Ljetopis: Esad-paša predao ključeve Skadra

Piše: Miomir Đurišić

Na današnji dan, 21. aprila 1913. godine Esad-paša je predao ključeve od Skadra prestolonasljedniku Danilu Petroviću.

Tom prilikom Esad paša je princu rekao: „Možete misliti kako sam ožalošćen u ovom času, u kom čujem glas mojih milih koje ostavljam u toj zemlji. Ali, uza sve sam utješen što sam pobijeđen od hrabrog neprijatelja, najjunačkijeg što ga ima na svijetu“.

Na ove riječi princ Danilo mu je odgovorio: “Ne može biti žalostan onaj koji je svjestan da je izvršio svoju dužnost. Vi ste je ispunili. Velim Vam to ja, koji sam bio vaš istrajni neprijatelj, ali i vaš poštovatelj. Divio sam se vašim oficirima koji su se uvijek junački borili“.

No, crnogorska zastava je kratko bila na skadarskoj tvrđavi. Mješovita flota blokirala je crnogorsku obalu, i crnogorskoj vojsci naredila da napusti Skadar, a Austriji dozvolila da napadne Crnu Goru.

Esad–paša Toptani je bio osmanlijski general i albanski političar s početka dvadesetog vijeka. Ostao je upamćen kao veliki humanista jer je objavio poseban proglas kojim poziva Albance da pomognu srpskoj vojci. 

Porodica Toptani je jedna od najstarijih albanskih feudalnih porodica i jedna od nekoliko koje su preuzele kontrolu nad dijelom teritorije Srpskog carstva cara Dušana poslije njegove smrti 1355. godine. Tokom okupacije Albanije, Esad-paša je sarađivao sa Srbijom. Esad-paša je u srpskoj vladi našao podršku za svoju ambiciju da postane albanski vladar, a Albanija na čelu sa Esad-pašom bila bi, zauzvrat, u srpskoj sferi uticaja.

Naime, u previranjima nakon proglašenja nezavisnosti Albanije, krajem 1913. godine je upravo uz pomoć Srbije preuzeo vlast u centralnoj Albaniji, uspostavivši neku vrstu marionetske države. No, ne zadugo…Vlada Srbije je decembra 1914. godine započela pripreme za vojnu intervenciju u Albaniji.

Početkom 1915. godine pobunjenici su držali pod opsadom Esad-pašu u Draču i zahtijevali od njega da objavi rat Srbiji. Uprkos upozorenjima saveznika, Nikola Pašić se odlučio na vojnu intervenciju.

U Albaniju je poslato preko 20000 srpskih vojnika. Oni su zauzeli Elbasan i Tiranu, središta pobune, i oslobodili opkoljenog Esad-pašu u Draču. Esad-paša ovo Srbiji nije zaboravio, pa je tokom Prvog svjetskog rata bio na njenoj strani, omogućujući joj povlačenje preko Albanije.

Esad-pašina žandarmerija je pomagla srpskoj vojsci, obezbijeđujući sigurne prolaze, smeštaj i hranu, i učestvujući u sukobima sa albanskim odredima koji su napadali srpske jedinice i izbjeglice. On je izdao naredbu da se na teritoriji Albanije obavezno mora primati srpski dinar kao sredstvo plaćanja da bi omogućio srpskim vojnicima, koji su se povlačili preko Albanije, da kupe namirnice za svoje potrebe. Albanska golgota je predstavljala najveću ratnu tragediju srpskog naroda. Srpski gubici bi bili daleko teži da Esad-paša nije ostao vjeran sporazumu u tim teškim trenucima.

Esad-paša je 1916. godine objavio rat Austrougarskoj i Centralnim silama. Kada je Austrougarska okupirala veći dio centralne i sjeverne Albanije, Toptani je pobjegao iz zemlje u Italiju. Za vrijeme rata boravio je u Solunu i to na frontu sa oko 1000 žandarma i pristalica.

Međutim, Albanija je proglašena italijanskim protektoratom a Francuska preuzima komandu nad Esad-pašinim jedinicama. Saveznici odlučuju da prepuste kontrolu nad Albanijom Italiji. Nakon toga on sve nade za povratak vlasti polaže u Srbiju.

Pod okriljem Kraljevine SHS, Esad-paša je doveo svoju delegaciji na Mirovnu konferenciju u Parizu. On je podnio memorandum o Albaniji kojim nastoji da ubijedi Parisku mirovnu konferenciju da je on jedina legitimna vlast u Albaniji. U Albaniji, srpska vojska je u onim oblastima iz kojih je istjerala austrougarske trupe pomogala organizovanje Esad-pašinih sledbenika. Esad-paša obavijestio je pristalice da se vraća u zemlju i savjetovao ih da djeluju u saradnji sa Srbijom protiv Italijana.

Na brzinu sazvana narodna skupština sastavljena od njegovih pristalica u Albaniji ga je proglasila za kralja. No, dok se spremao za povratak u Albaniju, Esad-paša je ubijen u atentatu juna 1920. godine u Parizu. Ubio ga je politički aktivista i član albanskog parlamenta, vjerujući da je sarađujući sa Srbijom izdao interese albanskog naroda.

Mnogi Albanci su ovaj atentat smatrali herojskim činom. Esad-paša je sahranjen na srpskom vojničkom groblju na Tijeu u Bolonjskoj šumi, gdje i danas u moru krstova stoji i jedan polumjesec.

Izvor: Mitropolija

Pročitajte još:

Izvršiti vanredni popis kako bi konačno znali tačan broj birača