Desetine hiljada poginulih u savezničkih bombardovanjima čeka pravdu 81 godinu

Piše: Igor Damjanović

Gotovo da nema rata koji decenijama nakon njegovog završetka ne vuče za sobom neispričane priče. Pojedine stvari o uzrocima rata i njegovom toku objelodanile su tek kada praktično kada među živima više nije bilo ne samo njegovih aktera, već i njihovih potomaka.

Prošle nedelje navršila se 81 godina od savezničkog bombardovanja Podgorice prilikom koga je stradalo 17 njemačkih vojnika, 2000 civila (petina populacije) i uništeno je 80% stambenog fonda. Mnogi tvrde da je, imajući u vidu površinu, Podgorica poslije Drezdena najžešće bobmardovan grad u Drugom svjetskom ratu. Bombardovanja nije bio pošteđen ni Nikšić, gdje je poginulo oko 500 civila. Nikakvih bitnijih vojnih ciljeva u tadašnjoj Crnoj Gori nije bilo. To je kao i savezničko bombardovanje gradova Srbije u sličnom periodu – neispričana priča.

Najteža saveznička bombardovanja gradova Srbije zabilježena su na dva velika srpska praznika. U Nišu je na Vaskrs pogođena saborna crkva, a broj civilnih žrtava u Beogradu dostigao je žrtve njemačkog bombardovanja u aprilu 1941. Stradanja civila od savezničkih bombi u Srbiji su se nastavila i tokom ljeta 1944, a svoj vrhunac dostigla su 6. septembra na rođendan kralja Petra. U vrijeme dok su Njemci ubrzano napuštali Balkan, lokalne kvislinške vlasti u Leskovcu odlučile su da prvi put od početka okupacije proslave rođendan kralja Petra Drugog, što je uobičajena praksa u svim državama monarhističkog uređenja u Evropi. Na dupke ispunjeni gradski trg bombardera, 50 letećih tvrđava (to u svojim memoarima navodi general Ficroj Meklejn), sručilo je tepihe bombi na gradski trg i ubilo preko 2000 građana, otprilike petinu stanovika Leskovca u to vrijeme.

Majkl Liz, britanski obavještajni oficir koji je tokom rata boravio na teritoriji Srbije tokom rata i organizovao diverzije, 90-ih je svjedočio da je arhiv britanskog ratnog vazduhoplovstva za region Balkana trajno zatvoren i istakao da ne zna ko je birao savezničke ciljeve u Srbiji tokom proljeća i leta 1944. Ipak, izrazio sumnju da je to mogao biti Tito i njegovi komandanti, da bi se tako izvršio pritisak na stanovništvo Srbije u većini lojalno pokretu Draže Mihailovića. Kako je kao neposredni akter svjedočio Majkl Liz, gradovi u Srbiji nisu imali nikakav poseban značaj za Njemce koji su se povlačili iz Grčke, niti su predstavljali mjesto bitnije koncentracije trupa.

Od savezničkih bombi ginuli su i naši ratni zarobljenici, internirani u Njemačku. Nedavno je po prvi put obilježena godišnjica bombardovanja zarobljeničkog logora u Osnabriku 1944, kada je stradalo 118 naših u Aprilskom ratu zarobljenih vojnika. Zanimljivo je da saveznici nisu štedeli one gradove za koje su poput Drezdena, znali da će se naći van njihove sfere interesa, ili Keninsberga – današnjeg Kaljiningrada, za koga u Teheranu (novembar 1943) bilo precizirano da SSSR polaže pravo na njegovu aneksiju.

O ovim razaranjima u knjizi ”Rat i mir Keninsberga” pisao je Gerfrid Horst, inače predsjednik ”Društva prijatelja Kanta i Keninsberga”. Slavni filozof Imanuel Kant je rođen i sahranjen u Keninsbergu. Horst tvrdi da je britanska avijacija krajem avgusta 1944. namjerno bombardovala najgušće naseljene gradske četvrti i objekte od kulturno istorijskog nasleđa. Po njegovim procjenama ubijeno je preko 10.000 civila, procentualno otprilike koliko i prilikom bombardovanja Podgorice i Leskovca. Promocija knjige Gerfrida Horsta održala se u Velikoj Britaniji u novembru 2024.

To što neko vodi odbrambeni, pravedan rat, ne abolira ga eventualne odgovornosti za ratne zločine. Odgovorni za pogibije desetina hiljada civila u savezničkim bombardovanjima su na onom svijetu pobjegli zemaljskoj pravdi. Ipak, za istorijsku pravdu nikad nije kasno.

Mogli bi da počnemo recimo podizanjem u Podgorici nečeg mnogo dostojnijeg od one neeskplodirane bombe koja visi na već zarđalim željeznim stubovima u dvorištu zgrade nekadašnjeg SDK.