Jedna ista Crkva – prije i poslije 1918!

Svršetkom Prvog svjetskog rata, srpski narod se poslije toliko vjekova našao slobodan i u jednoj državi, Kraljevini SHS. Ona je stvorena 1. decembra 1918. godine, iako ova država u pravom smislu nije bila srpska nacionalna država, već južnoslovenska. U momentu stvaranja Kraljevine SHS, Srpska Crkva je bila podijeljena u nekoliko crkvenih oblasti, koje su od utrnuća Pećke Patrijaršije 1766.g. uglavnom nezavisno djelovale jedna od druge. Srpska Crkva ( bivša Pećka patrijaršija ) u tom vremenu bila je podijeljena na ove crkvene oblasti: Beogradsku Mitropoliju (sa sjedištem u Beogradu), Crnogorsku Mitropoliju (sa sjedištem u Cetinju), Karlovačku Mitropoliju (sa sjedištem u Sremskim Karlovcima), Bukovinsko-dalmatinsku mitropoliju (sa sjedištem u Černovicama), i autonomnu Srpsku Pravoslavnu Crkvu u Bosni i Hercegovini. Crkva u Staroj Srbiji bila je pod jurisdikcijom Carigradskog patrijarha do kraja 1912. godine, kada su ove teritorije oslobođene od Turaka, i prisajedinjene Kraljevini Srbiji, čime je ušla u sastav Beogradske Mitropolije. Sve ove Episkopije Srpske Crkve trebalo je sjediniti, i organizaciono i kanonski sistematizovati, što znači obnoviti Srpsku Pravoslavnu Crkvu, i izabrati joj Patrijarha. Upravo u tom činu, ovdašnji „montenegrini“ nalaze razlog za, kako oni kažu, ”nestanak” Crnogorske crkve i njeno ”utapanje” u Srpsku Crkvu. Da li je to zaista bilo tako, kako oni kažu? Na to najbolje mogu odgovoriti činjenice.

Dana 18. decembra 1918. godine, u Sremskim Karlovcima održana je konferencija „zakonitih zastupnika predstavnika rasejane Srpske Pravoslavne Crkve“. Na konferenciji nije bilo predstavnika Crkve iz Crne Gore, koja zbog kratkoće vremena i teških prometnih prilika nije mogla biti zastupljena na ovom zboru episkopa, kako se kaže u zapisniku sa ove sjednice, a dalje stoji: „Konstatuje se jednodušna volja zakonitih predstavnika srpskih pravoslavnih crkvenih oblasti za ujedinjenjem i na osnovu toga izriče se potreba da se odmah pristupi izvršenju tog crkvenog ujedinjenja, uspostavljanjem Srpske patrijaršije, pošto se sa punim pouzdanjem očekuje da će i Srpska Crkva u Crnoj Gori pristati na ujedinjenje, koja zbog kratkoće vremena i teških prometnih prilika nije mogla biti zastupljena na ovom saboru episkopa“.

