Dr Nikola Škerović, istoričar-naučnik, skoro zaboravljen (11)

Piše: Miljan Stanišić

Navedeni Gradaščevićev plan je propao, jer je njegova vojska bila poražena, što je osujetilo velike planove mladoga vladike i gospodara Crne Gore, koje je on imao u vezi s pobunom u Bosni. Taj prvi neuspjeh nije obeshrabrio mlađanog vladiku, već je on kovao planove ne samo o slobodi Crne Gore već i o oslobođenju i ujedinjenju vaskolikog Srpstva i južnoslovenskih naroda, o čemu dr Škerović iznosi: „Poraz Gradščevića osujetio je široke planove ovog neobičnog mladića, koje je on snovao u vezi sa pobunom u Bosni. Ali za sve vrijeme svog kratkog života vladika Rade – Petar Drugi – nije prestao misliti i raditi na izvođenju velikog oslobodilačkog plana. I pored ratova sa Turcima 1835. i 1842., i prevarenih nada za pripajanje Crnoj Gori Zetske ravnice, bilo ratom bilo diplomatskim putem, vladika nastoji da probudi narodnu svijest kod okolnih turskih paša srpske krvi i jezika, poziva ih na službu narodu, da se oslobode argatovanja tuđinu i tuđem gospodaru. On održava živu vezu sa svima uglednim prvacima i vođama srpskim onoga vremena. Dolazak Aleksandra Karađorđevića 1842. godine na kneževski presto Srbije pozdravio je s neobičnim oduševljenjem i nadama na ostvarenje velikog oslobodilačkog plana. Takav je vladika Rade prema Knićaninu i borbama u Vojvodini, takav je prema Jelačiću, u kom je vidio mesiju narodnog…Vladika – Gospodar Crne Gore velik je i u svojoj ljubavi prema narodu, prema Jugoslovenstvu, kao što je velik u bolu za neispunjenim nadama“.

I na unutrašnjem planu uređivanja odnosa u državi uradio je krupne promjene: „Ukinuo je guvernadurstvo, nasledno u porodici Radonjića; osnovao je senat, čiji je predsjednik sam bio, kao najveću sudski i administrativnu vlast; zaveo je danak, osnovao štampariju, ustanovio prvu uređenu školu i t. d. Petar Drugi dovršio je državno uređenje Crne Gore koje je započeo Petar Prvi. To uređenje je naglo i imalo je i svoje nedostatke, ali je Crna Gora za vrijeme vladike Rada bila potpuno razvijeno državno biće“. Vladika Rade je kao pjesnik bacio u zasjenak sebe kao vladara, mada je teško to razlučiti, već ih je moguće posmatrati samo u simbiozi. O tome dr Nikola Škerović dalje ističe: „Vladika Rade je i vrlo zaslužan vladar. On je viši predstavnik naše rase i kao mislilac, i kao pjesnik, i kao vladar – rodoljub. Svojom veličinom vladika Rade je izdigao Crnu Goru, na jednu zavidnu visinu skoro misteriozne narodne moći. Otuda, s te visine, u sjaju nepobjednosti i slave ona je stalno, neuzdržanom silom djelovala na narodnu dušu i svijest. Takvu Crnu Goru je naslijedio od vladara-pjesnika i vladike knez Danilo Petrović 1851. godine“.

Knjaz Danilo je u upravi Crne Gore izvršio krupne promjene, koje je uradio ne za narodno dobro već u cilju svoje apsolutističke samovolje, pri čemu je pokazao svu surovost. O tome dr Škerović saopštava: „S čvrstinom volje i upornošću koja je graničila surovošću, Danilo je proveo uređenje države prema svome shvatanju. Uređuje vojsku, uklanja plemenske glavare a na njegova mjesta dovodi činovnike potpuno od njega zavisne. Vladar postaje poslednja instancija za rešavanje svih pitanja, pa i najsitnijih. Bezobzirnost kneza Danila izazvala je česte pobune, koje su bile krvavo ugušivane. Konačno Danilo je svoju bezobzirnost platio glavom 13. septembra 1860. godine u Kotoru, gdje je ubijen od jednog emigranta“. Pored ostalih, poznat je zločin koji je knjaz Danilo naredio prema Kučima, pri čemu su mnogi Kuči stradali, od kojih i veliki broj djece. Todor Kadić, braneći čast plemena Bjelopavlićkog ubio je knjaza Danila u Kotoru 1860. godine. U vođenju politike knjaz Danilo je htio da vlada slično knezu Mihailu u Srbiji, pa je tako postavio i temelje unutrašnjeg uređenja države. On je za takvo vođenje politike htio da ima i podršku kneza Mihaila, pa je o tome sa njim sačinio i politički ugovor kako bi vodili usaglašanu srpsku politiku: „U tom pogledu on se potpuno složio sa knezom Mihailom. Ova dva u istini velika narodna muža, i ako s tendencijama čisto apsolutističkim u unutrašnjoj politici obeju srpskih kneževina, znali su i umjeli izraditi jednu zajedničku osnovicu za vođenje srpske narodne politike. Formalan izraz takvoga shvatanja nalazi se u poznatom političkom ugovoru između Danila i Mihaila“, navodi dr Škerović. Te unutrašnje promjene su bile teško ostvarive u Crnoj Gori koja je bila isprepletana bratstveničko-plemenskim odnosima, a takav vid organizacije je vjekovima dobro funkcionisao. Plemenski i drugi glavari birani su na najdemokratskiji način i to na zborovima gdje se izuzetno vodilo računa da određeni kolektivitet predstavlja najumnija, najsposobnija i najcjenjenija ličnost. Umjesto njih knjaz Danilo postavlja na ključnim mjestima svoje ljude po principu lojalnosti i bespogovorne odanosti sebi i svojoj diktaturi, a ne po njihovim ličnim kvalitetima. Međutim, on te promjene nije uradio da bi poboljšao odnose u društvu, već da bi zaveo svoju apsolutističku vlast, i da se nikakave krupne odluke ne bi mogle donositi bez njegovog znanja i pristanka.

Za vrijeme vladavine knjaza Danila Crna Gora i Brda su vodili nekoliko ratova, u čemu se knjaz Danilo mnogo bolje pokazao nego u vođenju unutrašnje politike. O tomu dr Škerović dalje ističe: „Danilo je vodio dva rata s Turskom 1852-1853. koji se svršio miješanjem Rusije i Austrije u korist Crne Gore. Mnogo srećniji je bio rat 1858. godine. Velika pobjeda održana na Grahovcu, toliko je bio poraz Turaka,  da je podigla ugled Crne Gore i Danila. Crna Gora je igrala sve važniju ulogu u balkanskoj politici evropskih država, i uzdizala svoj ugled među Srbima“.

Pročitajte JOŠ:

Bez mistifikacije i zlonamjernih obmana: Vjeronauka je dio evropskog prosvjetnog sistema