„Bratoubilački i građanski rat u Crnoj Gori 1941. godine“ (13)!

Piše: Miljan Stanišić

Ideološki ostrašćeni, indoktrinirani, fanatizovani, najčešće mladi ljudi, zadojeni boljševizmom, u svom zanosu bili su najrevnosniji izvršioci naredbi likvidacija tzv. narodnih neprijatelja, na osnovu spiskova sastavljenih u komunističkim štabovima. Prva žrtva komunističkog terora bio je arhimandrit Nikodim Janjušević, nastojatelj manastira Sv. Luke u Župi Nikšićkoj i to još 29. juna 1941. godine. Ovaj 66-godišnji sveštenik, koji je učestvovao u ratovima, doživio je da bude ubijen ne od spoljnjeg neprijatelja, već od raspamećene (raz)braće u manastirskom konaku, tj. od strane više komunista u toku noći, pod okriljem mraka, kojom prilikom su ga opljačkali, kao i pokrali manastirsku imovinu.

Na savjetovanju PK KPJ za Crnu Goru, Boku i Sandžak, održanom 8. i 9. avgusta na planini Kamenik, Piperi, odlučeno je da se odmah pristupi likvidacijama, po pripremljenim spiskovima „za odstrel narodnih izdajnika“. Strategija partijskog vrha bila je da se odmah počne sa pojedinačnim likvidacijama po srezovima, koje će se postepeno intenzivirati. Tako je u Bjelopavlićima jedna od prvih nevinih žrtava bio Gavro Lakić iz Podglavice, Martinići, koji je po naredbi ubijen 10. avgusta 1941. Za njega i ostale ubijene Glavni štab je u saopštenjima iznosio izmišljotine i beščasne kvalifikacije da bi opravdao svoje zločine. Za neprijatelje rukovodstvo KP odredilo je i one komuniste koji su izrazili i najmanju sumnju u vezi sa njenim radom i funkcionisanjem. Ali u tu kategoriju bili su svrstani i oni komunisti koji nijesu bili spremni izvršavati zadatke koje im je nadređeni partijski organ ili njihov rukovodilac izdao, kao npr. naredbe konkretnih likvidacija, makar taj bio i najbliži srodnik potencijalnom izvršiocu. Komunistički organi su ostavili odriješene ruke svojim nižim komandama i pojedincima da vrše likvidacije uglednih ljudi, kao i onih za koje procijene, po svojim nahođenjima i aršinima, da su „neposlušni“, što je kasnije kulminiralo prelaskom KPJ na drugu fazu revolucije, u kojoj su vršena masovna ubistva „nepodobnih“, a što je izazvalo otpor  i stvaranje nacionalnih organizacija.  PK KPJ je pripremao svoje članstvo za tu prvu etapu revolucije koja je podrazumijevala metode pojedinačnih likvidacija, i to ne samo onih za koje su smatrali da nijesu komunističke provenijencije, već i onih koji su im bili ideološki bliski, ali nijesu bili spremni da bespogovorno izvršavaju sve partijske naloge i naredbe. U opširnom tekstu u „Narodnoj borbi“od 15. septembra 1941. „demaskirani“ su ti „antipartijski elementi“, iako su bili istaknuti međuratni i predratni partijski rukovodioci, narodni poslanici i sl., jer su po njima “na riječima prijatelji Partije i kao takvi žele da se prikažu, a u stvari najveći njeni neprijatelji, koji pokušavaju da joj nanesu udarac u trenutku kada ona treba da završi svoju istorijsku ulogu“.

U direktivi PK KPJ za Crnu Goru, Boku i Sandžak, dostavljenu nižim organima , a na osnovu koje te partijske organizacije treba dalje da postupaju, kritikuju se pojedini partijski organi za kolebljivist prema „petoj koloni“, Takođe kritikuju i one partijske organizacije i pojedince koji zbog rodbinskih veza i sl. nijesu odlučni u likvidacijama „špijuna“, i upozoravaju da „bez potpunog čišćenja sela od pete kolone nemoguće je ostvarivanje ma i jednog našeg aktuelnog zadatka“. Komunisti su bili razvili špijunsko-obavještajnu mrežu i imali su informacije o svakom pojedincu, koji nije bio na komunističkoj strani, mada su pratili i one njihove članove koji nijesu u potpunosti „na kursu Partije“ : „Naše oko sve vidi, naše uho je svud prisutno – ima nas svuda: u selima, u gradovima, u poljima i šumama, u kancelarijama i radionicama, i o svemu smo obaviješteni… Nećemo dozvoliti špijunima, izdajnicima i njihovim pomagačima da mirno spavaju. Naša puška ih vreba“.

