Zverski ubijeni ruski monasi u manastiru Dužu – svedoci i žrtve dve komunističke revolucije

Piše: Predrag Savić, pisac i advokat

Pod maskom „revolucije“, komunisti su u noći 23. decembra 1941. godine u manastiru Duži kod Trebinja zverski ubili trojicu ruskih kaluđera – Evgenija, Lukijana i Maksima. Ovi monasi, izbeglice iz Sovjetske Rusije, u Kraljevini SHS su našli utočište i više od decenije posvetili život obnovi i duhovnom preporodu drevne hercegovačke svetinje. Njihova smrt simbol je prvih komunističkih zločina u ovom kraju, koji su bili inspirisani ideološkim predrasudama i boljševičkom logikom „crvenog terora“.

Prvi put za ovaj zverski zločin autor ovog teksta čuo je od pokojnog vladike Atanasija (Jevtića), jedne od najznačajnijih duhovnih ličnosti Srpske pravoslavne crkve, i to sredinom devedesetih godina prošlog veka. Tada, u pauzi jedne izložbe, vladika je sa dubokim bolom govorio o ubistvu ruskih monaha, nazvavši ga „pretečom komunističkog antihrišćanskog bezumlja u Hercegovini“.

Manastir Duži, posvećen Vavedenju Presvete Bogorodice, nalazi se u predelu Popovog polja, nedaleko od Trebinja. Osnovan je, prema predanju, u 15. veku, a prvi pisani podaci potiču iz 1694. godine. U vreme turske vlasti bio je jedan od retkih aktivnih manastira u Hercegovini i više puta rušen, pa obnavljan. U 19. veku postaje episkopsko sedište, a naročito značajnu ulogu igra u doba ustanaka protiv Osmanlija, kada je u njemu odsedao i poznati vojvoda Vuk Mićunović.

Ktitori manastira bili su brojni srpski dobrotvori, među kojima su se isticale porodice Lukač iz Trebinja i Gojković iz Popova polja. Manastir je bio ne samo duhovni, već i prosvetni centar – u njemu je u 19. veku radila jedna od prvih škola u ovom kraju.

U manastirskoj biblioteci čuvane su stotine vrednih rukopisa, srbulja, crkvenih matičnih knjiga, dokumenata o ustancima, prepiske sa Cetinjem i Karlovcima – što sve svedoči o dubokoj istorijskoj i kulturnoj ukorenjenosti ove svetinje u život Srba Hercegovine.

Posle boljševičke revolucije u Rusiji 1917. godine, na hiljade ruskog monaštva, sveštenstva i inteligencije utočište je našlo u Kraljevini SHS. Među njima su bili i trojica monaha – otac Evgenije, otac Lukijan i otac Maksim – koji su 1928. došli u manastir Duži.

Oni su obnovili manastirsku ekonomiju, uredili bogosluženje, obnovili konake, i svojim skromnim, radnim i pobožnim životom zadobili poštovanje okolnog naroda. Pomagali su u obnovi škola, učili decu da čitaju i pišu, čuvali tradiciju. Jedan od njih bio je i prepisivač liturgijskih tekstova, a manastir se za vreme njihovog boravka ponovo uzdigao kao duhovni centar.

Slom Kraljevine Jugoslavije i početak Drugog svetskog rata u Hercegovini donose najpre ustaški teror, a zatim – po povlačenju Italijana – aktiviranje komunističko-partizanskih odreda. Pod uticajem sovjetskog boljševičkog modela, KPJ započinje takozvana „leva skretanja“, odnosno sistemsko ubijanje sveštenika, domaćina, učitelja i „klasnih neprijatelja“.

Istoričar dr Dragutin Papović u svojoj studiji „Lijeve greške – drugo ime za zločin“ ističe:

„To nije bila greška, to je bilo drugo ime za zločin. Zločin s predumišljajem, s ideološkim opravdanjem i partijskom direktivom.”

Odluka Pokrajinskog komiteta KPJ od 9. decembra 1941. poslužila je kao otvoreno naređenje za likvidacije bez suda i dokaza.

Udruženje JVuO Trebinje, pobrinulo se da budu sačuvani,zapisani i rasvetljeno detalji ovog stravičnog zločina.

Te decembarske večeri 1941. godine, grupa komunista po naređenju Save Kovačevića dolazi u manastir. Monasi ih, ne sluteći zlo, primaju i služe večeru. Ubrzo nakon toga, napadači ih vezuju, izvode u šumu i tamo ih muče i ubijaju motkama. Udaraju ih po telu i glavama dok ne izdahnu.

Nakon ubistva, pale manastirsku biblioteku, pljačkaju ikone, odežde, crkvene knjige i svetinje. Na parastosu ubijenim ruskim monasima, služenom 23. decembra 2019. godine (reporterski zapis objavljen je na portalu „Pogledi“) u organizaciji Udruženja JVuO Trebinje, saznalo se kako su koministi posle brutalnih ubistava, skrnavili crkvu, grobove, i uz podršku dela stanovništva raznosili manastirska dobra.

Tela ubijenih monaha kasnije pronalaze meštani, zajedno sa četnicima iz okoline, i sahranjuju ih na obližnjem groblju u selu Duži.

Grob monaha nalazi se na groblju u selu Duži. Visoka trava, ostruge i samoniklo rastinje prekrivaju stare spomenike, dok je prilaz sa veliki parkingom nedavno uređivan i nasut rizlom.

Na grobu monahase vidi se kameni krst, od lokalnog hercegovačkog kamena, na kome su uklesani natpisi: ISPOVEDNICI RUSI – SHIMONAH EVGENIJE,IGUMAN LUKIJAN, JEROMONAH MAKSIM. Manastir Duži 1942.“

U dnu krsta urezana je i figura Presvete Bogorodice u molitvenom stavu. Krst je lepo isklesan, ali i vidno načet zubom vremena. Sa desne strane podnožja nalazi se metalna kandila i kutija za sveće– znak da neko ipak povremeno dolazi, pali sveću i ne zaboravlja.

Ovo mesto, uprkos zapuštenosti, nosi duboku duhovnu težinu – skromni kameni beleg svedoči o najdubljem stradanju usled revolucionarne nepravde, a u ime vere.