Da je to puno pouzdanje „da će Srpska Crkva u Crnoj Gori pristati na ujedinjenje“, ne samo bilo osnovano, nego da je rješenje po tom pitanju već bilo doneseno 16. decembra 1918 g, vidi se po zvaničnom zapisniku „izvanredne sjednice Svetoga Sinoda Pravoslavne Crkve u Crnoj Gori“, broj 1169. Na sjednici Sinoda su bili prisutni: mitropolit Crne Gore i predsjednik Svetog Sinoda Mitrofan Ban, mitropolit pećki dr Gavrilo Dožić, episkop nikšićki Kiril Mitrović, i Sinodski sekretar-đakon Ivo Kaluđerović. ( Neki kažu – nije bilo kvoruma, nije po statutu Sinoda…itd., a ne pitaju se, kad je, kako i kojom kanonskom-crkvenom procedurom isti taj Sinod formiran ? E tu je bitno ono pitanje, bijaše li iđe toga tomosa iz Carigrada za ”crnogorsku autokefalnost”, ili je sve bila volja, makar bila i dobronamjena, jednog čovjeka – crnogorskog svetovnog gospodara ). Predmet sjednice je bio: „Da se nezavisna Srpsko-pravoslavna Sveta Crkva u Crnoj Gori ujedini s autokefalnom Pravoslavnom Crkvom u Kraljevini Srbiji“. Pošto je Sveti Sinod to pitanje svestrano proučio donio je jednoglasno sljedeće rješenje: „Pošto je Velika Narodna Skupština Srpskog naroda u Crnoj Gori održana u Podgorici dana 13 novembra 1918 g. donijela odluku, da se nezavisna Crna Gora ujedini sa Kraljevinom Srbijom to i Sv. Sinod nalazi cjelishodnim i opravdanim da se i Sv. autokefalna Crkva u Crnoj Gori ujedini sa nezavisnom Crkvom u Kraljevini Srbiji, a zajedno s ovom sa cijelom Sv. Srpsko-pravoslavnom Crkvom u novoj državi Srba, Hrvata i Slovenaca“. Ova odluka je dostavljena mitropolitu Kraljevine Srbije Dimitriju (16. decembra, Sn. br. 1170) i predsjedniku vlade Stojanu Protiću (Sn. br. 1171). Mitropolit Mitrofan je aktom br. 1177 od 17.12. 1918. g. takođe naložio mitropolitskom namjesniku Skadarske Crkve arhimandritu Viktoru Mihailoviću da uradi to isto, s obzirom da su parohije skadarska, vračka i kamenička, poslije balkanskog rata „ušle u sastav Pećke eparhije i time pripale Crkvi Crnogorskoj“ (ove parohije su do tada pripadale Raško-prizrenskoj eparhiji Carigradske Patrijaršije).

Druga episkopska konferencija održana je u Beogradu od 24. do 28. maja 1919. godine, a kao najstariji mitropolit po posvećenju predsjedavao joj je Mitrofan Ban, koji je tada pored ostalog rekao: „…Nama je u dio pala velika sreća, što smo doživjeli ove epohalne dane, u koje smo pozvani da zajednički u bratskoj slozi izvedemo naše crkveno jedinstvo“. Ova činjenica najbolje govori, da u Crnoj Gori nije bilo nikakvog protivljenja ujedinjenju Srpske Crkve, odnosno uključivanju Crnogorske u sastav jedinstvene Srpske Crkve. Da je mitropolit Mitrofan bio protiv ulaska „Srpsko-pravoslavne Svete Crkve u Crnoj Gori“ u zajedničku Srpsku Crkvu, on ne bi ni učestvovao u ovakvom skupu, a kamoli njemu predsjedavao. Uopšte, ne može se naći ni jedan jedini dokument, u vidu protesta, žalbe, odbijanja i sl mitropolita Mitrofana Bana, ili bilo kojeg episkopa, sveštenika ili vjernika Crkve u Crnoj Gori, što je 1918. godine ista ušla u sastav ujedinjenja Srpske Crkve. Da ima takvog dokumenta, „montenegrini“ i ”miraševci” bi ga svakako prezentovali i iskoristili. Na ovoj konferenciji potvrđena je odluka o ujedinjenju i izabran „Središnji arhijerejski Sabor ujedinjene Srpske Crkve“, čiji je predsjednik bio Crnogorski mitropolit Mitrofan Ban. Odbor je imao zaduženje da obavi sve pripreme za organizovanje jedinstvene Crkve, za izbor Patrijarha i proglašenje obnovljene Srpske Pećke Patrijaršije. U svojoj zajedničkoj Poslanici upućenoj narodu za Trojičin-dan 1919 g. svi episkopi ističu da su „jednoglasno utvrdili duhovno, moralno i administrativno jedinstvo svih naših oblasnih Crkava u jednu SPC“.

