O. Darko Đogo za IN4S: Istorija i ikona – ili zašto je o. Slobodan Radojević u pravu

“Bura koja se ovih dana vještački podigla oko detalja ikonopisa Crkve u Rožajama još jednom je zasvjedočila krhu međuetniču toleranciju u Crnoj Gori. Jedan istorijski prikaz otomanske represije izazvao je negodovanje u Islamskoj zajednici kao instituciji zaduženoj za njegovanje tekovina osmanske vladavine na ovim prostorima. Međutim, prigovore Islamske zajednice vrijedilo bi shvatiti kao ipak očekivane. Slika otomanske okupacije u kojoj su se ljudi školovali i stipendirali „dankom u krvi“, a vladao međuvjerski sklad zasnovan na Pax Ottomanica toliko je uvrežena među južnoslovenskim Muslimanima da je danas postala samorazumljivi misaoni okvir našeg muslimanskog svijeta”, rekao je O. Darko Ristov Đogo za portal IN4S.

Njegov komentar prenosimo u cjelosti:

Ono što je, međutim, zanimljivije jeste nekoliko prigovora ikonopisačkom rješenju koji se čuju iz krila pravoslavne teologije. Prema ideologiji ikonopisanja koja se normativizovala na bogoslovskim fakultetima SPC u posljednjih nekoliko decenija, ikona ima jedino i isključivo eshatološku dimenziju – ona prikazuje stvarnosti samo onakvim kakve će biti iz perspektive Drugog dolaska Hristovog. Otuda, navodno, i svojevrsna „dvodimenzionalnost“ likovnog prostora, dominacija svjetlosti u odnosu na sjenku, smirenost facijalnih eskpresija i kada su u pitanju Hristova stradanja. Otuda, kako su nas učili na fakultetima, ne može biti naočara na licima svetitelja (kome još su potrebne naočare u Carstvu Božijem!) i ne može biti scena mučenja niti mučitelja. Ova ideologija ikone je zapravo bila samo jedan oblik sveopšteg postmodernističkog prebrisavanja pravoslavne teologije kroz pokret „povratka na starije“ Predanje. Tim „povratkom u rano hrišćanstvo“ suzbijana je istorija na čije mjesto je morala da dođe (savremenim ideologijama ispunjena) „eshatologija“, a budući sveštenici su na samom početku svog obrazovanja „liječeni“ od „suviška istorije“, naročito one nacionalne. Nije bilo ni rijetko da nam se donesu primjeri savremenog ikonopisa na kome su bile prikazane scene mučenja starca Vukašina iz Klepaca da bi nam se profesor nasmijao i objasnio kako ne treba da se ikonopiše. Nije zato čudo da je o. Slobodan istovremeno doživio osudu od strane baštionika otomanske imperije ali i pranje ruku od „svojih“.

Problem sa ovakvim shvatanjem ikonografije jeste činjenični i idejni.

Činjenično (ono što savremenu ideologiju ikonopisa ne zanima): razvoj hrišćanskog ikonopisa je uvijek podrazumijevao neku istorijsku poruku, osim eshatološke perspektive. Tako su Sveti Mučenici iz reda aristokratije najprije prikazivani u togama – da bi se uskoro, u romejskoj ikonografiji razvila kompozicija „Svetih Ratnika“ (tek nepoželjna savremenoj ideologiji ikone!) U kasnijem razvoju, makar od 16. vijeka, razvijaju se „žitijne kompozicije“ gdje se na rubovima ikone prikazuje život i mučeništvo Svetog Georgija, Dimitrija, Teodora Stratilata i sl. Dakle, „vizantijska“, srpska i ruska ikonografija je već vijekovima imala potrebu i način da iskaže i ono istorijsko uz pomoć likovnog jezika ikone. Ikone nije tako netrpeljiva prema istoriji koliko su to njeni savremeni tumači i zastupnici raz-istorije.

Tu dolazimo do idejnog plana. Ikona jeste mjesto na kome se susreću istorija i Carstvo Božije. Mi živimo očekujući Hristov dolazak ali živimo u istoriji. Na naše studentsko pitanje da li će Krst Gospodnji ostati simbol pobjede i nakon Hristovog dolaska, Vladika Atanasije Jevtić nam je govorio da zasigurno hoće: istorija se neće pobrisati i kada svaka suza sa lica Božije Crkve nestanu. Istorija će se dramatično okončati Carstvom Božijim, ali Carstvo Božije neće biti (kako su pojedini gnostici tvrdili) sveopšta amnezija. To važi i crkveni ikonopis ovdje i sada. Mi znamo da ćemo starca Vukašina – ukoliko ga budemo dostojni – u naručju Hristovom, ali to ne znači da imamo pravo da njegove rane zaboravimo, da ih pretvorimo u nevažno i apstraktno. Na kraju i na početku: smisao Crkve jeste da svjedoči istinu i na njoj da gradi i odnose sa svim ljudima dobre volje.

Crkva koja nije u stanju ni koliko da prikaže svoje mučenike – nije ništa drugo do so koja je obljutavila i neće biti ni za šta nego da se na put prospe (Mt 5,13).

I na kraju, da se podsjetimo da problem nikada nije bio u ikonopisu već u reakcijama na njega. Jedna zajednica može da opstane ne tako što će svako da zaboravi svoje stradale mučenike već tako što će naći načina da u zajedništvu prostora koji dijelimo poštuje svoje stradale pretke bez želje za osvetom ali bez poriva za zaboravom. Ljudi i zajednice uvijek nađu načina da ostvare ono plemenito, ma koliko ih ono teško opominjalo na život koji nije samo lahorasti proplanak ispunjen zvukovima Džona Lenona i postmodernističkim zaboravom sebe. Zato problem Rožaja nisu ikone oca Sloba Radojevića već neka dublja neuralgična tačka koja ne može da se pomiri sa istinom naslikanom na njima. Kada se ta tačka riješi (ako se riješi), kada prestane momenat samoidentifikacije nekoga danas sa turskim vojnikom iz starih vijekova, nestaće i izgledaće sasvim promašen svaki prigovor izvrsnom svešteniku i njegovom svjedočenju.