Dr Nikola Škerović, istoričar-naučnik, skoro zaboravljen (3)

Piše: Miljan Stanišić

Dr Nikola Škerović je bio ubjedljivo najaktivniji narodni poslanik u novoformiranoj Narodnoj skupštini Kraljevine Crne Gore, a po kvalitetu svojih predloga, inicijativa i sl. može se smatrati i najboljim poslanikom u tom sazivu. Kralj Nikola i pored nespornih zasluga u svojoj više od poluvjekovne vladavine na čelu Crne Gore i njenom značajnom pozicioniranju na spoljnom planu, na unutrašnjem planu uspostavio je despotski sistem vladavine na čijem čelu je okrutno vladao sa svojom oligarhijom.

Pored ostalog pokušao da uguši demokratske tendencije i stremljenje, pa je tako sa svojim državnim aparatom nastojao da uništi Narodnu stranku kao svetionika demokratskih procesa u Crnoj Gori, putem prijetnji, nasilja, terora, pa i ubistvima, nakon uspostavljanja prvog saziva skupštine.

Jovan Markuš navodi da je iz prvog saziva Narodne skupštine 1906. godine, od tadašnjeg 51 člana kluba Narodne stranke, na izborima 1913. godine izabrano ponovo 16 narodnih poslanika (Mitar Vukčević, Savo Krivokapić, Milo Dragojević, Mihailo Ivanović, pop Špiro Gligović, Vuko Krivokapić, Milisav Nikolić, Gavro Cerović, Nikola Bajagić, Nikola Jovanović, Sava Dragović, Janko Tošković, Ljubomir Bakić, vojvoda Gavro Vuković, Andrija Radović i Pavle Vujisić). Markuš ističe da su u novom sazivu 1913. godine za narodnog poslanika izabrani i još nekoliko poznatih članova Narodne stanke, koji su bili aktivni od njenog osnivanja, kao što su bili dr Nikola Škerović, Jakša Popović i dr., kao i nekoliko simpatizera, među kojima: Mašan Božović, Petar Plamenac i dr. Dalje se iznosi da je poslaničkoj grupi Narodne stranke tokom saziva nove skupštine pristupilo nekoliko stranački neopredijeljenih poslanika, što će još više ojačati pozicije i uticaj Narodne stranke, tako da se ona počela da vraća na pozicije prije šest godina, kada je tadašnji knjaz Nikola sa svojom kamarilom pokušao da je uništi, a time i svako slobodoumno i demokratsko stremljenje.

Dr Nikola Škerović je nakon izbora za narodnog poslanika iznio da većina poslanika je bila spremna da zaboravi stare diobe i razmirice i radi za dobro i napredak domovine, u čemu su u tome prednjačili poslanici Narodne stranke, bez obzira na podmetanja vlasti, a ta zalaganja su jedino remetili pravaški poslanici, koji su izgubivši vlast branili svoje partikularne interese, ističući samo zasluge suverena i sopstvene, po onoj „država to sam ja“: „Svi potpisnici programa Narodne stranke, među njima i neki osuđeni na teške kazne u bombaškoj aferi, su se kandidovali za narodne poslanike i bili su izabrani, uprkos protivljenjima organa vlasti. Narodna stranka je raspolagala u Skupštini sa preko dvadeset poslanika. Nekoliko mladih školovanih narodnih poslanika činili su još neoformljenu grupu, oko inžinjera Vasilija Žugića, koji je trebalo da predstavlja ono krilo omladine koje je za svoga vođu držalo Marka Dakovića, koji se uopšte nije kandidovao za narodnog poslanika. U ovoj grupici se naslućivalo moguće osnivanje zemljoradničke stranke. Grupa Mijušković – Jabučka, koja je držala vlast, okupljala je oko sebe poveću grupu poslanika. Pravaška desnica, koja je poslije šestogodišnje vladavine tek napustila vlast, bila je zastupljena u Narodnoj skupštini sa svega nekoliko poslanika. Narod je jasno, ogromnom većinom, osudio kruti i krvavi režim te grupe. Opšte raspoloženje nove Narodne skupštine bilo je radno, pomirljivo, spremno za hitno rješavanje mnogobrojnih pitanja, koje je na dnevni red postavio rat i život poslije rata. Ta raspoloženja remetila je donekle pravaška grupica poslanika, koja je nastupala sa odbranom svoga režima, isticanjem svoga ‘patriotskog’ rada i ‘zasluga’ za otadžbinu i naciju. Poslije izbora ušao je u vladu još jedan član Narodne stranke. Na taj način je, donekle, pojačana pozicija te grupacije u vladi“, piše dr Škerović.

Autokrata kralj Nikola nije mogao da se pomiri sa katastrofalnim porazom svoje politike na izborima, pa je nakon izbora pokušao da snagom svoga položaja upozori poslanike da mu moraju biti lojalni i da on neće dozvoliti da se pita Skuština i da moraju znati da je „njegova poslednja“. Međutim, ogromna većina poslanika jeste bila za zajednički i složni rad za opšte dobro, ali nijesu bili spremni za diktat sile, o čemu dr Škerović svjedoči: „Potrebno je istaći da je kralj Nikola i ovog puta manifestovao svoje autokratske navike. On je, prije nego se Narodna skupština i konstituisala, prizivao, u grupama po pet, narodne poslanike u dvor i vodio s njima političke razgovore. Upravo, on je upozoravao narodne poslanike na složan rad i poslušnost, jer da je on jedanput pogriješio i prepustio vlast Skupštini, ali da neće dopustiti da se to više, dok je živ, ponovi! Poznato je da je kralj Nikola bio odličan, duhovit i zanimljiv sabesjednik. On je svakog od prizivanih poslanika, koje je bez izuzetka bilo lično, bilo po porodici poznavao, apostrofirao kakvom doskočicom, pohvalom, prigodnom anegdotom, sarkazmom ili šalom.

Ali sav smisao tih razgovora svodio se na to da je on, kralj, jedini i neograničeni gospodar u zemlji. Ta kraljeva upozorenja i prijetnje nijesu ovoga puta imali osjetna uticaja. Opšte raspoloženje, kako je rečeno, bilo je pomirljivo i daleko, u danom času, od pomisli na obračunavanje. Ogromna većina poslanika prihvatila je ideju zajedničkog radnog bloka“. Predan, složan i zajednički rad nove vlade i velike većine poslanika na ozdravljenje i napredak Crne Gore, bez obzira na opstrukcije kralja Nikole i njegove kamarile, prekinuo je Prvi svjetski rat, a kralj Nikola će iza sebe ostaviti opako sjeme razdora i dioba čije će razorne posledice dugo trajati.

(nastaviće se)