Manastir Praskvica – Duša Paštrovića (VII dio) – Paštrovski manastiri

U Paštrovićima postoji šest manastira – Praskvica, Gradište, Reževići, Duljevo, Vojnići i Rustovo. Pored ovih manastira, postoje preko 40 crkava, koje svjedoče o velikoj vjeri naroda. Osim u paštrovskim selima, veliki broj crkava se nalazi na Paštrovskoj gori, za koju je vladika Amfilohije kazao da nema „ni manjega mjesta, ni manjega prostora, ni više Svetinja od Paštrovske gore“.

Poslednjih godina, Paštrovići su obnovili veliki broj svojih crkava, uključujući i veliku, sabornu crkvu Svetog Nikole u Tudorovićima. Na Paštrovskoj gori,  obnovljene su crkva Svetog Spiridona na Ograđenici i crkva Svetog Kralja Stefana Dečanskog.

Naročito je znamenita crkva Svetog Tome u Bečićima. Nju je, po predanju, sagradio sam Sveti Stefan Štiljanović, poslednji paštrovski knez i posvetio svom krsnom imenu, svetom Tomi. Prvobitna crkva je bila potpuno oronula a na njenom mjestu sagrađena je 1910. godine nova crkva posvećena upravo Svetom Stefanu Štiljanoviću, prilozima Paštrovića koji su radili u Carigradu. U ovu crkvu je, 16. oktobra 2007. godine donesen dio moštiju Svetog Stefana Štiljanovića koje je iz beogradske Saborne Crkve donio Visokopreosvećeni Arhiepiskop Cetinjski Mitropolit Crnogorsko-primorski Gospodin Amfilohije.

Manastir Gradište

U Buljarici, iznad magistrale Bar – Budva, nalazi se stari Manastir Gradište. Podignut je na uzvišenju koje dominira okolinom i ima divan pogled. Po narodnom predanju, na ovom mjestu je bilo rimsko groblje. Vjeruje se da je manastir podignut za vrijeme zetskih vladara Vojislavljevića. Kao i manastir Duljevo, i ovaj manastir je bio metoh Visokih Dečana. Manastir Gradište je, od svih paštrovskih manastira, najbliži Kufinu, staroj granici prema Turskoj, tako da je manastir bio ograđen jakim zidom sa visokom kulom i puškarnicama, da bi se mogao braniti od turskih upada. Manastir ima tri crkve: Sv. Nikole, Sv.Save i Uspenja Bogorodice.

Najveća je crkva Sv. Nikole, podignuta na temeljima stare pri kraju XVI vijeka. Crkva je duga 12 m, a široka 6 m, ima polukružnu apsidu i lijep zvonik na preslicu sa tri okna. Na unutrašnjem zidu iznad ulaznih vrata postoji natpis u kome se nalaze imena ktitora igumana Dionisija i Stefana Davidovića i živopisca „popa Strahinje ot mesta Budimle“. Crkva je živopisana 1620. godine. Ikonostas i prestone ikone radio je „grešni zograf iz Risna Vasilije Rafailović“. Prestona ikona Sv. Nikole okružena je malim freskama koje predstavljaju 16 čuda svetitelja. Prestona ikona Hrista okružena je sa 12 apostola, a po dnu naslikani su po redu  šest stojećih svetaca. Peti je naslikan sa životinjskom glavom  (legenda o Svetom Hristoforu).

Nešto manja crkva Sv. Save podignuta je takođe na ruševinama starije istoimene crkve. Crkva ima vrlo lijep izgled, zidana je u redovima od crvenog i bijelog tesanog kamena, ima polukružnu apsidu i zvonik na preslicu sa tri okna. Ikonostas je uradio Nikola Aspioti 1864. godine. Iznad ulaznih vrata uzidana je ploča sa natpisom na kojoj stoji da je zvonik podigao Rade Markov Papan iz Spiča. Ispred crkve nalazi se terasa sa divnim panoramskim pogledom.

Treća, najmanja crkva, posvećena je Uspenju Bogorodice. Duga je 6 m a široka 3 m u jednostavnom seoskom stilu. Crkva je podignuta na malom uzvišenju, na kome se nalazi groblje, sa širokim pogledom na čitav kraj. Ima polukružnu apsidu i mali zvonik na preslicu sa jednim oknom. Ovu crkvu je takođe živopisao pop Stahije Budimljanin, i u većem formatu oslikao skoro čitavu lozu Nemanjića: Sv. Simeona (Stefana Nemanju), Stefana Prvovjenčanog, Simeona Hrapavog (Stefan Uroš I), Milutina, Sv. Savu, Stefana Dečanskog u kraljicu Jelenu u kraljevskoj odori.

Godine 1597, paštrovski monasi „inok Sava iz manastira Dečana i jeromonah Stefan ot Paštrovića“ štampali su u Veneciji Molitvenik ili Zbornik za putnike i Prvi srpski bukvar.