Toj i takvoj odluci svih episkopa, a saglasno ondašnjem Ustavu, dao je državni autoritet regent Aleksandar kraljevskim ukazom od 17. jula 1920. godine. Svečano ujedinjenje SPC je proglašeno 12. septembra 1920. g. da bi već 28 septembra Sabor izabrao i prvog Patrijarha obnovljene Pećke Patrijaršije Dimitrija. U proglašenju i izboru su učestvovali dotadašnji članovi Svetog Sinoda Crnogorske Mitropolije, mitropolit pećki dr Gavrilo Dožić i episkop Zahumsko-raški Kirilo Mitrović, dok je mitropolit Mitrofan Ban već ležao bolestan na Cetinju, uskoro se i upokojivši. ( Valja naglasiti da Mitrofan nije bio tek puki posmatrač ili ”počasni predsjedavajući” ovog crkvenog ujedinjenja. On je lično, u periodu tokom 1919. i 1920. godine, bio angažovan oko obnove rada Cetinjske bogoslovije – sada kao ”jedne od” bogoslovskih škola SPC. On joj je lično dao ime ”Bogoslovija Svetog Petra Cetinjskog” koje nosi do danas! To je možda i jedan od najočiglednijih i najljepših dokaza kontinuiteta jedne te iste Crkve, i prije i poslije 1918.g. )

Na osnovu postignutog sporazuma od 18. marta 1920. godine, sa Svetim Sinodom Carigradske Patrijaršije, i donijete Sinodalne odluke iste, na zasijedanjima Sinoda od 10. i 17. februara 1922. g. potpisan je Tomos (povelja) o prisajedinjenju SPC eparhija koje su ranije bile pod vlašću Carigradske Patrijaršije (19. februara 1922.) a potom i Kanonsko pismo patrijarha carigradskog Meletija IV (24. februara 1922.), kojim se svečano potvrđuje i priznaje „crkveno jedinstvo, koje je zajedničkom odlukom preosvećenih Mitropolita i Episkopa u državi Srba, Hrvata i Slovenaca objavljeno“. Ovaj istorijski čin su priznale i priznaju i sve ostale pomjesne Pravoslavne Crkve u svijetu.

Sam karakter Mitropolije Crnogorske, od ukidanja Pećke Patrijaršije 1766. godine, do njene obnove, najbolje je iskazao član Konsistorije Cetinjske, protojerej Ivan Kaluđerović ( dojučerašnji sekretar Sv. Sinoda ”autokefalne” Crkve u Crnoj Gori ), u govoru održanom u ime oboljelog mitropolita Mitrofana Bana u Cetinjskom manastiru okupljenom narodu, na dan obnove Pećke Patrijaršije 12. septembra 1920. godine, u kome je pored ostalog rekao: „Poslednji plam na prijestolu Svetog Save, gori uvijek, gori i danas, te svojim životom i bićem svjedoči da je prvobitna svetosavska autokefalija Srpske Crkve uvijek i neprekidno postojala, da je trajala i dotrajala do današnjeg dana. Taj živi i nikad neugašeni plamen tinjao je na Cetinju, na prijestolu staroslavne Zetske, Skenderijske i Primorske Mitropolije. U toj jedinoj Mitropoliji srpskoj, do današnjeg dana uspješno se održao crkveno-pravni kontinuitet i tradicija Srpske Pećke Patrijaršije“. Koliko znamo, samo je jedno kraće vrijeme arhimandrit Nikodim Janjušević (osuđivan od Crkvenog suda Mitropolije još 1908 g.) odbio u Detroitu SAD, da prihvati odluku o ujedinjenju, da bi se i on kasnije pokajao, i primio upravu manastira Župa Nikšićka, gđe je i ubijen od komunista 1941. godine. Pored njega, desetak sveštenika politički i lično odani kralju Nikoli, učestvovali su u otporu državnom ujedinjenju – ali NIKO ( NI JEDAN JEDNI ) od njih, nije ostao u tom otporu poslije kraljeve smrti, i svi su se oni vratili u državu Karađorđevića, da tamo, do svoje smrti, budu sveštenici ili katihete SPC!

