Čuvar tradicije i vjere: SPC uvijek bila uz svoj narod

Istorija Srpske pravoslavne crkve praktično započinje dolaskom naših predaka na balkanski prostor, gdje su zatekli potpuno razvijenu hrišćansku kulturu, odnosno njihovim pokrštavanjem koje je trajalo od 7. do 9. vijeka, prenose „Novosti“.

Prva velika prekretnica nastaje 1219, 6. decembra u Nikeji, kada vaseljenski patrijarh Manojlo Saranten i vizantijski car Teodor Laskaris rukopolažu Savu Nemanjića za prvog arhiepiskopa autokefalne Srpske crkve. Tim činom udaren je temelj Pećko-žičke arhiepiskopije. I valjda od tada, postepeno se nacionalno osjećanje kod Srba, na određeni način, spaja s pravoslavnom hrišćanskom vjerom.

U razvoju Srpske crkve sledeći korak je načinjen u vrijeme vladavine kralja, a potom cara Stefana Dušana. U toku priprema za carsko krunisanje, Srpska crkva je 1346. godine uzvišena na rang patrijaršije. Ovom činu prisustvovali su bugarski patrijarh, ohridski arhiepiskop, srpski episkopi i svetogorsko monaštvo. Patrijarh je, poput cara, nosio titulu patrijarha Srba i Grka. Četiri godine kasnije, Carigradska patrijaršija reaguje anatemom i odlučenjem od Crkve srpskog cara, patrijarha i naroda.

Poslije pada Smedereva 1459, kompletno područje jurisdikcije Srpske patrijaršije našlo se u granicama Osmanlijskog carstva, i poslije smrti patrijarha Arsenija II, Pećko-žička patrijaršija silazi sa istorijske scene.

Takvo stanje potrajaće stotinak godina, do sredine 16. vijeka. U Stambolu, na Porti, tri vezira, tri Srbina: Rustem-paša Opuković, Ali-paša Semiz i Mehmed-paša Sokolović. Sva trojica nijesu zaboravila ko su, šta su i odakle su. Koriste svoj uticaj da raji u zavičaju učine život što snošljivijim. Mehmed-paša Sokolović, koji 1555. postaje veliki vezir, ubjeđuje, dvije godine kasnije, Sulejmana Veličanstvenog da obnovi Pećku patrijaršiju.

Mehmedov brat Makarije dobio je berat kojim ga je sultan postavio za prvog patrijarha. Obnovljena srpska crkva pod turskom vlašću dobila je ista prava i povlastice koje je turski sultan dao Carigradskoj patrijaršiji.

Međutim, tursko-austrijski ratovi, ustanci i seobe Srba iz Osmanskog carstva krajem 17. i tokom 18. vijeka, veoma su oslabili srpsku crkvu i uzdrmali samostalnost Pećke patrijaršije. Patrijaršija je pala u dugove, a to su jedva dočekali Grci, koji su 1766, uz pomoću Turaka, po drugi put ukinuli samostalnost stare srpske crkve u Osmanlijskom carstvu.

Istovremeno, negde od Velike seobe Srba 1690. godine, počelo je formiranje novih samostalnih srpskih crkvenih oblasti: u Crnoj Gori, u Habzburškoj monarhiji, na teritoriji Grčke mitropolije u Veneciji, na teritoriji Carigradske patrijaršije…

Karlovačka mitropolija obuhvatala je pravoslavne Srbe u Ugarskoj, Hrvatskoj i Slavoniji. Ime je dobila po svom dugogodišnjem sjedištu u Sremskim Karlovcima, od 1713. godine. U početku je imala autonomni status u okviru Pećke patrijaršije, da bi je, poslije ukidanja ove patrijaršije, Vaseljenska crkva prećutno priznala za potpuno nezavisnu i samoupravnu. Od 1848. do 1920, mitropolit karlovački je počasno nosio titulu patrijarha srpskog, koju Vaseljenska crkva, međutim, nije priznavala.