Manastir Reževići

O manastiru Reževići postoje brojna predanja. Priča se da je na ovom mjestu za vrijeme Grka i Rimljana bio paganski hram, da je docnije u čast boga Dionisa ovdje bio stub na kojem su prvi Paštrovići, poštujući tradiciju, stavljali bokal vina za prolaznike. Zatim, ovdje je bila srednjevjekovna gostionica, gdje bi se putnici odmarali. Narodno predanje dalje kaže da je ovdje Stefan Prvovjenčani naredio da se sagradi mala crkva Uspenija, a docnije, kada je car Dušan prolazio tuda, naredio je da se sagradi, odmah do nje, druga crkva posvećena Sv. Stefanu. Obije crkve su kasnije poharali ulcinjski pirati, sredinom XVI vijeka, tako da su crkve dugo vremena bile potpuno napuštene.

Godine 1714, došao je u Reževiće energičan i radan čovjek, proiguman Maksim Kosijerevac, iz hercegovačkog manastira Kosijereva, koji je obnovio obije crkve i u dogovoru sa Reževićima ovdje osnovao manastir. Njegov rad nastavio je Nikodim Vuković koji je 1770. godine podigao veću crkvu posvećenu Sv. Trojici a koja je potpuno dovršena od strane jeromonaha Dimitrija Perazića 1814. godine.

Stara crkva Uspenja građena je na svod, ima zvonik na preslicu sa jednim oknom. Unutrašnost je živopisana. Ikonostas je rad Aleksija Lazovića Bjelopoljca u srpsko-vizantijskom stilu prenesen je iz susjedne crkve Sv. Trojice. U crkvi je grobnica u kojoj su sahranjivani kaluđeri manastira do kraja 19. vijeka.  Odmah do nje, nalazi se veća crkva Sv. Trojice koja je građena u obliku krsta, a ikonostas je rad paštrovskog slikara Marka Gregovića. Crkva ima veliki četvorougaoni zvonik koji je visok 24 metra i koji se završava zašiljenim krovom pokrivenim kamenim pločama.

Manastir Duljevo

Iznad paštrovskih sela Kuljača i Dabkovića u podnožju Golog vrha nalazi se manastir Duljevo. Po predanju, manastir je podignut u vrijeme cara Dušana. Zajedno sa manastirom Gradištem, važio je kao metoh manastira Dečana, jer su dečanski kaluđeri putovali brodovima za Svetu Goru i Jerusalim, pa je bilo potrebno  da na primorju imaju svoja prihvatilišta odakle bi kretali dalje. Manastirski hram posvećen Sv. Arhiđakonu Stefanu, građen je od tesanom kamena, skromnog izgleda sa zvonikom na preslicu sa jednim oknom. U ovom manastiru zakaluđerili su se mnogi Paštrovići koji su kasnije boravili u Dečanima. Među njima se posebno ističe hadži Danilo Kažanegra koji je kao iguman Dečana svojim dugim i predanim radom stekao ime „kao vtori ktitor“ ovog našeg čuvenog manastira. Ovdje se takođe zamonašio srpski patrijarh Arsenije III Čarnojević.

Manastir Duljevo je kao i ostali paštrovski manastiri stradao više puta u svojoj prošlosti. Najteže je postradao za vrijeme pohoda Mahmut paše Bušatlije koji ga je razorio 1785. godine. Paštrovići su uspjeli da manastir obnove već sledeće godine. Takođe, manastir je bio opustošen za vrijeme I svjetskog rata, ali je osobitim zalaganjem tada mladog kaluđera Borisa Kažanegre manastir bio obnovljen 1924. godine.

Manastir Vojnići

Manastir Vojnići ima dvije crkve: Svetog Dimitrija („Svetog Mitra“) i Svetog Nikole.  Postoji veoma  malo pisanih podataka o istoriji ovog manastira. Predanje ne govori o vremenu postanka, ali se pretpostavlja da je stariji od obližnjeg Duljeva.

Godine 1677. ovo područje je bilo razoreno katastrofalnim  zemljotresom kada su crkve i konaci pretrpjeli velika oštećenja. Pretpostavlja se da se od tog vremena monaški život ovog manastira potpuno gasi.

Hramovi Svetog Dimitrija i Svetog Nikole su obnovljeni dok se privode kraju radovi na manastirskom konaku. Manastir je danas aktivan dolaskom sestrinstva na čelu sa mati Anom 2000. godine od kada je počela njegova obnova.

Manastir Rustovo

Manastir Rustovo je ženski manastir. Posvećen je Uspenju Presvete Bogorodice. Nalazi se iznad Čelobrda, a udaljen je tri kilometra od manastira Praskvice.

Hram Uspenja Presvete Bogodice je podignut na mjestu stradanja 1.400 Paštrovića koje su u XIV vijeku pobili mađarski vojnici pod vođstvom kralja Ludviga. Hram je podignut tokom XIV vijeka, a obnovljen 1863. godine, pomoću i prilozima Paštrovića koji su radili u Carigradu.

Manastir je osnovan 2003. godine, a prilikom izgradnje manastirskog konaka, pronađene su kosti stradalih i sahranjene u kosturnici novopodignutog hrama posvećenom stradaloj carskoj porodici Romanovih.

U sklopu manastirskog konaka nalazi se i kapela Prepodobnog Benedikta Nursijskog.

Sestrinstvo se bavi prevođenjem sa ruskog, francuskog i engleskog jezika, zatim tkanjem, vezom, knjigovezačkim radovima i sakupljanjem bilja od koga se prave biljni preparati.

Autor teksta: Stevo Davidović