Srećan praznik: Danas je VIDOVDAN

Srpska pravoslavna crkva i vjernici danas obilježavaju Vidovdan kada crkva vjekovima daje pomen knezu Lazaru Hrebeljanoviću i srpskim ratnicima poginulim u bici sa Turcima na Kosovu polju 1389. godine.

Vidovdan, praznik sjećanja na kosovsku pogibiju, obilježen je crvenim slovom u kalendaru SPC, a za naziv praznika vezuje se Sveti Vid koji je, prema „Prologu“ vladike Nikolaja Velimirovića, porijeklom sa Sicilije, a hrišćanstvo je zadužio podvizma u vrijeme cara Dioklecijana, velikog progonitelja hrišćana.

Isti datum u kalendaru SPC se pominje i kao praznik starozavjetnog proroka Amosa – slave srpskog kneza Lazara koji je poginuo na taj dan, a u navečerje praznika se svojim velmožama pričestio u crkvi Samodreži na KiM.

SPC istog dana slavi i svog patrijarha Jeferma. Sveti Jefrem (oko 1311. kod Trnova — 15. jun 1399. u blizini Peći) bio je hrišćanski svetitelj i arhiepiskop pećki i patrijarh srpski u dva navrata, od 1375. do 1379. godine i ponovo od 1389. do 1390. godine.

Kao što hrišćani u stradanju i vaskrsavanju Isusa Hristosa vide nadu za bolja vremena, tako je i ova bitka nosila nadu za neko buduće oslobođenje cijele nacije.

Za ime kneza Lazara Hrebljanovića, kosovske junake i bitku vezane su mnogobrojne legende, pa i kosovski ciklus srpske epske poezije koji je sačuvao od zaborava veliki dio srpske istorije prije i poslije pada Srbije pod vlast Otomanske imperije, u kojima se Kosovo, uz pravoslavlje i svetosavlje, slavi kao nepresušni izvor srpske duhovnosti.

Prema predanju crkve, uoči boja na Kosovu knezu Lazaru se javio anđeo Gospodnji, a njegove riječi zabilježio je narodni pjesnik: „Kojem ćeš se privoljeti carstvu dal’ zemaljskom ili nebeskome?“

Narodni pjesnik bilježi istovremeno i riječi čovekoljubivog i hristoljubivog Lazara koji poziva srpske vitezove da se „kao Hristovi ratnici“ suprotstave najezdi „Alahovih ratnika“: „Zemaljsko je za malena carstvo, a nebesko uvijek i dovijeka“.

Nadirućoj turskoj vojsci predvođenoj sultanom Muratom, na području rijeka Sitnice i Laba suprostavila se mnogo manja srpska vojska predvođena knezom Lazarom Hrebeljanovićem.

Duge pripreme i na srpskoj i na turskoj strani govorile su jasno da se radi o velikoj borbi. To se vidjelo već i po tom što su na bojno polje krenula i oba vladara lično – knez Lazar i sultan Murat sa dva sina Bajazitom i Jakupom.

Podudarnosti kosovskog i hrišćanskog mita su očigledne: knez Lazar između carstva zemaljskog i nebeskog bira ovo drugo, kneževa večera uoči boja jeste kao poslednja (tajna) Hristova večera, Vuk Branković proizveden je u Judu, Miloš Obilić, koji je ubio Murata, proizveden je u Svetog Petra koji brani Hrista u Gestimenskom vrtu, a Kosovka djevojka je novozavjetna žena mironosnica.

Nakon bitke tijelo kneza Lazara je sahranjeno u njegovu zadužbinu, manastir Ravanicu, da bi u seobi Srba pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem bilo prenijeto u fruškogorski manastir Vrdnik.

Lazareva žena kneginja Milica, poslije muževljeve pogibije se monaši i uzima ime Jefimija, a po predanju, zajedno sa ženama poginulih srpskih vojnika, osnovala je manastir Ljubostinju.

Sveti knez Lazar, zadužio je pravoslavnu crkvu boreći se za hrišćanstvo i gradeći crkve i manastire. Njegove zadužbine su manastiri Gornjak i Ravanica, koja je posvećena Svetom Vaznesenju Gospodnjem, gdje danas počivaju njegove svete mošti, vraćene 1989. godine, na 600. godišnjicu Kosovske bitke.

Na srpskim pravoslavnim ikonama Sveti velikomučenik Lazar predstavljen je u carskom vizantijskom ornatu, bez krune, sa krstom u desnoj ruci i svojom odsječenom glavom u lijevoj, kao simbol mučeničke smrti.

Sjećajući se jedne od najvećih pogibji srpske vojske i srpskih velmoža na čelu sa knezom Lazarom Hrebeljanovićem, 1389. godine, srpski narod slavi moralnu pobjedu kosovskih junaka, koje je SPC svrstala u red velikomučenika koji su se kao poslednje hrišćansko uporište suprotstavili najezdi islama i nadmoćne Otomanske imperije.