Mitropolija Srbije, sa pet eparhija, koja je obuhvatala Kraljevinu Srbiju, kao i Crnogorsko-primorska mitropolija, sa tri eparhije, koja je obuhvatala Kraljevinu Crnu Goru, bile su samostalne.

Srpska crkva u Bosni i Hercegovini, sa četiri eparhije (dabrobosanska, zvorničko-tuzlanska, banjalučko-bihaćka i zahumsko-hercegovačka) potpala je 1878. godine pod jurisdikciju Carigradske patrijaršije.

Dalmatinska crkvena oblast, sa dve eparhije (dalmatinsko-istrijska i bokokotorska), pod Austrijom je bila u sastavu Bukovinsko-dalmatinske mitropolije, koja je, pored Srba, obuhvatala i Rusine i Rumune. Ona je takođe bila pod Carigradskom patrijaršijom. Crkvena oblast u Staroj Srbiji i Makedoniji, sa šest eparhija (sa statusom mitropolije): raško-prizrenska, skopska, debarsko-veleška, prespansko-ohridska, pelagonijska (bitoljska) i poleanska (dojranska), pripadala je Carigradskoj patrijaršiji.

Poslije 1912. i 1913, odnosno 1919. godine, kada su bugarski i grčki episkopi napustili ove eparhije, one su ušle u sastav Beogradske arhiepiskopije, ali je njihov status u odnosu na Carigrad formalno ostao nerešen.

Stvaranjem jugoslovenske države 1918. otvoren je proces političke integracije Srba, ali je istovremeno nastala potreba za njihovim duhovnim jedinstvom, što je jedino moglo da bude postignuto objedinjavanjem šest oblasti u jednoj crkvi, odnosno još jednim obnavljanjem Pećke patrijaršije.

Prvi nagoveštaji za ujedinjenje u jednu, Srpsku pravoslavnu crkvu stižu najpre iz Crne Gore i Vojvodine. Episkopi iz svih ovih crkvenih oblasti okupljaju se krajem decembra 1918. u Sremskim Karlovcima. Krajem maja naredne godine ideja o ujedinjenju je i ozvaničena.

Značajnu ulogu u ujedinjenju srpskih pravoslavnih crkava imao je regent Aleksandar. On ne samo što je davao podršku ovom procesu, nego je bio i njen inicijator. Njegovi motivi su bili nacionalno-politički razlozi, odnosno želeo je da crkva bude snaga koja će povezati sve Srbe. Vrijeme će pokazati da je Aleksandar imao još jednu ideju, koja je nastala kako iz dinastičkih razloga, tako i iz sujete, a to je bila ideja o obnovi Pećke patrijaršije i o tome da on, kao vladar iz dinastije Karađorđevića, bude nastavljač tradicije vladara iz nemanjićke loze.

Ali, ostvarenje ove zamisli podrazumevalo je sporazum sa Vaseljenskom patrijaršijom u Carigradu. To je tražilo ozbiljnu diplomatsku akciju, pa i određenu količinu novca, i to ne malu.

Pregovori o dobijanju saglasnosti Carigradske patrijaršije za ujedinjenje srpske crkve i uspostavljanje Srpske patrijaršije nijesu tekli glatko i trajali su više od pola godine. Kompromis je postignut, ali tek kada je srpska strana pristala da Patrijaršiji u Carigradu isplati milion i pet stotina hiljada franaka.

Arhijerijski sinod Vaseljenske patrijaršije, kada se uvjerio da je i poslednji franak isplaćen, donosi odluku da se „usvaja, odobrava i blagosilja ujedinjenje svih srpskih pravoslavnih crkava u jednu pravoslavnu crkvu, pod imenom Autokefalna ujedinjena srpska pravoslavna crkva Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca“. Vaseljenska patrijaršija, takođe sa blagonaklonošću, prima i obnavljanje stare Pećke patrijaršije, sa njenim pravima i povlasticama.