U saopštenju GŠ oštro kritikuje pripadnike svojih formacija i partijske kadrove zbog nedovoljne odlučnosti u likvidacijama „narodnih neprijatelja“ : „Najstrožije se osuđuje kolebljiv i neodlučan stav u odnosu na špijune i petu kolonu. Borbu protiv pete kolone treba oštro postaviti  i prići odlučnim korakom na potpuno čišćenje svih petokolonaša i špijuna. Oštro se kritikuje rad vojničkog i političkog rukovodstva u Kolašinu, Andrijevici i Beranama i nalaže se Komskom odredu da likvidira bandu Đoka Račića“. Ovom naredbom najviši komunističko-partizanski vojno-partijski organ u Crnoj Gori počinje i sa naređenjima grupnih likvidacija, umjesto dotadašnjih metoda pojedinačnih ubistava tzv. petokolonaša. Po poznatoj, istinitoj sintagmi da „revolucija jede svoju djecu“, tako i najviđeniji članovi KPJ koji nijesu prihvatili radikalne načine obračuna protiv navedenih kategorija društva, bili su optuženi za izdaju NOB-a i KPJ i prema njima su upotrebljavane iste metode kao i prema „domaćim izdajnicima“. Dakle, KPJ nije praštala bilo kakve stavove, sugestije i sl. koji odudaraju od njenog „nepogrešivog“ kursa, makar one bile i najdobronamjernije, smislene i cjelishodne. Tako su, između ostalih, prokazana i trojica komunističkih vedeta prije rata: Milovan Anđelić, učitelj (predratni narodni poslanik), Slobodan Marušić, pravnik (predratni narodni poslanik) i Aleksa Pavićević, član PK KPJ za Crnu Goru, Boku i Sandžak. Boško Radonjić, koji se u ratu borio na komunističko-partizanskoj strani, a poslije rata bio je na istaknutim dužnostima, ističe da su ubistva Anđelića, Marušića i Pavićevića direktno naređena od komunističko-partizanskog vrha u Crnoj Gori: „Dobili smo mi članovi KPJ jedan strogo povjerljivi bilten od Glavnog štaba partizanskih odreda Crne Gore i Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru u kojemu raskrinkavaju tri ličnosti kao frakcionaše i protivnike politike partije (Anđelića, Marušića i Pavićevića)“. O tome piše u izvještaju PK KPJ od avgusta 1941, u kojem ističu: „Nebudnost prema antipartijskim elemenatima, neograničeno čišćenje Partije od nezdravih, slabih i kukavičkih elemenata, omogućili su da se razvije kritizerstvo, koje šteti jedinstvu Partije, unosi zabunu i stvara pogodan teren za rad otvorenih i pritajenih antipartijskih elemenata (slučaj Milovana Anđelića, rehabilitacija Marka Grgurovića, pismo Alekse Pavićevića itd.). Anđelić, Marušić i Pavićević su likvidirani po nalogu KP, oko 15. oktobra 1941.  i to na isti način, mučki iz zasjede.

(nastaviće se)

Izašla je iz štampe prva od pet knjiga („Bratoubilački i građanski rat uz Crnoj Gori 1941. godine“)  autora Miljana Stanišića na temu bratoubilaštva u Crnoj Gori od 1941-1945. godine, a u pripremi za objavljivanje su mu i knjige: „Bratoubilački i građanski rat u Crnoj Gori 1942“, „Bratoubilački i građanski rat u Crnoj Gori 1943“, „Bratoubilački i građanski rat u Crnoj Gori 1944-1945…“, kao i „Đeneral i vojvoda Bajo Stanišić“ (koja će biti objavljena naredne godine povodom 80-godišnjice od njegovog stradanja). Prije više od tri godine rukopis za ove knjige dao je mitropolitu Crnogorsko-primorskom g. Amfilohiju, koji pošto ih je pročitao pohvalno se o njima izrazio i dao je blagoslov za njihovo objavljivanje. Navedena knjiga („Bratoubilački i građanski rat u Crnoj Gori 1941. godine“, sadrži 460 strana teksta na kvalitetnom papiru, tvrdi povez, šivena i sa mnoštvom ilustracija, tj. kolor fotografija i sl.) koja je izašla iz štampe i navedene četiri knjige, koje su u pripremi, plod su više od trodecenijskog istraživačkog rada na temi bratoubilaštva u Crnoj Gori od 1941-1945. godine. U 17 nastavaka feljtona predstavićemo dio iz sadržaja knjige „Bratoubilački i građanski rat u Crnoj Gori 1941. godine“, kao i djelove iz recenzija knjige, od akademika Zorana Lakića, poznatog srpskog pjesnika Ranka Jovovića (sina prof. Miloša koji je bio žrtva krvavog komunističkog „zlog proljeća“ u Sloveniji, maja 1945. godine) i dr istorije Vukića Ilinčića, koji su prije četiri godine pročitavši rukopis za knjigu, dali mi vrlo korisne sugestije i napisali recenzije. Objavljen je i prikaz knjige od doc. dr Budimira Aleksića, u ime izdavača Instituta za srpsku kulturu iz Nikšića. Knjiga se može nabaviti na kioscima „Tobacco S Press“ uz dnevnu novinu „Dan“, po popularnoj cijeni od 10 evra.