Feljton, 140 godina od rođenja patrijarha SPC dr Gavrila Dožića: Vodio Srbe u vrijeme velikih iskušenja (23)

Piše: Miljan Stanišić

DR GAVRILO DOŽIĆ – DUHOVNIK, MISLILAC, STVARALAC

O dr Gavrilu Dožiću i njegovom stvaralačkom opusu i dometima, postalo je predmet ozbiljnijeg interesovanja tek poslednjih decenija.

Do sada je objavljeno nekoliko zapaženih radova o njegovom stvaralaštvu, kao i izdavanje „Memoara“, ali i pored uvijek iznova objavljene arhiske građe i dr., postoji još domaćih i stranih arhivskih izvora i literature, a time se ne bave samo istoričari već i teolozi, sociolozi, pravnici, publicisti.

Navešćemo bibliografiju radova patrijarha Gavrila Dožića, u koju nijesu uključene njegove poslanice, besjede i sl: „-Moračanin G.D., „Manastiri, kaluđeri i manastirska uprava – Nekad i sad“, Carigradski glasnik, br. 26-27, Carigrad 1904;- Moračanin G.D. (Gavrilo Dožić), „Visoki Dečani pod tuđinom“, Jagodina 1908; – Gav. J. Dožić, „Sava Hilandarac“ (Prilog za noviju istoriju srpske carske lavre), Vesnik Srpske crkve, XIX, 5, Beograd 1908;- Medenica Đ., „Poraz Carigradske patrijaršije“, Glasnik Pravoslavne crkve u Kraljevini Srbiji, 1909;- Medenica Đoša, „Savremena crkvena pitanja – na Istoku“, Glasnik Pravoslavne crkve, br. 10, 1909;- Moračanin D-r G., „Dečansko pitanje“, Hrišćanski vesnik, sv. 13, novembar 1910; – Gavrilo Dožić, „Hrišćanstvo kod Srba od petog do trinaestog vijeka“ (u originalu na grčkom jeziku), Atina 1910;- S.G.D. Moračanin , „Život i rad arhimandrita moračkog, komandira i vođe kolašinskih ustaša Srba, Mihaila Dožića – Medenice“, Slava imanje manastira Morača, Podgorica, 2003;- Petar I Petrović Njegoš, „Poslanice Crnogorcima, Brđanima i Primorcima“, priredio Dušan D. Vuksan (predgovor mitropolit Gavrilo Dožić), Cetinjsko istorijsko društvo, knj. 1, Cetinje, 1935;- Patrijarh srpski Gavrilo, „Stogodišnjica Gorskog vijenca“, Glasnik 2-3, Beograd, 1947; Patrijarh srpski Gavrilo, „Stogodišnjica srpskog narodnog pokreta u Vojvodini (1848-19489)“, Glasnik, br. 9, 10-12, Beograd, 1948″. (R. Radić, n.dj. str. 609)

Pored navedenih djela izašla su u tri izdanja „Memoara“ dr Gavrila Dožića (Pariz 1947, Beograd 1990, Cetinje, 2000).

Akademik Zoran Lakić iznosi da je Đorđe (monaško Gavrilo) Dožić još kao đak i za vrijeme studija pokazivao svoj stvaralački dar, pa je u mnogo čemu odskakao od drugih učenika i studenata „o čemu svjedoče zapisana ili ispričana sjećanja njegovih savremenika“.

On navodi da Dožićev doktorski rad „Hrišćanstvo kod Srba 18. vijeka“ je „izmamio maksimalne komplimente, kako smo to već konstatovali i istakli“. Naveli smo njegove „rane radove“ „Visoki Dečani pod tuđinom“ (1908), kao u tom periodu i „Zetski mitropoliti i Srpski patrijarsi prema grčkim izvorima“ (kojeg nema u prethodnoj bibliografiji), a akademik Lakić ističe da je „prava šteta što su navedeni radovi malo poznati široj javnosti“. Dobro je poznavao grčki, turski, francuski i ruski jezik, pa je time i koristio građu nastalu na tim jezicima. Napisao je opširnu biografiju mitropolita Petra I Petrovića, kao i izuzetno zapaženi rad „Stogodišnjica Gorskog vijenca 1847-1947“, koji jasno ukazuje „o veličini pisca, snazi njegovog uma, izuzetnom obrazovanju i lijepom ljudskom karakteru“. Akademik Lakić ističe pojedine segmente iz tog rada, pa pored ostalog, dr Dožić o Njegošu piše: „Posvećen teškim brigama za državne i narodne poslove, obuzet borbama za pravdu i slobodu, i zanesen žarkim poletom za umna stvaranja, on je u celom toku svoga života malo, ili skoro nimalo, obraćao pažnju na svoje fizičko zdravlje…Vladika Rade je i pre svoje zrelosti, svojim delima dospeo na olimp retke veličine i slave“. (dr Zoran Lakić, n.dj., str. 115, 116)

Pored navedenih zapaženih knjiga i radova patrijarha Dožića, poznate su i njegove poslanice, besjede, govori i sl., o kojima akademik Lakić navodi da je u njima „govorio ono što mu je na srcu ležalo“: „Sve su one nosile duh vremena i mudrosti – tako potrebne vremenu i narodu. Odisale su visokom moralnošću, patriotizmom i hrabrošću. Volio je ljude koji poštuju svoju riječ, a nikako one kolebljivog držanja. Za čuđenje je da još nisu objavljene kao svojevrsno štivo za nauk svim generacijama i svakom vremenu“, uz zaključak da je patrijarh Gavrilo Dožić „svojom pojavom, životom i djelom obogatio našu istoriju“. (dr Zoran Lakić, n.dj., str. 116,125)

Iako se sa određene vremenske distance mogu objektivnije sagledati određeni događaji i ličnosti koji su obilježili neko vrijeme, jer možemo da svestranije sagledamo i saznamo što se tada dogodilo, ali kako ističe Džon Toš („U traganju za istorijom“) „nikada ne možemo ponovo da osjetimo autentični duh vremena onako kako su ga osjećali ljudi koji su tada živjeli“, pa tako i ovaj rad ima za cilj da se bar donekle“ osjeti duh vremena, prema onome kako ga je vidio patrijarh Dožić, ali i oni drugi koji su takođe preživljavali to vrijeme, kao i oni autori poslije manje ili veće vremenske distance.

(kraj)