Kotor za vrijeme Nemanjića

Na današnji dan, 8. maja 1553. godine datiran je izvještaj mletačkog predstavnika u Kotoru Đovanija Batiste Đustinina o broju žitelja Kotora, prema kojem je taj grad imao 4.000 stanovnika u to vrijeme, od kojih za vojsku sposobnih 800, pučana 600, a plemića 200. Stara mediteranska kotorska luka, okružena gradskim zidinama, je vrlo dobro sačuvana i pod zaštitom je UNESKO-a, kao svjetska kulturna baština. Kotorski zaliv jedan je od najdubljih i najdužih zaliva na Jadranskom moru pa se često naziva najjužnijim fjordom Evrope. Litice Orjena i Lovćena natkriljuju grad.

Najvažniji primorski grad u državi Nemanjića bio je Kotor u današnjoj Boki. Ovo je vrijeme, prema onome što znamo iz istorije i iz raznih preostalih spomenika iz onog doba, bilo za cijelu današnju Boku, a posebno za grad Kotor, zlatno doba. To nam potvrđuje još i narodna tradicija, koja popunjavajući istorijske spomenike, zna u skoro svakom, pa i najmanjem seocu bokeljskom, da nešto kaže o nekom vladaru iz kuće Nemanjića i da mu pripišu gradnju stare seoske crkve, manastira, dvorca, bunara itd. Njihove zasluge za ovaj kraj još nam se čine veće, kada se sjetimo da ogromna većina naroda u današnjim bokeljskim selima su sačuvali i dalje održavaju tradiciju o Nemanjićima. Svoju je autonomiju Kotor sačuvao za vrijeme svih Nemanjića, i bila mu je mnogo veća nego kasnije pod Mlečanima. O ovome imamo najbolje dokaze u Statutu kotorskome iz onog vremena. Ovo je ujedno i znak da su Kotorani, koji su bili u službi pri srpskom dvoru, uživali veliki ugled i imali veliku vlast, tako da su mogli spriječiti svaku eventualnu samovolju vlastele prema Kotoranima.

Pri gradnji Manastira Dečani proslavio se umjetnik, Kotoranin fra Vita, mali brat protomajstor iz Kotora, grada kraljeva. I razni su zanati u ono doba dobro napredovali. Tako je u Kotoru bilo konopara, kožara, cipelara, šavaca, oružničara, voskara, ribara, lađara itd. koji su imali svoje bratovštine i esnafe. Izgleda da su Kotorani već onda imali dosta veliku trgovačku flotu, a lađe za ovu flotu gradile su se većinom u domaćim brodogradilištima. Po svoj prilici su i one ratne galije, koje je car Dušan bio kupio u Mlecima, kada je došao do uvjerenja da je i srpskoj državi potrebna flota, bile usidrene u današnjoj Boki i to u Tivatskom zatonu u blizini Prevlačkog manastira Sv. Arhangela Mihaila. Poznato je da je u ono doba i ovaj manastir imao svoje lađe, koje su naokolo krstarile i čuvale ga od neprijateljskih napada. Vrlo je vjerovatno, da je vojska na ovoj srpskoj ratnoj floti bila većinom iz današnje Boke. Trgovina Kotorana u unutrašnjosti srpskih zemalja bila je veoma razgranata, te su se Kotorani svuda tamo takmičili sa Dubrovčanima i imali svoje naseobine. U Prizrenu se npr. spominje kuća voštana, koju su podigli Kotorani. Kotorani, koji su kupovali u Dubrovniku robu za izvoz u srpske zemlje, bivali su oslobađani od plaćanja carine. Posebno je bila važna, u to doba, trgovina morskom solju, te su ondašnji Bokelji u svojim solilima proizvodili veliku količinu soli, koju su prodavali u unutrašnjosti balkanskih zemalja. Najpoznatija solila u Boki bila su u ono doba blizu znamenitog manastira Sv. Arhangela, stolice pravoslavnog episkopa zetskog. Trgovina solju u Kotoru bila je podijeljena između grada i srpskog kralja. Kotorani su u ono doba trgovali ne samo sa srpskim zemljama, već i sa zemljama izvan srpske države, a na prvom mjestu sa Mlečanima, tako da su Mlečani imali u Kotoru svoga konzula. Trgovina između Mlečana i Kotorana bila je uređena raznim ugovorima, koje su potvrđivali srpski vladari. Kotorani su imali mnoge povelje izdate od vladara Nemanjića, u kojima ima najviše govora o proširenju gradske teritorije i o raznim povlasticama kotorskoj vlasteli. Osim toga Kotorani su na srpskom dvoru zauzimali vrlo ugledna i povjerljiva mjesta, a posebno su se isticali kao protovestijari ili, kako bi se danas kazalo, ministri finansija u srpskoj državi. Čuven je protovestijar cara Stefana Dušana, Nikola Buća iz Kotora i njegov sinovac Trifun Mihajlov Buća, vlastelin carske riznice za cara Uroša. Ove protovestijare srpski su vladari birali iz zakupnika carine, jer su većinom Kotorani, kao zakupnici, ubirali carinu u srpskoj državi i stoga se starali da državni prihodi budu što veći. Koliku su moć imali ovi protovestijari, najbolje nam svjedoči rečenica, koja se do danas sačuvala, a glasi: Car daje – al Buća ne daje. Kotorane su Nemanjići slali kao poslanike ka stranim vladarima i povjeravali im vrlo delikatne zadatke. Nikola Buća je bio najpouzdaniji carev savjetnik, kojeg je car, kao mudrog državnika, u svakom važnijem poslu pitao za savjet. On je pratio cara Dušana, kada je s caricom Jelenom i sinom kraljem Urošem, pohodio Dubrovnik i Kotor.

Sa Urošom Nemanjićem završio se sjajni period vladavine Nemanjića u današnjoj Boki Kotorskoj koja se u to doba u svakom pogledu uzdigla i razvila.

Priredio: Miomir Đurišić, Mitropolija