Čukur-česma

Na današnji dan, 15. juna 1862. godine na Čukur-česmi u Beogradu turski vojnik ubio je srpskog dječaka što je izazvalo sukobe u gradu.

Turci su potom sa beogradske tvrđave, gdje je bio smješten njihov garnizon, bombardovali Beograd.

Sredinom XIX vijeka odnosi Srbije i Turske bili su na granici ratnog stanja. Iako formalno priznata kao samostalna cjelina u okviru Osmanskog carstva, Srbija nije imala nezavisnost i knez Mihailo je, po svom drugom dolasku na vlast 1860. godine, kao jedan od glavnih ciljeva postavio definitivno oslobađanje od turske vlasti. Situacija u gradovima u kojima su boravili turski vojnici bila je još naelektrisanija.

U Beogradu su postojale dvije policije – srpska je bila nadležna za sporove među srpskim življem, a turska među turskim stanovnicima. A onda je događaj koji se zbio jednog vrelog junskog popodneva 1862. godine izazvao pravi mali rat…Šta se zapravo desilo tog kobnog 15. juna 1862. godine kod beogradske Čukur česme do danas nije u potpunosti rasvijetljeno. Postoji više verzija o ličnostima i uzrocima događaja, ali je samo ishod pouzdan i potkrijepljen dokumentima.

Sava Petković bio je tek dječak. Iako je bio iz sela u Beograd je stigao koju godinu ranije kako bi izučio zanat. Po jednoj verziji, jedan turski vojnik je oteo Savi krčag iz ruku kako bi se napio. Po drugoj, dječak je bio taj koji je u opštoj gužvi u guranju oko česme razbio krčag Turcima. Turci su tražili da piju vodu iz Savinog krčaga, a dječak to nije dozvolio. Šta god da je bio povod, Turci su reagovali burno i nasilno. Savu su udarili krčagom u glavu i dječak je pao okrvavljen pored česme. Postoji i verzija po kojoj je na njega jedan nizam potegao bajonet i ubio malog Savu, ali ona je istorijski nepotvrđena. Ubrzo je naišla srpska patrola, a za njom i turska i došlo je do oštrog verbalnog obračuna. Srpski žandarmi pokušali su da privedu odgovornog nizama, ali su Turci onda zapucali i u opštem metežu ubijeni su Sima Nešić i žandarm Đorđe Nišlija. Vijest o događanjima kod Čukur česme kao munja su se pronijeli Beogradom. Ubrzo potom, čitav grad je planuo, a nagomilano nezadovoljstvo je eksplodiralo.

Na sve strane čuli su se eksplozije i borba na ulicama je počela da se rasplamsava. Jedan događaj podstakao je niz novih i odlučujućih. Tada su Srbi zauzeli Varoš kapiju i Sava kapiju, a vijest je stigla i do ostalih gradova u Srbiji. Knez Mihailo je, iz Šapca gdje se tih dana nalazio, poslao ultimatum Turcima da do osam časova uveče napuste varoš. Srpsko stanovništvo je podiglo barikade za odbranu. Sledeći dan 16. jun protekao je u miru, ali je već naredni bio sudbonosan za Beograd. Turci su se povukli u Beogradsku tvrđavu i počelo je bombardovanje koje je sijalo smrt među srpskim civilima. Poginulo je oko 50 građana i vojnika, izgorelo 20, a uništeno oko 357 kuća. U toku jula iste 1862. godine, u Kanlidži pored Carigrada započeti su mirovni pregovori na kojima su učestvovali Francuska, Engleska, Rusija i Austrija.

Na intervenciju stranih konzula, prije svega britanskog konzula Longvorta, tada je zaključeno primirje koje su potpisali Ašir-paša i ministar Ilija Garašanin, kao i predstavnici stranih sila. Tada je donijeta odluka da se tursko stanovništvo koje živi van utvrđenja iseli iz Srbije. U narednih godinu dana otišlo je više od osam hiljada Turaka. Nakon dugih diplomatskih pregovora i borbe, sredinom marta 1867. godine knezu Mihailu je u Carigradu turski sultan predao ferman o predaji gradova Beograda, Smedereva, Šapca i Kladova. Iste godine knez je dobio ključeve Beogradske tvrđave.

Priredio: Miomir Đurišić