330 god bitke na Kamenom

Piše: Nebojša Rašo

Bitka na Kamenom 15. septembra 1687.

Novi Grade, sjediš nakraj mora,
i valove brojiš niz pučinu
kako starac, na kamen sjedeći,
što nabraje svoje brojanice.
Divna sanka što si onda snio!
Mlečići te morem poduzeše,
Crnogorci gorom opasaše;
sastaše se u tvoje zidove,
okropiše krvlju i vodicom-
te od tada ne smrdiš nekršću.
Topal-paša su dvadest hiljadah
da pomože Novome hitaše;
sretoše ga mladi Crnogorci
na Kameno, polje pouzano.
Turskoj kapi tu ime poginu,
sva utonu u jednu grobnicu;
mož i danas viđet košturnicu.

Gorski vijenac

Novi je bio pod pod turskom vlašću od 1482. godine. Od tada pa do 1687. Otomanska imperija gospodarila je gradom, sem kratkog perioda španske vladavine 1538-1539. Rat vođen između Otomanske imperije sa jedne strane i Svete lige koju su sačinjavale Venecija, Sveto rimsko carstvo, Poljska, Rusija i Papska država, a sa njom i Malteški vitezovi trajao je od 1683. do 1699. godine i bio je poznat kao Bečki ili Veliki turski rat.

Nakon oslobođenja Risna 1684. očekivan je bio napad na Novi. Cetinjski mitropolit Visarion Bajica uvjeravao je Mlečiće da će sva crnogorska plemena priteći u pomoć. Novska tvrđava bila je smetnja mnogima. Baza osmanlijskih gusara predstavljala je stalnu opasnost za pomorce iz Boke. Oslobođenjem Novog oslabio bi i pritisak na Crnu Goru. Ovakvo stanje odgovaralo je samo Dubrovačkoj republici, koja je zbog svojih interesa pokušavala da omete oslobođenje ovog dijela Boke. Tokom 1687. vršene su pripreme za napad na Novi, da bi 28. jula u Senat Venecije stigla molba Generalnog providura za Dalmaciju Jerolima Kornera za napad na Novi.

Počelo je okupljanje velike hrišćanske vojske sa svih strana. Širokoj koaliciji pridružili su se Maltežani, Abručezi, Đenovljani, teritorijalci iz dalmatinskog zaleđa i razni plaćenici. U napadu je učestvovalo 1.500 savezničkih vojnika, 6.000 vojnika regularne milicije iz Dalmacije, Šibenika, Splita, Makarske i Trogira i 2.000 Bokelja i Crnogoraca. Mazarović, Zmajević, Štukanović i Burović predvodili su 360 Peraštana i hajduka.

Ali i Osmanlije su se pripremale za odbranu. Snabdjevali su se namirnicama, dovodili pojačanja iz okolnih mjesta i gradili prepreke na prilazima. Novi je bio čvrsta ali stara tvrđava bez izvršenih dograđivanja neophodnih za moderno ratovanje poput kosih zidova koji bi lakše izdržali udare artiljerije. Zapovjednik grada bio je kapetan Osman aga Ibrahimagić. U Španjoli je bilo 500 Turaka a u gradu 1.000 Turaka i sejmena.

Flota, ukupno 130 brodova, sa Korčule je isplovila prema Boki u subotu 30. avgusta, a pomoćni brodovi sutradan. Drugog septembra uveče flota je uplovila u bokokotorski zaliv. Oko podne 3. septembra počelo je iskrcavanje. Mletački vojnici iskrcali su se u Kumboru a malteški i papini vojnici u Zelenici. Dočekali su ih Peraštani, hajduci i drugi Bokelji. Prvo je zauzeta crkva Sv. Ane gdje je postavljena artiljerija za bombardovanje grada. Narednih dana izvršeno je opkoljavanje tvrđava.

U logor saveznika stigle su ujutro nove vijesti da Husein paša iz Bosne i Sulejman paša iz Hercegovine hitaju u pomoć Novom sa 4.000 ljudi. Razmotrivši koliki značaj predstavlja zadržavanje zapadnog dijela grada, otkud su očekivali da će pomoć pokušati doći, zaključeno je da je za stabilizaciju neophodno prebaciti bataljon Malte na ovaj teren da bi se suprotstavili proboju. U isto vrijeme došao je odred od 1.000 Peraštana i Crnogoraca da bi pojačali miliciju na ovom dijelu.

Ujutro 15. septembra, izvjestio je Generalni providur da je pomoć Osmanlijama blizu, i da hercegovački i bosanski paša dovode pojačanje. Molio je malteškog generala da sa 8 galija pomogne na zapadnom krilu gdje se očekivao napad. Korner je krenuo napred sa nekoliko četa Slovena da podrži vojsku u slučaju napada i da bodri svojim prisustvom vojnike. Oko osamnaest časova sa galija su viđeni Turci kako silaze sa planine, oko 4.000. Osmanlije su probili prvu liniju, nastavljajući sa istom žestinom da bi ovladali drugom koju su čuvali kotorski vojnici, dragoni i milicija. Korner je sam krenuo napred vraćajući Slovene koji su se povukli i uvodeće svježe snage u borbu. U žestokoj borbi uspjeli su da odbiju Osmanlije. U bijegu prema Kamenom dočekali su ih Crnogorci, Peraštani, Brđani i Hercegovci koji su ih udarili sa boka. Jurišali su prizivajući Sveto ime Isusa Hrista i Bogorodice, nanijeli su Osmanlijama velike gubitke, koji su bili iznenađeni i uplašeni na planinskom položaju u klancu gdje njihova brojnost nije mogla doći do izražaja. Padali su jedni preko drugih i ubrzo je poginulo 600 Turaka a među njima 40 glavnih komandanata. Poginuli su Zam beg, Dragut i Zam-baša, prvi osmanski zapovjednici u ovim krajevima.

Među hrišćanima bila su samo 24 ubijena i ranjena. Srbi su donijeli 400 glava, dosta zarobljenika i sedam zastava generalu Korneru, koji je plaćao cekin za svaku glavu i deset cekina za svakog zarobljenika. Među glavarima koji su učestvovali u boju pominju se Despinić, Petar Pavković, Vujadin Radibratić, Jovan Stratimirović, Laketa i Petar Radović, Milija Milić, Ilija Jovanović i Jovan Ožegović. Poginuo je kapetan Pavlović.

Poslije ovakvog uspjeha Korner je odlučio da pojača opsadu. Pozvao je sledeće jutro na predaju opkoljene u gradu želeći ih prestrašiti glavama Turaka ubijenih prošlog dana, jer je znao da je razbijena, i odbačena pomoć bila jedina nada braniocima grada. Ali Turci nisu pristali na predaju. Nastavljena je opsada do 30. septembra kad su Osmanlije istakle bijelu zastavu i predale grad.