Paštrovski zbor

Na današnji dan, 6. februara 1431. godine prvi put se pominje Paštrovski zbor, u Istorijskom arhivu Kotor.

U građi Kotorskog arhiva može se uočiti da su tokom vladavine Mletačke republike u Boki postojale četiri jasno formirane seoske autonomije: Paštrovići, Grbalj, Topla i Svetomiholjski zbor. Tako se u jednom dokumentu Kotorskog arhiva pod nazivom „Sborum Pastrovichiorum” prvi put pominje i Paštrovski zbor. Paštrovići su, prema sporazumu sa Mletačkom republikom iz 1426, zadržali svoju unutrašnju organizaciju, u prvom redu Zbor i vojvodu.

Uski primorski pojas između gradova Budve i Bara, poznat pod imenom Paštrovići, predstavlja jednu od najatraktivnijih ambijentalnih cjelina regiona Jadranskog primorja. Naziv oblasti javlja se u drugoj polovini XIV vijeka, mada lokalna tradicija nastoji da zađe u mnogo dublju starinu i istakne poseban autonomni status nekadašnjih žitelja, koji je formiran još u vrijeme Rimske imperije. Prema pojedinim tumačenjima, oblast je dobila ime po riječi pastores, koja se odnosi na ključno zanimanje nekadašnjeg stanovništva. Čini se, međutim, izvjesnijim da su za naziv prije zaslužni pripadnici danas izumrle plemićke porodice Paštrović, koji se pominju u arhivskim izvorima iz XIV vijeka. Jedan dokument iz 1355. godine stanovnike oblasti ubraja u “vlastelu cara Stefana Dušana”, dok se u dubrovačkim dokumentima Paštrovići redovno spominju poslije 1377. godine. U nauci je neosporan podatak da u doba vladavine Nemanjića stanovnici Paštrovića posjeduju specifičan autonomni status, u nekoj vrsti samostalne opštine sa lokalnom političkom i sudskom upravom. Ta autonomija će biti glavno obilježje života oblasti i nakon propasti srpske države, kada će se, tokom minulih vjekova, na prostoru Paštrovića javljati novi gospodari: Balšići, srpski despoti, Republika Sv. Marka – Venecija, Francuzi, Austrijanci. Srž paštrovske autonomije vjekovima je bio čuveni plemenski sud poznat pod nazivom bankada. Održavao se na prelijepoj plaži Drobni pijesak, a veoma često i u utvrđenom gradiću Svetom Stefanu. O značaju te specifične pravne institucije, čuveni književnik i hroničar Paštrovića Stefan Mitrov Ljubiša, pored ostalog, kaže: „Na sred primorja opštine Paštrovske ima jedna mala luka, pusto žalo, koju ljudi i dan danas zovu Drobnijem pijeskom. To je zemanom bilo mjesto gdje se narod kupio na zbor i na odluke kada je ta opština slobodno i nezavisno upravljala sama sobom. Četiri sudije i dvanaest vlastela, od svakog plemena po jedan čovjek, slobodno i na poređe izabrani, sjedili bi pod jednom međom vrh pijeska i tu vijećali i sudili o najvažnijim poslima… Svake godine o Vidovudne, u pučini ljeta, birala je skupština otvorito suđe i vlastelu, predavala im zakonik, starostavnik, knjigu i srebrni pečat a oni bi se kleli skupštini da će neumitno suditi, a zakone i odluke zborske vršiti…“.

Istorijat paštrovske obalasti, sa svojevrsnom organizacijom i političko-pravnom autonomijom, jeste neka vrsta kulturno-istorijskog fenomena. Stalni stanovnici Paštrovića, od davnina organizovani u dvanaest plemena, tokom duge i burne istorije izloženi čestim ratovima, pljačkama i okupacijama, ne samo da su uspijevali da sačuvaju svoju autonomiju i etnički i vjerski identitet već su ostavili potomcima u naslijeđe značajan korpus vrijedne kulturno-istorijske baštine. Rtovi, zatoni i prelijepe plaže paštrovske obale, te pitomo zaleđe sa blagom klimom i tipično mediteranskom florom, čine ovu oblast jednom od najmarkantnijih i najljepših u jadranskom basenu. Takav utisak dopunjava i osobena arhitektura seoskih naselja, kao i urbana struktura malih gradskih naseobina Lastve – Petrovca i Svetog Stefana. Paštrovići su uživali izvjesna autonomna prava za vrijeme mletačke vlasti, i znatno manja za vrijeme austrijske vladavine. Privilegije koje su dobili ugovorom sa Venecijom u XV vijeku uspjeli su da očuvaju sve do početka XIX vijeka, mada i kasnije, ali u znatno manjem obimu.

Miomir Đurišić, Mitropolija