Patrijarh srpski Gavrilo: Razočarenje u Engleze i srpsku emigraciju, radikalne promjene ličnih planova
1 min read
Patrijarh Gavrilo Dožić
(Patrijarh srpski Gavrilo od nadgledane slobode januara 1945. do povratka u Patrijaršiju novembra 1946. godine, četvrti dio)
Piše: prof. dr Veljko Đurić Mišina
Napomena: tekst je napisan na osnovu malobrojne literature i prilično obimne arhivske građe koju sam prikupio i objavio pod naslovom Letopis Srpske pravoslavne crkve 1946–1958. godine. Vreme patrijarha Gavrila (1946–1950) i patrijarha Vikentija (1950–1958), Knin–Beograd 2000-2002, strane 183–229. Posebno mjesto u građi imaju dokumenata iz dosijea patrijarha Gavrila, koji se ustrojili pripadnici Njemačke bezbjedonosne službe 1941, a nastavili 1945. godine pripadnici raznih djelova Saveznog ministarstva unutrašnjih poslova, a koje sam dobio od jednog prijatelja Krste Lekovića, pripadnika Uprave državne bezbjednosti koja se bavila Srpskom pravoslavnom crkvom.
Mitropolit Josif napisao je 27. novembra/10. decembra 1945. patrijarhu pismo i istakao probleme u pokušajima uspostavljanja veza. Na kraju je ponovio molbu Sinoda da se vrati u Patrijaršiju.
Za patrijarha Gavrila bili su zainteresovani i britanski obaveštajni oficiri iz OSS-a (Office of Strategic Services – Uprava za strateške studije). Tako je, u jednom izvještaju napisanom sredinom januara 1946. pisalo da je patrijarh bio razočaran stanjem u srpskoj emigraciji, da je polagao nade u kraljevića Tomislava Karađorđevića i obnovu monarhije.
Smatrao je da je britanska vlada zanemarila jugoslovenskog kralja i Srbe posebno. Po istom dokumentu, nije htio da putuje u Ameriku već u Tursku, u Carigrad.
Povratak u Jugoslaviju predstavljao bi poraz srpske emigracije i politički uspjeh komunističkih vlasti. Istovremeno, povratak bi doveo do smirivanja u Srbiji gde je vlast još uvijek doživljavala otpor. Navodno su komunisti sve pripremili za proglašenje konfederacije Jugoslavije i Bugarske. Kao prvi korak, bilo bi ujedinjenje dvije pravoslavne Crkve, Srpske i Bugarske a njemu, patrijarhu srpskom, ponuđeno bi bilo da postane poglavar. Taj plan podržavao je i Sovjetski Savez jer ga to još više učvršćuje na Balkanu.
Episkop Dionisije je još jednom, 29. jula 1946, promijenio svoje mišljenje o dolasku patrijarhovom u Ameriku. Ovaj put ponudio je, umjesto političke borbe u rasijanju, organizovanje nove zagranične crkvene organizacije u kojom bi na vrhu bili patrijarh i episkopi izvan Jugoslavije.
U nastavku predložio je da zatraže pomoć od ostalih pravoslavnih Crkava, i želio napasti komunističku politiku prema Crkvi. Na kraju je istakao da patrijarhov plan da otputuje u Grčku nije dobar i predložio Švajcarsku. Naglasio je da ni put u Ameriku nije poželjan jer su tamo već trojica episkopa (dalmatinski Irinej, žički Nikolaj i on, Dionisije, američko-kanadski).
Sledećeg dana, 30. jula 1946. godine, vladika je napisao novo pismo patrijarhu u kome je naveo brojne uopštene zamjerke, ali i one lično upućene patrijarhu.
Česte promjene mišljenja vladike Dionisija, kontroverzno ponašanje, odricanje ranijih obećanja, prigovaranje i naturanje svojih stavova, natjerali su patrijarha Gavrila na radikalnu promjenu ličnih planova o budućnosti. Patrijarh je, već oko 10. avgusta 1946, otišao u banju Karlove Vari, u Čehoslovačkoj.
Dok je boravio u Rimu, patrijarh je dobio dva pisma od mitropolita Josifa, ali je razmišljao da ode u Grčku. Stoga je pisao, na Vaskrs 1946, „Njegovom Visokopreosveštenstvu Arhiepiskopu Atinskom i Mitropolitu Grčkom, Regentu Kraljevine Grčke“ Damaskinu tražeći pomoć u dobijanju grčke boravišne vize i smještaja.
Naveo je da za njegov povratak u Jugoslaviju nema uslova. Istoga dana patrijarh je napisao pismo i „Njegovom Blaženstvu, Arhiepiskopu kenterberijskom, primasu Anglikanske crkve mitronosnom Gospodinu Fišeru“ u kome iskazao dobre želje za budućnost.
Na Vaskrs 1946. napisao je poslanicu vjernicima u Jugoslaviji. Komunističke vlasti je nisu baš najbolje primile što je imalo za posljedicu odbijanje davanja ulazne vize. Kasnije je, stoga, morao da napiše jednu pokajničku izjavu.
Patrijarh je 3. maja 1946. pisao Edvardu Benešu, predsjedniku Republike Čehoslovačke i molio za dozvolu boravka u nekoj od tamošnjih banja.
Nastaviće se…
Pročitajte još:
Patrijarh srpski Gavrilo: Odbio svaki kontakt i susret sa papom Pijem XII
Na kraju je i on shvatio ko su zapadnjaci. Veliki duo naroda je bio izgubio vjeru u crkvu. Ne treba o idealizovati nikoga i biti gubljenja kompasa mnogih u to vrijeme. Druga ideologija je za kratko pobijedila a crkva se nije snasla i nije bila faktor okupljanja izvan politike nego se svrstala politicki. Sad je vrijeme da crkva ne poklekne i ostane nezavisna od politike. Ako to shvate, imacemo slobodu i prosperitet. Ako izda crkva narodno povjerenje i ako se polakome na „svjetovnu“ vlast, nista nijesmo i necemo uraditi. Mora crkva ostati iznad i samo za narod a ne za vlast. Ako to uspije crkva da postigne, da ne podlegne ovozemaljskom, samo nebo ce nam biti dostupno, duhovnost ocuvana a sloboda i hriscanski moral zvijezda vodilja koja nas dovodi do slobode.