otmu imovinu SPC! Teret dokazivanja je prebačen na SPC, tj Mitropoliju crngorsko-primorsku, a pri tom je nejasno šta se i kako dokazuje. Rok za „preknjižbu“ prava svojine nastale prije 1. decembra 1918. godine je godinu dana.

Usvajajući ovakav predlog Vlada Crne Gore prekršila član 58. Ustava Republike Crne Gore, koji doslovce propisuje:

„Jemči se pravo svojine. Niko ne može biti lišen ili ograničen prava svojine, osim kada to zahtijeva javni interes, uz pravičnu naknadu.“

Javni interes i pravična naknada su pojmovi vezani za eksproprijaciju! Ali, da oni ostanu mrtvo slovo na papiru pobrinula se Vlada kao predlagač Zakona o (ne)slobodi vjeroispovesti!

Crnogorske vlastodršce ne interesuje ni to što se SPC ovim zakonom stavlja u neravnopravan položaj, što joj se oduzimaju prava koja se garantuju drugim tradicionalnim crkvama, ali i nameću obaveze koje druge vjerske zajednice nemaju!

Ovo pravilo o zabrani diskriminacije potiče još od knjaza Nikole i iz Opšteg imovinskog zakonika Crne Gore, u koji je Vlatazar Bogišić unio odredbe koje predstavljaju preteču modernih evropskih zakonodavnih rješenja po pitanju diskriminacije. Naravno tu je i odredba iz iz člana 8. Ustava Crne Gore koja zabranjuje svaki vid diskriminacije (pa i vjerske i nacionalne). Odredbe iz pomenutog predloga su u dubokom nesaglasju i sa pravnim pravilima iz člana 14. crnogorskog Ustava koji kaže da su vjerske zajednice odvojene od države i pri tom ravnopravne i slobodne u vršenju vjerskih poslova!

Još jedan pravni apsurd – crnogorska Skupština planira da pomenuti Predlog zakona usvoji običnom većinom glasova! Ustav Crne Gore u članu 91. stav 6. kaže da:

„Skupština odlučuje dvotrećinskom većinom glasova svih poslanika o zakonima kojima uređuje izborni sistem i imovinska prava stranaca!“.

SPC je formalno i materijalno gladano strano pravno lice, sa sjedištem u Beogradu!

Kad je u pitanju relevantno domaće pravo Zakon o osnovnim svojinsko-pravnim odnosima Crne Gore u članu 28. propisuje načine sticanja i prestanka prava svojine na sljedeći način:

„Pravo svojine stiče se po samom zakonu, na osnovu pravnog posla ili nasljeđivanjem. Pravo svojine stiče se i odlukom državnog organa, na način i pod uslovima određenim zakonom.“

Sticanje po zakonu regulisano u članu 29. istog Zakona propisano je ovako:

„Po samom zakonu pravo svojine se stiče stvaranjem nove stvari, spajanjem, miješanjem, građenjem na tuđem zemljištu, odvajanjem plodova, održajem, sticanjem svojine od nevlasnika, okupacijom i u drugim slučajevima određenim zakonom.“

Surovu i sirovu preknjižbu nemoguće je valjano ugurati i ugraditi u bilo koje savremeno zakonodavstvo, pa ni u crnogorsko. Sa odredbama iz predloga Zakona o vjerskim slobodama ruši se pravni poredak iz člana 9. Ustava Crne Gore koji propisuje da su „potvrđeni i objavljeni međunarodni ugovori sastavni dio unutrašnjeg pravnog poretka i imaju primat nad domaćim zakonodavstvom i neposredno se primjenjuju kada odnose uređuju drugačije od unutrašnjeg zakonodavstva“.

Evropsku konvenciju o ljudskim pravima i osnovnim slobodama crnogorska skupština je ratifikovala, a njene odredbe o pravu na mirno uživanje imovine, zabrani diskriminacije i o slobodi misli, savjesti i vjeroispovijesti toliko su drugačije od onih iz predloga Zakona o slobodi vjeroispovesti da je to pogubno za pravni podredak, vladavinu prava i pravnu sigurnost!

