Drevni srpski manastiri: Manastirske ruševine na Skadarskom jezeru

Iz knjige Drevni srpski manastiri, autora Andrije P. Jovićevića

Dokle je Zeta bila samostalna država Skadarsko jezero je sa svojom okolinom bilo centar države. U neposrednoj blizini jezera bile su najstarije zetske prestonice: Krajina, gdje je bio dvor kneza Jovana Vladimira, Murići (Papratna) sa dvorom kneza Stevana Vojislava.

Skadar sa sjedištem kraljeva Mihaila i Bodina i Balšića i Žabljak, prestonica Crnojevića. Ljepote Skadarskog jezera mamile su zetske gospodare da prestoluju uz njega. U to vrijeme niklo je na Skadarskom jezeru mnogo crkava i manastira, koji su mahom podignuti na jezerskim ostrvima, kojih na jezeru ima poveći broj. Ha ostrvu Vranjini osnovan je manastir za doba Sv. Save i u njemu je bila prva zetska episkopija 1219 g.; tu je bila docnije i mitropolija, koja je odatle prenesena na Cetinje godine 1485. Blizu Vranjine je ostrvo Kom sa istoimenim manastirom. Ostali zapustjeli manastiri na Skadarskom jezeru su: Prečista Krajinska, Moračnik, Beška i Starčevo. Prečista Krajinska nalazi se u Krajini pola sata od jezerske obale. Manastir je podigao knez zetski Jovan Vladimir, koga je car makedonski pogubio na vjeru u Prespi. Tijelo Sv. Vladimira počivalo je u ovom manastiru do 1241 g., a tada su ga Epiroti odnijeli i danas se nalazi u jednom manastiru kod Elbasana. I crkva i manastir srušeni su do temelja, a samo se drži manastirska kula visoka 12 – 14 m, sa četiri boja i na vrhu zvonik. Crkva je bila duga oko 15 m, a oko nje je bilo poviše kuća, čiji se temelji još poznaju. Ne zna se kad je manastir razoren, a misli se da je razoren pri kraju 17 vijeka, kad su najviše stradali srpski manastiri. Dok je postojao manastir, ovdje je bilo stjecište svih okolnih plemena i krajeva. Manastir je uživao silno poštovanje i zbog Sv. Vladimira smatran svetim mjestom. U to doba sva je Krajina do Skadra bila pravoslavna, pa i pošto je nastalo islamiziranje Krajinjana i kad su svi prešli u muslimansku vjeru, opet manastir, iako u ruševinama, nije izgubio svoju svetinju u očima pomuslimanjenih Krajinjana. Dan Velike Gospođe bio je u Krajini sve do prije 80 godina dan opšte slave. Toga dana se na manastirište skupljao narod ne samo iz Krajine, nego i iz Zete, Primorja i Arbanije. Krajinjani, iako muslimani, donosili su kod razvalina priloge u hrani, da ugoste narod koji dolazi sa strane. Padom pravoslavlja u Krajini ovaj lijepi običaj nije nestao. Veliku Gospođu Krajinjani su svečano proslavljali i sav se dan provodio na manastirskim ruševinama u zajedničkoj gozbi, igri i veselju.

To je tako trajalo do prije 80 godina, a tada zbog gađanja u biljegu umalo što nije došlo do svađe između Krajinjana i Šestana i vlasti su onda zabranile ovaj skup. U Prečistoj Krajinskoj bila je neko vrijeme zetska mitropolija i odavde je prenesena u Vranjinu. Kada bi se ruševine otkopavale, možda bi se otkrio koji važan istoriski spomenik. Moračnik je na istoimenom ostrvu, koje se nalazi prema Krajini. Crkva je mala ali solidno izrađena. Svodovi i kube drže se još, ali će ih vrijeme brzo uništiti. Od manastirskih kuća strše zidine. Manastirska kula danas postoji, ali je sklona padu. Manastir postoji od 15 vijeka kao filijala Prečiste Krajinske. Crkva je bila posvećena Sv. Gospođi, zato se u nekim poveljama spominje kao „Prečista u Moračniku“. U povelji Balše III od 1417 g. spominje se ovaj manastir i daju mu se neka solila. Beška se nalazi u pravcu Moračnika k zapadu. Ha Beškoj su bile dvije crkve. Od njih je jedna ponovljena dobrovoljnim prilozima u spomen ozdravljenja knjaginje crnogorske Milene.

Ovu je crkvu podigla Jelena, kći kneza Lazara, a majka Balše III 1440 g. i posvetila Sv. Bogorodici. Od druge crkve i danas strše goli svodovi i kube. U njoj se nalazi jedna ogromna nadgrobna ploča bez natpisa. Starčevo se proteže dalje na zapadu u pravcu Beške. Tu je bio manastir, koji leži u ruševinama. Crkva je bila malena; svodovi i kube i danas postoje, ali su sklone padu. U južnom paraklisu je grob Božidara Vukovića, poznatog našeg štampara crkvenoslovenskih knjiga u 16 vijeku. Manastirske ruševine na Skadarskom jezeru zajedno sa onima u Skadru, oko njega i na Bojani spomenici su stare srpske slave, svjedoci pobožnosti srpskih gospodara i srpskog naroda.

Zetski glasnik, VII/1935, br. 52, str. 3.