O pravu na život začetog a nerođenog čovjeka (III)

Piše: Otac Jovan Plamenac

Kada počinje čovjekov život

Još su se drevni filosofi bavili pitanjem početka ljudskog života. Pitagorejci su smatrali da je dijete u majčinoj utrobi živo nakon 35 dana od začeća, Hipokrat da je muško dijete živo nakon 30 a žensko nakon 42 dana, Aristotel muško nakon 40 a žensko nakon 80 ili 90 dana od začeća…

Tertulijan, hrišćanski sveštenik iz Kartagine, koji je živio u drugoj polovini drugog i prvoj polovini trećeg vijeka, smatrao je da je čovjek živ od trenutka začeća. Istovjetan stav o početku života čovjeka propovijedali su mnogi oci rane Crkve sa Istoka: Grigorije Niski, Maksim Ispovjednik, Jovan Damaskin, Kliment Aleksandrijski, Jovan Zlatousti…

Prema Talmudu, svetoj knjizi Jevreja, čovjek postaje živ četrdesetog dana nakon začeća.

Jedan dio muslimana, pozivajući se na Kuran, sura 23, 12-14, smatra da čovek nastaje u četiri faze od po trideset dana. Potom, nakon 120 dana od začeća, biva mu udahnut duh. Drugi dio muslimana, koji se poziva na Hadis, Muhamedove poduke, smatra da se duh čovjeku udahnjuje četrdesetog dana od začeća.

Veliki rimokatolički teolozi blaženi Avgustin i Toma Akvinski, u duhu Aristotelovog promišljanja, smatrali su da čovjek u majčinoj utrobi oživljava nakon izvjesnog vremena. To učenje u Rimokatoličkoj crkvi dugo je bilo, bezmalo, opšteprihvaćeno.

Iz učenja o početku čovjekovog života proizilazi i odnos prema njemu dok još nije rođen.

Već u drugoj polovini prvog vijeka Hristove ere Učenje dvanaest apostola – Didahi kaže: „…ne ubijaj dijete kad se začne, niti ga pogubi kad se rodi“. Osude ubijanja nerođenog čovjeka i kazne za počinioce propisane su kanonima rane Crkve: 91. kanonom Trulskog sabora, 21. kanonom Ankirskog sabora, 2. kanonom Svetog Vasilija Velikog… Sveti oci Pravoslavne crkve sve vrijeme zastupaju učenje da čovjekov život počinje u trenutku njegovog začeća.

U Rimokatoličkoj crkvi stav o naknadnom oživljavanju začetog čovjeka, 1588. godine, izmijenio je papa Sikst V (jedini papa srpskog porijekla, iz Kruševice u Boki Kotorskoj). On je razlogom izopštavanja iz Rimokatoličke crkve predvidio ne samo abortus, nego u upotrebu kontracepcije. Ali, tome su se usprotivili i klir i narod pa je papa Grgur XIV, 1591. godine, dozvolio abortus do 116. dana trudnoće. U vrijeme Prvog vatikanskog koncila, 1869. godine, papa Pije IX je za abortus bilo kada od trenutka začeća propisao kaznu izopštenja iz Rimokatoličke crkve. Na Drugom vatikanskom koncilu (1962-1965) proklamovana je zabrana abortusa bez izuzetka.

Iako prema muslimanskim učenjima čovjekov život počinje izvjesno vrijeme nakon začeća, abortus je zabranjen.

U judaizmu abortus je dopušten pod određenim uslovima.
Sa religijskim učenjem da život čovjeka počinje od začeća, danas je, prevashodno zahvaljujući tehnološkim dostignućima u medicini, saglasna i nauka. Doduše, još uvijek ima stavova da život počinje kraće ili duže nakon začeća, ali niko nikada nije dokazao u kojem trenutku se to događa. Hodeći kroz čovjekov život unazada, recimo od rođenja, ne postoji trenutak kada će se u njegovom organizmu dogoditi nešto za što bi se moglo reći: evo, sada je postao živ – sve do oplodnje, začeća.

Filosofske rasprave i religijska uvjerenja o početku čovjekovog života su razmišljanja učenih ljudi, slično kao što su razmišljali o zvjezdanom nebu, Zemlji… Empirijski je dokazano da čovjekov život ponjinje začećem.

Spajanjem muške i ženske polne ćelije, spermatozoida i jajnika, nastaje čovjek, koji će uzrastati u majčinoj utrobi, kao embrion pa fetus, koji će nakon što bude rođen biti beba, pa dijete…, sve do starca/starice. Od trenutka začeća, on je – ličnost, jedinstvena, neponovljiva.

Činjenica da čovjekov život počinje začećem znači da je neprirodni, nasilni prekid njegovog života još od tog trenutka u stvari – ubistvo. Sasvim drugo pitanje je pitanje legalitata ubistva začetog a nerođenog čovjeka.