Na mjestu bitke na Gazimestanu kao endemska vrsta postoji crveni kosovski božur, a po narodnom vjerovanju u ponoć, uoči Vidovdana, rijeke postanu crvene i poteku uzvodno.

Vidovdan nije praznik radosti, ne igra se i ne pjeva, a ljudi se prisjećaju palih ratnika i obilaze njihove grobove. Običaj zemljoradnika je da tog dana procjenjuju kakva će biti ljetina.

Vjeruje se da će najbolje roditi strana sa koje se prvo pojave oblaci. Ako nema oblaka, vjeruje se da godina neće biti rodna. U nekim djelovima Srbije seljaci se trude da poljske radove završe prije Vidovdana.

Ovako se objavljivalo obeležavanje Vidovdana u Crnoj Gori na 500-tu godišnjicu Kosovske bitke.

„Glas Crnogorca“

Gavrilo Princip: Simbol slobode od tiranije

Vidovdan je za Srbe poseban dan, datum mitskih razmjera, sinonim za velika stradanja, ali i pobjede i nacionalna nadahnuća. Od Kosovskog boja, preko Prvog svjetskog rata, do danas, Vidovdan je ostao duboko usađen u svijest naroda. Nema datuma u istoriji srpskog naroda koji sobom nosi toliko mitologije, drame, životnih pouka…

Sarajevski ili Vidovdanski atentat se dogodio kada je Gavrilo Princip, član organizacije Mlada Bosna, ubio austrougarskog prijestolonaslednika nadvojvodu Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju.

Ubistvo Austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda na Vidovdan 1914. godine, bilo je povod za početak Prvog svetskog rata, a Gavrilo Princip osuđen je na zatvorsku kaznu od 20 godina, gdje je zverski mučen, sve dok nije umro u najgorim mukama.

Princip je robijao u zatvoru u Terezinu (Češka), a najveća misterija je ta, kako je umro.

Gavrilo Princip bio zatočen u samici, gdje je polagano umirao od gladi i bolesti, prebijan sistematski, bukvalno svakodnevno. U vlažnim celijama, punim pacova, na golim daskama obitavali su robijaši u zloglasnom Terezinu.
Nešto, što nije ličilo na hranu robijašima je dijeljeno svaki treci dan, a Gavrilo Princip je dobijao hranu tek svaki peti dan. Mučen je zverski na raznorazne načine, a “specijalitet” zatvora bilo je mučenje Gavrila Principa tako što bi ga stavili u drveno bure u koje je prethotno bilo zakucano mnoštvo velikih eksera, pa bi ga kotrljali u takvom buretu dok bi se veliki ekseri zabadali u Gavrilovo izranjanjeno mlado tijelo!

Prvobitni plan atentata nije uspio, jer je trebalo da bude šest izvršilaca. Prilikom prolaska kolone Franca Ferdinanda kroz Sarajevo, na Vidovdan 28. juna 1914., što je na neki način bila i provokacija za srpsko stanovništvo, četvorica učesnika u atentatu nisu uradili ništa. Nedeljko Čabinović je bacio bombu na automobil u kome se nalazio prestolonaslednik, ali je promašio.

Tek kada je kolona sa Ferdinadnom kasnije ponovo prolazila, Gavrilo Princip je uspešno izvršio atentat.

Na suđenju je ustanovljeno je Princip koristio oružje belgijske marke poluautomatski pištolj, i navodno ga je pripadnicima Mlade Bosne uručio sam Dragutin Dimitrijević Apis.

Na zidu ćelije u kojoj je i umro, Princip je napisao: “Naše će sjene hodati po Beču, lutati po dvoru, plašiti gospodu…”.

A na zatvorskoj limenoj porciji, u znak sjećanja na noć uoči atentata kada su se vidovdanski heroji zakleli na grobu “mladobosanca” Bogdana Žerajića da će oni ostvariti njegovo započeto djelo, Gavrilo je urezao stihove: “Tromo se vreme vuče, i ničeg novog nema, danas sve kao juče, sutra se isto sprema. Pravo je rekao Žerajić, taj srpski soko sivi – Ko hoće da živi nek ‘mre, ko hoće da ‘mre nek živi”.

Posmrtni ostaci “vidovdanskih junaka” nakon Prvog svjetskog rata, 7. jula 1920. godine preneseni su i sahranjeni u zajedničkoj grobnici u Sarajevu da bi tek 1939. godine njihove kosti bile konačno položene u kapeli “Vidovdanskih heroja” na pravoslavnom groblju, na Koševu. Vlasti Kraljevine Jugoslavije postavile su spomen ploču na mjestu gdje je Princip izvršio atentat, ali su je okupatorske njemačke i ustaške snage, koje su došle u Sarajevo, uklonile 1941. godine i odnijele na dar nacističkom vođi Adolfu Hitleru.

Na istom mjestu, nakon Drugog svjetskog rata ponovo je postavljena spomen ploča na kojoj se nalazio natpis: “Sa ovoga mjesta 28. juna 1914. godine Gavrilo Princip je svojim pucnjem izrazio narodni protest protiv tiranije i vjekovnu težnju naših naroda za slobodom”.