Neutralnost kao indetiet

Govor tradicije

O vojnoj neutralnosti se kod nas vrlo malo zna. Prvi razlog tome leži u stanju svakodnevne kontaminacije svijesti našeg naroda bajkama o beneficijama koje donosi kolektivna bezbjednsot. Drugi, možda i primarniji razlog, leži u skromnosti znanja naše akademske zajednice. Potvrdu za tu skromnost nalazimo u činjenici da se na Fakultetu političkih nauka UCG ne izučava predmet Geopolitika. Da bi se govorilo o vojnoj neutralnosti, neophodno je najopštije definisati neutralnost, kao i izvršiti istrojski pregled različitih formi neutrlanosti.

Neutralnost predstavlja stanje nepristrasnosti neke države, odnosno, njeno neučešće u ratnom stanju između drugih država. S tim u vezi, istorijski govoriti o neutralnosti zahtijeva sagledavanje tradicionalnog i hladnoratovskog poimanja neutralnosti. Najreprezentativniji primjer tradicionalne neutralnosti jeste Švajcarska, premda, u tom kontekstu možemo govoriti i o neutralnosti Švedske, Irske i Finske. S druge strane, za primjer hladnoratovske neutralnosti uzima se Austrija. Šta čini suštinu pomenutih konteksta neutralnosti?

Epitet tradicionalno neutralne države Švajcarska nosi još od Bečkog kongresa 1815. god. Esencija prvobtinog oblika švacraske neutralnosti leži u tome što je ona imala karakter stalne (totalne) neutralnosti. Dakle, riječ je o neutralnosti čiji su garant bile velike sile (Rusija, Pruska, Austrija, Fracuska i Velika Britanija). Karakter stalne neutralnosti znao se mijenjati, budući da je osnivanjem Društva naroda 1920., kao član ove organizacije, Švajcarska, donekle, odstupila od principa stalne neutralnosti. Zapravo, riječ je o modelu tzv. diferencijalne vojne neutrlnosti, prema kojoj je Švajcarska kao članica Društva naroda jedino bila u mogućnosti da učestvuje u davanju ekonomskih sankcija nekoj zemlji, a nikako vojnih. Na stalnu neutralnost se vratila nakon invazije Musolinija na Etiopiju 1935. god. Poslije Drugog svjetskog rata, prevashodno u procesu osnivanja Ujedinjenih nacija, u San Francisku 1945., ova država se više smatrala profiterskom, upravo zbog svog neutraliteta tokom rata, što je izazvalo njenu dezavuaciju. Ipak, neutralnost je za Švajcarce bila stvar političkog identiteta, a ne samo izbora. Samim tim, na pragu Hladnog rata, 1954. god. Švajcarskom je zavladala čuvena Bindšnedlerova doktrina o totalnoj neutralnosti. Totalnost ove doktrine se ogleda u stavu Švajcarske da ne sarađuje sa organizacijama kolektivne bezbjednosti, pri čemu se primarno podrazumijeva NATO savez; da se ne pridružuje bilo kakvim ekonomskim sankcijama upućene nekoj državi, kao i da čuva svoju neutralnost kroz ekonomsku nezavisnost, koja nalaže nemogućnost bilo kakvih unija sa drugim državama; bilo kakav oblik saradnje, po ovoj doktrini, moguć je samo kao tehnička stvar. (opširnije o ovome vidjeti: Fišer, Tomas 2013: 41 – 47)

Neutralnost u jeku hladnog rata

Već od osnivanja Varšavskog pakta 1955. god., i blokovske podjele svijeta, rejting se vraća vojno neutralnim državama. Iste godine vojnu neutralnost obezbjeđuje Austrija. Model vojne neutralnosti Austrije sličan je modelu švajcarske neutralnosti sa Bečkog kongresa. Naime, garant za austrijsku vojnu neutralnost bile su četiri vodeće sile svijeta nakon rata: SSSR, SAD, Francuska i Velika Britanija. Primarno, Zapadne sile su u neutralnosti Austrije vidjele ogroman interes, budući da su se sovjetske trupe povukle iz tog dijela Evrope nakon akta proglašenja neutralnosti. I Istok je u tome vidio svoj interes, upravo zbog činjenice da je u dijelu centralne Evrope, uz Švajcarsku, i Austrija postala vojno neutralna. Ovim Austrija predstavlja klasičan primjer hladnoratovske neutralne države, sa osnovnim zadatkom da u slučaju sukoba dva bloka ona ne pristupi nijednom od njih.

Međutim, nakon pada Varšavskog pakta i rušenja Berlinskog zida, što je uslovilo unipolarizaciju svijeta, vojna neutralnost je opet bila na margini. Neutralne države da bi sačuvale kakav – takav status neutralnosti pravile su manevarske postupke, kako tokom, tako i nakon Hladnog rata. Težeći ka interesu sopstvenog društva Austrija se okrenula EU integraciji. Nadalje, sve ostale vojno neutralne države, osim Švajcarske, okrenule su se ka EU integracijama. Takođe, sve su one postale članice UN-a, iako nakon Drugog svjetskog rata nijesu mogle pristupiti tim organizacijama, budući da su bile vojno neutralne.

Ono što se iz izloženog da primjetiti tiče se stava da biti vojno neutralan ne znači biti izopšten iz međunarodnih organizacija, koje su nastle po diktatu kolektivne bezbjednosti. Međutim, uzeti učešće u tim organizacijama ukida totalni oblik vojne neutralnosti, čime ulazimo u domen fleksibilnijeg statusa neutralnosti. Sve to govori da biti u međunarodnoj organizaciji ne involvira odricanje od vojne neutralnosti. Štaviše, danas postoje one države kojima se neutralnost garantuje od strane organizacija kolektivne bezbjednosti. Primjer jedne takve države jeste Turkmenistan, kojem su UN 1995. garantovale neutralnost.

Samim tim, vojna neutralnost nije samo bezbjedonosno, već, prije svega, ekonomsko pitanje. Iz tog razloga vojno neutralne države žele da obezbjede ekonomsku sigurnost svojom neutralnošću, a bezbjedonosnu sigurnost čvrstom saradnjom i učešćem u međunarodnim organizacijama. Čini se da bi i Crna Gora mogla da iskoristi takav način vođenja spoljne politike, kao što ga imamo u Švajcarskoj i Austriji. Bezbjednost je garantovana učešćem u UN i Partnerstvu za mir, a u budućnosti i pristupom u EU. Na toj osnovi, vojna neutralnost bi bila ogroman potencijal za ekonomski napredak.