Od Brisela do Podgorice: Srpska duša u procesu evropskih integracija

Crna Gora je u posljednjoj deceniji napravila značajne korake ka integraciji u evropske političke i institucionalne strukture. Međutim, u procesu približavanja Evropskoj uniji, sve je prmjetniji jaz između normi koje se promovišu kao „evropske vrijednosti“ i duboko ukorijenjenih kulturnih, porodičnih i duhovnih temelja društva.

Posebno osjetljiv prostor u tom odnosu predstavlja oblast obrazovanja i društvenih standarda. U saradnji sa institucijama EU i međunarodnim organizacijama, u crnogorski javni sektor i školski sistem postepeno se uvode programi koji zagovaraju rodnu ravnopravnost, inkluzivnost i promociju individualnih seksualnih i rodnih identiteta. Tako je Ministarstvo evropskih poslova u saradnji sa UNDP‑om predstavilo projekat kojim se promoviše tzv. rodna perspektiva u obrazovanju i upravi. Iako se sve predstavlja kao oblik zaštite prava pojedinca, značajan dio javnosti ovakav razvoj doživljava kao pokušaj redefinisanja porodičnih i moralnih načela, često bez javne rasprave i društvenog konsenzusa.

Još jedan aspekt koji je izazvao podijeljene reakcije u javnosti jesu ,,Parade ponosa“ koje se održavaju u Podgorici, pod institucionalnom podrškom Vlade, stranih ambasada i brojnih nevladinih organizacija. Dok organizatori ističu da se radi o manifestaciji ljudskih prava, veliki broj građana doživljava ove događaje kao nametanje vrijednosnih sistema koji nijesu u skladu s tradicionalnim moralnim kodeksom. Javne ankete i reakcije na društvenim mrežama često ukazuju na to da većinsko stanovništvo u Crnoj Gori ima rezervu prema otvorenoj institucionalnoj promociji LGBT ideologije.

Pored toga, pojedine zakonske inicijative u oblasti sprječavanja govora mržnje i diskriminacije doživljavaju se kao potencijalni mehanizmi za ograničenje slobode izražavanja. Naročito se izražava zabrinutost da bi ovakvi zakoni mogli biti iskorišćeni za sankcionisanje tradicionalnih stavova u vezi sa brakom, porodicom ili vjerskim ubjeđenjima, što bi u praksi značilo uvođenje ideološke cenzure pod okriljem evropskih standarda.

Crna Gora je istorijski bila društvo u kojem su porodica, vjera i pripadnost zajednici bili temelji identiteta. Ukoliko u procesu evropskih integracija izostane javna i stručna rasprava, postoji rizik da društvo bude izloženo nametnutim promjenama koje ne odražavaju njegovu stvarnu volju, već prilagođavanje spoljnopolitičkim očekivanjima. Upravo u tome se ogleda potreba za uravnoteženim pristupom — saradnja sa međunarodnim partnerima ne smije se graditi na uštrb kulturnog i moralnog integriteta naroda.

Umjesto konfrontacije, potreban je dijalog. Ali dijalog koji ne počinje pretpostavkom da je sve tradicionalno zastarjelo, niti da je sve „evropsko“ nužno ispravno. Samo tako Crna Gora može ostati vjerna sebi, a istovremeno biti otvorena prema svijetu.