Na današnji dan: Štampana prva knjiga na srpskom „Oktoih prvoglasnik“

Na današnji dan, prva srpska štamparija na Cetinju štampala prvu knjigu na srpskom jeziku – „Oktoih prvoglasnik“ Đurđa Crnojevića i štampara Makarija, jednu od najviše korišćenih bogoslužnih knjiga u Srpskoj pravoslavnoj crkvi.

Oktoih – osmoglasnik, štampan u 4. januara 1494. u Obodskoj štampariji. Dimenzije 254 h 186 mm, obim 269 listova (538 strana). Štampan je na papiru u dvije boje (crna i crvena), u stilu renesanse. Ukrašen inicijalima i zastavicama, na naslovnoj strani zastavica sa ukomponovanim grbom Crnojevića i inicijalom P. Štampanje i Iz tipografije Crnojevića štamparije izašlo je, koliko se do sada zna, pet djela:

Štamparija je poznata kao Štamparija Crnojevića, prva južnoslovenska ćirilična štamparija i prva državna štamparija u svijetu. Oktoih je štampan u relativno velikom broju, od čega je do danas sačuvano 105 primeraka. To ukazuje želju izdavača da knjiga bude distribuirana i u okolne prostore.

Đurađ Crnojević je bio obrazovan čovek i ljubitelj knjige, svjestan da knjiga ima vječni smisao i značaj. Izum tehnike, štampariju za pečatanje knjiga podario je svome narodu kao nastavljač i naslednik slavnih prethodnika.

Ovo kulturno-istorijsko i patriotsko djelo je imalo za cilj da štampanje knjige nadomjesti, u vrijeme turskih osvajanja, razaranja ugašene skriptorije u crkvama i manastirima.

Iz tipografije Crnojevića štamparije izašlo je, koliko se do sada zna, pet djela:

Prva ikunabula – Oktoih prvoglasnik, štampan tokom 1493, godine, a završen 4. januara 1494. godine.

Oktoih je najznačajnija, najsadržajnija i najviše korišćena bogoslužna knjiga pravoslavne crkve, nastala još u osmom vijeku.

 Oktoih petoglasnik, štampan vjerovatno u toku 1494. godine je druga knjiga i logičan nastavak prethodne. On je prva ilustrovana južnoslovneska knjiga koja je sačuvana samo u fragmentima koji čine jedva 1/6 knjige.

Treća po redu, a najveća po obimu je knjiga Psaltir s posljedovanjem, koja je s tehničke strane najsavremenija, a naročito se ističe po lepoti naslovnih slova i inicijala.

Naredna knjiga je Molitvenik, koja je prvobitno sadržavala tekstove liturgija za posebne potrebe i ona je sačuvana samo u fragmentima.

Najpotpuniji je onaj iz manastira Trojice u Pljevljima koji sadrži 184 stranice.

Poslednja poznata Crnojevića ikunabula je Četvorojevanđelje, štampano vjerovatno 1496. godine. Do sada nije pronađen nijedan primerak ove knjige i o njemu se saznaje na osnovu podataka da je prepis „izvod od formi Crnojević od složenija Makarija” urađen 1548. godine u Buđenovcima u Sremu.

Pored navedenih knjiga smatra se sa razlogom da je u Crnojevića štampariji „bilo još i više ali da nijesu pronađene”. Od dvadesetak bogoslužnih knjiga istočne crkve u Crnojevića štamapriji bilo bi mjesta i za druge knjige osim navedenih.

Prvi crnogoski štampar, koji je odštampao sve knjige iz Crnojevića Štamparije bio je štamapar Makarije, osobiti majstor „da mu je teško bilo naći takmaca u južnoslovneskom svijetu, čak i među najboljim štamparima”.

Makarije je bio glavno tehničko lice i rukovodilac Štamparije, a radio je sa još 7 majstora. Pretpostavlja se da je štamparsku veštinu učio u Veneciji. Bio je ne samo talentovani štamapar već i daroviti i uman mislilac i bogoslov.

Kada je 1496. godine Đurađ Crnojević pred turskom najezdom napustio Cetinje i Crnu Goru prestala je sa radom i Štamparija ali su ostale knjige, štampane u njoj kao moćni svedok vremena koje se osim kvalitetne dvobojne štampe ističu i umjetnički veoma uspelim ilustracijama, što im obezbeđuje primat među staroštampanim knjigama.