Veoma je značajan i stav crnogorske emigrantske Vlade, koji je bio i stav izbjeglog kralja Nikole, povodom obnove Pećke Patrijaršije, odnosno ujedinjenja Srpske Crkve. On je izražen u „Glasu Crnogorca“ oktobra 1920. godine, u vidu komentara.u kome pored ostalog stoji:

„Srbijanci su ovih dana proglasili Karlovačku patrijaršiju za svesrpsku, dajući joj vlast, koju je nekada srpski Patrijarh imao za vrijeme silnog Cara Dušana…

Crnogorski narod, koji je u svojim vjekovnim naporima zasnovao srpsku državnu misao i stvorio prvu političku državu i omogućio svojim nesebičnim i junačkim podvizima da se oslobodi srpsko pleme ispod turskog i austrijskog ropstva, oslobodio je Peć, sjedište srpskog Patrijarha. Samim oslobođenjem Peći, oživjela su i realna patrijaršijska prava Pećkog mitropolita. Crna Gora je htjela da imenuje jednog Patrijarha opet u Peći, ali kako još tada nije bio oslobođen jedan veliki dio našeg naroda koji se nalazio pod austrijskim ropstvom, taj je akt odložen. Čim se Crna Gora vaspostavi, mitropolit pećki ima biti proglašen sa svima njegovim istorijskim pravima za Patrijarha cjelokupne Srpske Pravoslavne Crkve. Toga se prava Crna Gora kao vječno slobodna srpska država i kao osloboditeljka Peći ne smije nikada odreći. U protivnom ona bi se ogriješila prema svom narodu, koji nikad nije dozvolio da se sa njegovog amvona čuje propovijed zarobljenog oltara Srpstva“.

Ovaj članak ima višestruko značenje. U njemu se ne može naći nikakav gest otpora, protesta i sl. povodom ujedinjenja Srpske Crkve, ili pozivanja na autokefalnost Crkve u Crnoj Gori. U članku se praktično otkriva državni i crkveni plan kralja Nikole i njegovih pristalica. On se sastojao u tome, da kralj Nikola postane ujedinitelj i vladar srpske države, a da mitropolit iz Crne Gore bude srpski Patrijarh. Taj plan sam po sebi uopšte nije loš, jer Srbija nije bila ništa veća (u smislu nacionalnog obilježja) srpska država od Crne Gore, a dinastija Karađorđevića, nije bila ništa veća srpska dinastija, niti zaslužnija za srpski narod od dinastije Petrovića. Na kraju, Beogradska i Karlovačka Mitropolija, nijesu bile ništa više srpske Mitropolije od Crnogorske, niti su imale preče pravo od nje, da izvrše ujedinjenje Srpske Crkve; isto toliko ako ne i više to pravo je imala Crnogorska Mitropolija, koja je jedina očuvala svoje slobodno đelovanje od ukidanja Pećke Patrijaršije. Knjaz Nikola je svjetovno-pravnom formulacijom nazvao Crkvu u Crnoj Gori autokefalnom, smatrajući je očigledno neprekinutim kontinuitetom Pećke Patrijaršije, da bi kada se steknu uslovi, Crkva u Crnoj Gori preuzela ulogu objedinjavanja svih episkopija Srpske Crkve. Uslovi za to stvoreni su prisajedinjenjem Peći i Dečana Crnoj Gori 1912. godine, i činjenicom, da je Pećki mitropolit bio crnogorski državljanin, rodom iz Morače (kasnije će postati srpski patrijarh, treći po redu obnovljene Srpske Crkve). Kako se u tekstu kaže, ostvarenje tog plana spriječio je prvi svjetski rat.

Tvrdnja u članku, da sjedište obnovljene Srpske Crkve ne treba da bude u Beogradu ili Sremskim Karlovcima, takođe je u suštini opravdana, I DALEKOVIDA – jer ako se obnavljala Pećka Patrijaršija, onda je njeno sjedište trebalo biti u Peći. Sve to govori, koliko su kralj Nikola i njegov dvor držali do srpske tradicije pa i oni crkvene.