Čitajući predložene odredbe iz Zakona o slobodi vjeroispovijesti izgleda da niko od predlagača nikada nije imao u rukama Evropsku konvenciju i Ustav Crne Gore.

Još u osamnaestom vijeku, šireći duh prosvetiteljstva, francuski filozofi suprotstavljali su se svakom obliku pravne nejednakosti među ljudima i zalagali su se, između ostalog, za slobodu mišljenja, govora, štampe, vjersku toleranciju.

Monteskje u svom poznatom djelu “O duhu zakona“ (Da l’esprit des lois) iz 1748. godine definiše slobodu kao pravo da se čini sve što zakoni dozvoljavaju. U konkretnom slučaju, Zakon o vjerskim slobodama potire dostignuti stepen sloboda i prava garantovan međunarodnim standardima. Kao takav on je neustavan, nezakonit i suprotan ključnim rješenjima iz Evropske konvencije. Pored toga je nepravedan, nemoralan i štetan da štetniji ne može biti po pravni poredak i vladavinu prava!

Najznačajniji regionalni akt o ljudskim pravima u svakom pogledu je Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, koja zajedno sa Evropskim sudom za ljudska prava predstavlja najrazvijeniji mehanizam za zaštitu ljudskih prava, ne samo na evropskom kontinentu, nego na globalnom nivou. I baš na osnovi odredbi iz člana 33. Evropske konvencije i država Srbija ima pravo da pokrene postupak pred Evropskim sudom u Strazburu i traži da se utvrdi da su predmetnim odredbama Zakona o vjerskim slobodama krši zagrantovana temeljna prava iz Evropske konvencije.

Načelom supsidijarnosti u Evropskoj konvenciji izražena je obaveza svake države potpisnice, pa i Crne Gore, da obezbijedi poštovanje ljudskih prava unutar sopstvenog pravnog poretka, kroz zakonodavstavo, pravosuđe i administraciju. U djelotvornoj zaštiti ljudskih prava primarnu ulogu ima država, a tek potom
dopunsku, supsidijarnu ulogu ima imaju međunarodni mehanizmni zaštite. S ovim načelom u vezi je i načelo inkorporacije. Na koji će način države inkorporirati Evropsku konvenciju u svoj nacionalni pravni poredak i kakvu ustavnu formu će države dati svojim propisima o ljudskim pravima zavisi od države potpisnice.

To ne znači da u ovom slučaju država potpisnica Crna Gora ima pravo da izvrće ruglu i izigrava odredbe Evropske konvencije, stvarajući dosada neviđenu pravnu parodiju! U toj opasnoj parodiji i rašomonijadi Vlada Crne Gore ključna prava i slobode i opšteprihvaćena pravna pravila međunarodnog prava naziva – mitovima!

Postupajući po predstavkama i tumačeći odredbe Konvencije Evropski sud je stvorio bogatu pravnu praksu i značajne presedane kojih se pridržava ne samo Sud, nego i sudovi država potpisnica prilikom utvrđivanja prava. Uticaj odluka Evropskog suda na nacionalno zakonodavstvo i pravosuđe je nesumnjiv, a odluka se njegove sporovede pod prijetnjom sankcija, među kojima je isključenje iz članstva Savjeta Evrope.

Pravo na imovinu garantovano je članom 1. Prvog Protokola uz Evropsku konvenciju o ljudskim pravima koji je otvoren za potpisivanje 20. marta 1952. godine. Protokol 1. je stupio na snagu dvije godine kasnije 18. maja 1954. godine, i on je sudskom praksom Evropskog suda u Strazburu sada najveća prepreka za ustavnost i zakonitost odredbi Zakona o slobodi vjeroispovijesti.

Pomenuti protokol predviđa:

„Svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine. Niko ne može biti lišen svoje imovine, osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava.“

Sudska praksa je proširila ovo pravno pravilo i pod pravom na mirno uživanje imovine stvoren je jedan koncept rukovođen idejom da namjera Konvencije nije da garantuju iluzorna, teorijska prava, nego prava koja se efikasno sprovode i štite, Sud se zauzima za princip praktičnih i djelotvornih prava. Evropski Sud je u svom tumačenju stvorio autonmni koncept imovine, nezavisan od formulacija koje su zastupljene u nacionalnim pravima.

