Objavljena nova knjiga prof. dr Jelice Stojanović – Kroz srpsku jezičku istoriju

Kao što je široj javnosti već poznato, za knjigu Put srpskog jezika i pisma, prof. dr Jelica Stojanović 2016. godine dobila je Vukovu nagradu za nauku. Da svoj put srpskog jezika i pisma nastavlja velikim koracima, prkoseći svim stranputicama, potvrda je i njena nova knjiga Kroz srpsku jezičku istoriju (lingvokulturološki i leksičkosemantički prilozi) objavljena nedavno u izdanju Matice srpske –Društva članova u Crnoj Gori i beogradskog Jasena.

Ovu monografsku studiju čine tekstovi ranije publikovani u naučnim časopisima i zbornicima, ali zahvaljujući novim saznanjima znatno dopunjeni i dorađeni. Kako to znalački ocjenjuje prof. dr Miloš Kovačević, koji je jedan od recenzenata, ova knjiga je „gotovo unikatna u srpskoj istorijskoj, etnolingvistici i (dijahronoj) lingvostilistici.

U njoj se na bogatom jezičkom materijalu iz srpskih istorijskih i književnih spomenika osvjetljavaju pitanja od kojih valjda nema značajnijih u srpskoj filologiji, pitanja koja na eksplicitan i egzaktan, da egzaktiniji ne može biti, način pokazuju ne samo ko su bili nego i ko jesu Srbi“.

Prof. dr Slobodan Pavlović, takođe jedan od recenzenata, ističe da osnovu autorkinog istraživanja čini „veza između jezika i kulture manifestovana kroz odabrane (a u suštini ključne) lingvokultureme i kulturne koncepte koji su obeležili srpsku kulturnu istoriju“. Naučno utemeljeno, pouzdano i argumentovano prof. Stojanović analizira neke od istorijski i „kulturološki ključnih leksema srpskog jezika“ kao što su srb-, Stefan, Crna Gora, Kosovo, vuk-… Njena lingvokulturološka i leksičkosemantička istraživanja zasnovana su na dijahronom aspektu, pri čemu autorka ima u vidu mišljenja prethodnika i savremenika, a svoje zaključke izvodi na osnovu ogromne srpske spomeničke građe. Zahvaljujući ovako obrađenoj temi čitaoci će imati priliku da zavire u bogatu riznicu srpske etnolingvistike i lingvostilistike.

Knjigu čine četiri poglavlja:

1) Upotreba etnonimske osnove Srb u srpskim srednjovjekovnim izvorima (gramatički i semantički aspekt);

2) Lično ime Stefan kod srpskih vladara do kraja 15. vijeka (lingvokulturološki aspekt);

3) O jezičkim i lingvokulturološkim osobenostima Njegoševa djela;

4) Stari ćirilički natpisi
istočne Hercegovine (lingvokulturološke odlike).

Svako poglavlje se sastoji od nekoliko potpoglavlja koja su međusobno tematski povezana.

Ovom prilikom ukazaćemo na neke najznačajnije i, možda za čitaoce, najzanimljivije podatke date u ovoj studiji. Na osnovu iscrpno proučene građe, prof. Stojanović dolazi do zaključka da lekseme od etnonimske osnove Srb-, osim što se od najranijeg perioda pomena slovenskog imena upotrebljavaju kod neslovenskih i slovenskih naroda sa teritorija svih triju slovenskih jezičkih grupa, upotrebljavaju se i na širokom području južnoslovenskih zemalja koje su nekad potpadale pod srpsku vlast, bile naseljene Srbima, za označavanje zemlje/zemalja, naroda, jezika, pisma, dohotka i sl., a značajna je upotreba i na drugim prostorima, najčešće u komunikaciji sa srpskim zemljama (Dubrovnik, Bugarska, Turska) (Stojanović 2020: 66).

Neraskidivo vezano sa srpskom tradicijom i istorijom, pogotovo srednjovjekovnom, jeste i vlastito ime Stefan, o čijem porijeklu, simbolici i vezanosti za vladarsku lozu Nemanjića autorka detaljno govori u drugom poglavlju knjige. Dalje svoju pažnju usredsređuje na Njegoša ukazujući na to da srpskoslovenske, ruskoslovenske i slavenosrpske crte, i crte srpskog narodnog jezika kod ovog velikog srpskog pisca predstavljaju pokazatelj bogatog nasljeđa i duge istorije i kontinuiteta srpskog jezika, tj. odslikavaju njegovu razuđenost i bogatstvo. Takođe, prof. Stojanović konstatuje da leksičke jedinice Kosovo, Crna Gora i Srb(ija) čine jedno (leksičko) semantičko polje u Gorskom vijencu. „(Na)rod (srpski) – kosovski zavjet – odbrana slobode i oslobođenje (nas) srpskog naroda, 21 – vezivna je nit u građenju teme, motiva, likova Gorskog vijenca.“

Budući da smo predstavljanje knjige počeli od etnonimske osnove Srb-, da bismo zatvorili krug, završićemo ovo izlaganje sa „Srbinovim pretkom, tj. vukom“. Naime, kult vuka je imao poseban značaj kod Srba. Osnova vuk- ima najveći tvorbeni potencijal u srpskom imenoslovu. Na raširenu upotrebu imena sa ovom osnovom, tvrdi prof. Stojanović, mogla je uticati velika upućenost na ovu životinju, posebno u planinskim krajevima, ali, prije svega, vezivanje vuka za Srbinova pretka, a, potom, ponajviše, zbog povezivanja „vuka“ sa kultom Svetog Save, koji je imao ogroman značaj kod srpskog naroda. Vezivanje za takvog sveca moglo je da znači i želju da se time vuk „pripitomi“, „umilostivi“, ali i da Sveti Sava pomogne i zaštiti od svega, pa i od vukova, i od
opasnosti i gladi.

Danas kada smo svjedoci falsifikovanja nauke, jezika, istorije i religije, i svega srpskog u Crnoj Gori, ostaju nam molitve Svetom Savi i ovakve knjige da svjedoče istinu o vremenu i (ne)ljudima. Autorkino ogromno znanje i ljubav prema nauci i istini, a naročito ljubav prema srpskom jeziku, srpskoj kulturi i istoriji odiše svakom stranicom, što će imati priliku da spozna svaki čitalac koji bude hodio kroz srpsku jezičku istoriju.

Pripremila: Mr Jelena Gazdić