Odluka u pismenoj formi uručena je tek posle izbora novog patrijarha u Carigradu, Miletijasa, u februaru 1922. godine. Međutim, vođstvo srpskih eparhija nije čekalo na taj dokument, i odmah po dogovoru sa Carigradom, sredinom juna 1920. godine, regent Aleksandar donosi ukaz kojim je ozakonjeno ujedinjenje Srpske pravoslavne crkve, a proglašenje Patrijaršije je zakazano za 12. septembar. Tih dana u Sremskim Karlovcima održana je i konferencija svih episkopa iz cele zemlje, koja je proglašena Ahijerejskim saborom, na kome je proglašeno vaspostavljanje Patrijaršije.

Svečani čin obavljen je u Sabornoj crkvi Karlovačke mitropolije. Ceremonija je bila puna simbolike u vezi sa Svetim Savom i carom Dušanom. U Karlovcima su prvi put upotrebljene rijetke crkvene i istorijske relikvije, zastava cara Dušana iz manastira Hilandar, njegov krst iz manastira Dečani, krst Svetog Save iz Jerusalima, njegovi epitrahilj i kadionica, srebrne patrijaršijske zastave, epitrahilj i kadionica iz doba pećkih patrijarha, delovi odežde patrijarha Čarnojevića Šakabente…

Izbori za prvog srpskog patrijarha održani su 12. novembra 1920. Najviše glasova je dobio mitropolit Srbije Dimitrije. U izboru prvog patrijarha učestvovao je gotovo sav narod preko svojih predstavnika, a glasanje je bilo tajno.

Uspostavljanje Srpske patrijaršije i izbor patrijarha trebalo je da označe vječno trajanje SPC, njen istorijski kontinuitet.

Povezivanjem sa Pećkom patrijaršijom, najbolje se mogla iskazati njena samobitnost. Zbog toga je prvi srpski patrijarh trebalo svečano da bude ustoličen i u Pećkoj patrijaršiji. I ova inicijativa potekla je od kralja Aleksandra. Taj čin trebalo je da se obavi već 25. juna 1921, ali je odložen zbog donošenja ustava. Ustoličenje je zatim zakazano za 24. oktobar 1922, u vrijeme održavanja proslave desetogodišnjice Kumanovske bitke, pa je stoga odloženo za leto 1923, a onda i za iduću, 1924. godinu. Razlozi za ova odlaganja nijesu bili samo tehničke, već i političke prirode, jer je jedan dio arhijereja bio protiv ustoličenja u Peći.

Ceremonijal ustoličenja patrijarha 28. avgusta 1924. bio je takođe ispunjen istorijskom simbolikom i uspostavljanjem direktne veze od prvog patrijarha iz vremena Nemanjića, pa drugim vaspostavljanjem 1557. i trajanjem do 1776, s vremenom Karađorđevića. Svečanost je započela dolaskom kralja Aleksandra u Peć, gdje ga je starešina manastira pozdravio kao „osvetnika Kosova, oslobodioca i ujedinitelja našeg naroda i istorijski pravog naslednika krune Nemanjića“.

U manastiru je obavljen i jedan „istorijski čin“: Aleksandar je svečano zapalio dvije velike svijeće koje je carica Milica ostavila kao amanet onom srpskom kralju koji „osveti Kosovo“. Kralj je zatim prišao patrijarhu i svojom rukom mu stavio oko vrata skupocenu ogrlicu panagiju, izrađenu od zlata i dragog kamenja u Parizu, godinu dana ranije, prema nacrtu koji je poslat iz Beograda. Pored lika Svetog Save, u panagiji su ugrađeni i likovi srpskih patrijaraha, svetitelja i srpskih vladara.

Pročitajte još:

Simboli bezakonja: DPS gradonačelnici u raljama korupcije i kriminala (VIDEO)