Obnova manastira i crkava u Crnoj Gori u vrijeme Mitropolita Amfilohija (15) – Obodski manastir

Kratki istorijat manastira

Na brdu Obod, iznad Rijeke Crnojevića, nedaleko od izvora rijeke koja stvara jezero, Ivan Crnojević sazdao je manastir 1475. godine sa crkvom posvećenom Svetom Nikoli Čudotvorcu Mirlikijskom. Jedno vrijeme bio je sjedište zetskih mitropolita.

Najstariji turski popis iz 1485. pominje „manastir crkve Ivan“, koji možda možemo identifikovati sa Riječkim manastirom. Sačuvano je i predanje da je ispred hrama svojevremeno Jelena Balšić održala dva narodna sabora.

Manastir su Turci razorili 1692. godine i na njegovom mjestu podigli džamiju. Nakon protjerivanja Turaka sa Riječkog grada, džamija je srušena, a na njenom mjestu ponovo je podignut hram Svetog Nikole 1743. godine. Najvjerovatnije je novi hram podignut na istom mjestu na kome se nalazio stari. Prema određenim elementima arhitekture današnjeg hrama, može se pretpostaviti da su izvjesne partije starijeg objekta ostale sačuvane i da je na njima podignut sadašnji hram. Moguće je da je od starijeg hrama ostao sačuvan oltarski prostor sa pijevnicama, na koji je nadograđen zapadni dio, odnosno priprata. U prilog ovome govorio bi i grob otkriven u naosu hrama, koji se, prema grobnim prilozima, može datovati u 15. vijek, odnosno u vrijeme podizanja prvobitnog hrama i koji nije uništen prilikom njegovog razaranja 1692. godine. Manastir je bio zapustio i pretvoren je u parohijski hram krajem 18. vijeka. Obnovom i osvećenjem hramova Svetog Nikole i Vaznesenja Gospodnjeg i kuće Sv. Petra Cetinjskog, koja se koristila kao manastirski konak, ponovo je 2000. g. vraćen život manastiru na Obodu – nekadašnjem sjedištu Zetske mitropolije.

O manastiru je do 2001. godine brinuo otac Serafim (Baradel) iz Francuske sa manastirskim bratstvom, a potom poslove nastojatelja obavlja sabrat Cetinjskog manastira jeromonah Joakim Jovčeski do 30/17. 11. 2003. g. kada je hirotonisan za episkopa veličkog i administratora pološko-kumanovskog u sabornom hramu Sv. Arhangela Mihaila u Beogradu.

Manastir je do 2005. godine bio muški manastir, a od tada je ustanovljen kao ženski. Ženska monaška obitelj danas se uspješno bavi ikonopisanjem i drugim rukodeljem. Manastir Svetog Nikole na Obodu – Riječkom gradu je i danas, kao i u prošlosti, saborno mjesto Riječke nahije.

Manastirska zdanja

Manastirskog kompleks Svetog Nikole sadrži sljedeće: Hram Svetog Nikole, hram Vaznesenja Gospodnjeg, kuća Svetog Petra Cetinjskog sa paraklisom posvećenom Svetom Petru Cetinjskom, isposnica prema izvoru rijeke Crnojevića posvećena Svetom Serafimu Sarovskom, nove manastirske konake u blizini hrama Svetog Nikole i ostatke zgrade nekadašnjih manastirskih konaka koji su zadržali tragove iz perioda Crnojevića.

Hram Svetog Nikole

Hram Svetog Nikole nosi tragove mnogih preinačenja i obnova kroz istoriju. Današnji hram je jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom, bočnim pijevnicama i zvonikom na preslicu, sa tri otvora. Građen je od pritesanog kamena složenog u horizontalne redove. Presvođen je poluobličastim svodom ojačanim poprečnim lukovima koji se oslanjaju na pilastre izmeću kojih su fornirani prislonjeni lukovi. Poprečni, niži transept formira bočne pijevnice. Glavni portal hrama načinjen je od većih kamenih blokova. Nadvratnik je ukrašen dekorativnim elementima karakterističnim za 15. vijek i, vjerovatno, potiče sa prvobitne građevine. Pored zapadnih, hram ima i bočna vrata probijena na sjevernoj pijevnici. Posebno su u arhitekturi hrama Sv. Nikole zanimljiva dva krovna prozora postavljena u zoni priprate, koji svojim izgledom podsjećaju na primorske hramove. U crkvi se nalazi ikonostas koji su izradili braća Đinovski 1887. godine. Pored hrama Svetog Nikole nalazi se više starih grobova sa karakterističnom dekoracijom grobnih ploča, kakve sretamo i u manastiru Kom na Skadarskom jezeru.

Hram Svetog Nikole obnavljan je prvi put za vrijeme knjaževine Crne Gore 1908. godine, i tada je u zapadnom traveju postavljen drveni hor do kojeg vode drvene stepenice i otvoreni su krovni prozori.

Drugi put njegova obnova započeta je 1994, a hram Svetog Nikole je potpuno obnovljen i osvećen od strane Mitropolita Amfilohija 2000. g., kada je ponovo vraćen život manastiru Svetog Nikole.