Autonomni pojam imovine izgrađen u praksi Suda prevazilazi sadržinu koju pojam svojine ima u tradicionalnom značenju utemeljenom na rimskom pravu i domaćem pravu Crne Gore, jer donekle se približava širom anglosaksonskom konceptu, s obzirom da ne obuhvata samo pravo svojine, već čitav niz imovinskih prava.

Sve to nikako ne ide u prilog crnogorskim predlagačima Zakona o vjerskim slobodama. Jer kada se uporedi koncept imovine koji oni zastupaju u predmetnom predlogu Zakona sa stavovima iz tako stvorenog modernog evropskog koncepta prava na mirno uživanje imovine, izgleda se crnogorski zakodavac nije mrdnuo iz prošlog vijeka, tj. 1918. godine, za koju pokušava da veže važenje nekih od predloženih normi!

Stanovište o prirodi imovine Evropski sud je obogatio i pravom na legitimna očekivanja na imovinu (imanje) iz Protokola 1 člana 1. Tu je pravilo o kažnjavanju države i faktički zabrana neosnovanog oslobađanje i amnestiranje države od rizika greške, kada su u pitanju slična ograničenja i ataci kao u slučaju Zakona o slobodi vjeroispovijesti.

Evropski sud je izgradio i bogatu praksu u vezi zabrane diskriminacije iz člana 14 Evrospke konvencije kada u pitanju status vjerskih zajednica i pojedinaca. Za nas u regionu najpoznatiji je slučaj Saveza crkava Riječ života protiv Hrvatske, iz 2010. godine, gdje je Evropski sud presudio da je prekršen član 9 Konvencije koji garantuje slobodu mišljenja, savjesti i vjere i član 14 Konvencije.

Suština spora je bila u tvrdnji da je Vlada sa drugim vjerskim zajednicama zaključila sporazum, ali ne i sa Savezom crkava pod imenom Riječ života. Sličnost sa aktuelnom situacijom u Crnoj Gori i izbjegavanjem sporazuma o imovini jedino sa Mitropolijom je više nego uočljiva. Evropski sud presude donosi na osnovu svoje sudske prakse i presedana!

U oblasti duhovnih sloboda i prava proučavaju se mnoge presude u kojima su države potpisnice nezakonito ograničavale slobodu ispovijedanja vjere. Najžešće presude su donošene protiv Grčke i Turske, a suština tih odluka, mogla bi se sažeti u jednom od obrazloženja presude u kojoj se ističe:

„Pluralizam, tolerancija i otvorenost duha su oznake demokratskog društva!“

Sud je, obrazlažući ovakvo polazište, izrazio misao koja kaže da u demokratiji ne moraju uvek preovladati stavovi većine!

Ono što izvjesno niko i nikada još u modernoj Evropi, a ni u praksi Evropskog suda u Strazburu, nije imao slučaj da se preknjižavanjem upisa u Katastru stiče imovina, niti da se odlukom vladajuće partije i režima stvara nova vjerska zajednica tj. Crkva.

Zato i ovaj tekst predstavlja još jedan poziv državi Srbiji da, u skladu sa članom 33. Evropske konvecije, pokrene postupak protiv Crne Gore, jer je to najbrži i najefikasniji način da se, ako budu usvojene diskriminatorske, neustavne, protivzakonite, nemušte, štetne i necivilizacijske odrebe Zakona o slobodi vjerosipovesti, iste i ukinu!

Usvojen ili ne, ovaj Predlog zakona izučavaće se kao negativan primjer u filozofiji prava, i posebno aksiologiji prava, koja se bavi vrijednostima koje ostvaruje pravo. Naš čuveni profesor, dr Radomir Lukić, navodi da su osnovne vrijednosti prava prije svega pravna sigurnost i pravna djelotvornost (efikasnost). Imajući u vidu to učenje, evidetno je da će pomenuti Zakon o slobodi vjeroispovijesti biti jedno od mjerila pravnog nasilja!

Pročitajte još:

Odbor podržao diskriminatorski zakon: Katolici traže „Lex specialis“ za imovinu vjerskih zajednica