Hram Vaznesenja Gospodnjeg

Hram Vaznesenja Gospodnjeg nalazi se na drugoj obali Rijeke Crnojevića, iznad ljetnjikovca kralja Nikole Petrovića Njegoša i kuće kralja Petra I Karađorđevića, u mjestu Ljeskovac i pripada manastirskom kompleksu Svetog Nikole. Hram je podignut dobročinstvom kralja Nikole 1889. godine, na temeljima neke stare crkve. Okolo se nalazi malo staro groblje. Hram je počeo da se obnvlja 1995. a osvećen je od strane Mitropolita Amfilohija 2000. g., kada i hram Svetog Nikole na drugoj obali Rijeke Crnojevića.

Kuća Svetog Petra Cetinjskog

Kuća Svetog Petra Cetinjskog, koja pripada Cetinjskom manastiru, koristi se danas za potrebe manastira Svetog Nikole. Otprilike u isto vrijeme kada i zimovnik na Karuču Sveti Petar je podigao i kuću u Rijeci Crnojevića. Odlaskom Turaka naselje koje se nalazilo oko Oboda je zapustilo i Sveti Petar je na drugoj strani rijeke podigao ovu kuću oko koje se formiralo novo naselje. Danas je to najstariji sačuvani objekat u Rijeci Crnojevića, čijom je izgradnjom započelo formiranje urbanog izgleda naselja i posebno nešto kasnije formiranog uličnog niza. Pouzdano se ne zna tačna godina izgradnje, ali se pretpostavlja da je kuća podignuta izmeću 1810. i 1815, godine. Kuća Sv. Petra predstavlja sačuvani primjerak narodne arhitekture karakteristične za ovaj dio Crne Gore u čiju su izgradnju ukomponovani elementi primorskog graditeljstva posebno iz područja Paštrovića. Tokom vremena kuća je pretrpjela znatne izmjene. Uočava se nekoliko faza prepravki i dogradnje. Prvobitno je to bila jednostana kuća na sprat sa dvovodnim krovom. Na prednjoj fasadi, u visini sprata, nalazila se terasa formirana iznad dva volta. Voltovi su korišćeni kao podrumski prostori. Kasnijim intervencijama gubi se terasa, a jedan volt se zatvara i zgrada sa prednje strane dobija aneks. U daljim intervencijama objekat dobija još dva nova, manja aneksa, koji doprinose da zgrada u konačnom izgledu sadrži više arhitektonskih stilova.

Mitropolija je od sredstava koja su joj pripadala na ime štete od zemljotresa iz 1979, uz stručnu pomoć Zavoda za zaštitu spomenika kulture, obnovila kuću Svetog Petra na Rijeci Crnojevića koja je osveštana od strane Mitropolita Amfilohija 1994. godine.

Kuća je neko vrijeme služila kao manastirski konak u kome je boravio otac Serafim (Baradel) iz Francuske sa bratstvom, koji je u njoj ustrojio paraklis posvećen Svetom Petru Cetinjskom, a prema izvoru rijeke Crnojevića isposnicu posvećenu Svetom Serafimu Sarovskom.

U blizini manastirskoh hrama Svetog Nikole, pored puta koji vodi ka Obodu – Riječkom gradu, sagrađeni su novi manastirski konaci u kojima danas živi i stvara vrijedno sestrinstva manastira Svetog Nikole.

U neposrednoj blizini hrama Svetog Nikole nalaze se ostaci zgrade nekadašnjih manastirskih konaka koji su zadržali tragove iz perioda Crnojevića. U njenoj temeljnoj zoni vidljivi su ostaci starijeg objekta na koje se nadovezuje postojeće kućište. Najradikalnije adaptacije na konaku su izvedene prilikom prilagođavanja zgrade za potrebe škole na Obodu – Riječkom gradu. Međutim, do skora su bili na spratu vidljivi zazidani lučni otvori koji su pripadali periodu u kom je građevina imala funkciju konaka.

Znamenitost manastira

Ono po čemu je manastir Svetog Nikole, nekadašnje sjedište Zetske mitropolije, postao poznat na širim evropskim prostorima je Obodska štamparija – prva ćirilična štamparija kod Južnih Slovena, koja je radila u njegovom sastavu. Smatra se da je Đurđe Crnojević, sin zetskog gospodara Ivana Crnojevića, nabavio štampariju u Veneciji i započeo njen rad na Obodu 1493. godine. Za štampanje je bio zadužen jeromonah Makarije, koji je svoju štamparsku vještinu, koja se graniči sa umjetnošću, usavršio u Veneciji. Štampanje prve bogoslužbene knjige kod Južnih Slovena – Oktoiha je trajalo godinu dana. Započelo je 1493, a završeno 1494. godine. Danas se u okviru porte hrama Svetog Nikole nalaze ostaci objekta za koji se smatra da je pripadao štampariji i spomen ploča koja kazuje da je ovdje radila Obodska štamparija- prva ćirilična štamparija kod Južnih Slovena.

Jovan B. Markuš