Zoran Janjić – u susret Mitrovdanu (1): Odbranom Nevesinja sačuvana sloboda srpske Hercegovine

Pukovnik Zoran Janjić, načelnik štaba slavne Nevesinjske brigade i autor kapitalne monografije „Nevesinjska brigada u ratu 1992-1995“, za portal Slobodna Hercegovina prisjeća se dana u kojima je sačuvana srpska Hercegovina.

Početkom novembra izvršena je reorganizacija neprijateljskih jedinica kojom su od bojni (bataljona) i satnija (četa) formirane brigade. Tako su od Rošce planine na obroncima Prenja na sjeveru do rijeke Bregave na jugu borbene položaje naspram Nevesinjske brigade zaposjele četiri neprijateljske brigade. Iako su glavne poluge komandovanja još uvijek bile u rukama Hrvatskog vijeća obrane (HVO), sve što se dešavalo u dolini Neretve bilo je pod budnim okom političkog i vojnog rukovodstva Hrvatske, a njena komanda Južnog vojišta je učestvovala u planiranju i realizaciji svih vojnih operacija na tom području.

Ta komanda je, 9. oktobra 1992. godine, izdala naredbu za pripremu napadne operacije na mostarsko-nevesinjskom pravcu.[1] Cilj operacije je bio da se u prvoj etapi jakom artiljerijskom vatrom Nevesinjskoj brigadi nanesu što veći gubici u ljudstvu i borbenoj tehnici, poremeti sistem komandovanja i veza, te unese dezorganizacija u borbeni poredak brigade. Potom bi slijedili frontalni pješadijski napadi na izabranim pravcima da se razbije prva linija odbrane brigade, a zatim, uvođenjem svježih pješadijskih i oklopno-mehanizovanih jedinica, nastavi napad i zauzme linija: Mala Velež – Grebak – Fatnjača – Sniježnica – Hrgud. U drugoj etapi, u slučaju povoljnog razvoja borbene situacije, neprijatelj bi nastavio gonjenje jedinica brigade do granice sa Saveznom Republikom Jugoslavijom (SRJ). Operacija je dobila tajni naziv Bura.[2]

Stanje Nevesinjske brigade uoči bitke

Nakon stabilizacije i učvršćivanja položaja Nevesinjske brigade u Podveležju, u julu 1992. godine, došlo je i do svojevrsne stabilizacije same brigade. Izbjeglički talas iz doline Neretve se donekle primirio, ljudi su našli kakav – takav smještaj za svoje porodice i mogli su sa manje problema da se posvete odbrani preostale teritorije i da budu spremni za eventualni povratak na svoja tek napuštena ognjišta.

Treba naglasiti da je prije početka operacije Komanda brigade raspolagala informacijama o pripremama neprijatelja za napad. Različitim metodama prikupljanja obavještajnih podataka došlo se do saznanja o ciljevima, pokretu i grupisanju njegovih snaga.

Kretanje stanovništva uticalo je i na promjene brojnog stanja brigade, koje se do jeseni prilično stabilizovalo i iznosilo oko 3.500 ljudi. Ako se ima u vidu da je dio brojnog stanja otpadao na jedinice koje nisu bile u neposrednom dodiru s neprijateljem, da je oko polovine ljudstva bilo na odmaranju kod kuće, procjena je da je u jedinicama na prvoj borbenoj liniji u trenutku napada bilo oko 1.500 boraca.

Početak i tok bitke

Za početak operacije neprijatelj je izabrao nedjelju, Mitrovdan, 8. novembar 1992. godine, praznik koji jedan dio srpskih porodica slavi kao svoju krsnu slavu. Artiljerijska priprema napada otpočela je u 5.55 časova dejstvom po svim važnijim ciljevima u zoni odbrane brigade, kao i po civilnim objektima u gradu Nevesinju. Cijeni se da je za vrijeme operacije na položaje brigade palo između 15 i 20 hiljada artiljerijskih projektila. Takva silina udara, posmatrana brojem ispaljenih projektila i trajanjem same artiljerijske vatre, nije zabilježena u Hercegovini prije, a ni poslije te operacije.

Oko 10.00 časova intenzitet neprijateljskih udara je smanjen, pogotovo po ciljevima na prednjem kraju odbrane, a otpočeli su pješadijski napadi.

Najintenzivniji napad je bio u rejonu odbrane 4. motorizovanog bataljona u rejonu  sela Gornji Vranjevići. Jaki pješadijski napadi otpočeli su i na drugim pravcima i to u rejonu odbrane Prvog bataljona na Donjem Brštaniku, gdje je neprijatelj potisnuo dio odbrane na Kotašnici i sa kote 690; u rejonu odbrane Drugog bataljona u Podveležju, gdje je neprijatelj uspio zauzeti objekat Šipovac i u rejonu odbrane Trećeg bataljona u rejonu Ravnica i Gnjilog brda.

Oko podneva su počeli pristizati borci koji su bili na odsustvu, ali i pojačanja od susjednih jedinica. Najprije je došla pomoć iz Druge lake brigade i jedinica MUP iz Nevesinja. To je za sve bio izuzetno pozitivan znak, koji je davao garancije da će brigada uspjeti u odbrani svojih položaja. Pristigli borci, pored pojačanja, prenijeli su borcima na frontu atmosferu iz Nevesinja koja se jednostavno mogla sažeti u nekolike riječi: sve se diglo na noge, i staro i mlado hoće da pruži svoj doprinos odbrani brigade i Nevesinja.

U smiraj prvog dana bitke smirila su se i obostrana dejstva. Taj predah je iskorišćen da se svedu rezultati borbe, da se izvrši popuna municijom i drugim potrebnim sredstvima i spremno dočeka nastavak operacije.

Napadi nisu prestajali narednih pet dana. Njihov intenzitet nije bio jednak onome koji je ispoljen prvog dana, ali je svo vrijeme trajanja operacije održavana borbena tenzija koja nije dozvoljavala ni trenutak opuštenosti. Neprijatelj je na razne načine pokušavao da promijeni situaciju u svoju korist: pokretao je tenkovske jedinice ka prednjem kraju odbrane brigade, napadao sa fronta na različitim pravcima, ubacivao diverzantske grupe u borbeni raspored, ometao radio veze, ispoljavao različita psihološko-propagandna dejstva preko svojih sredstava informisanja, ali se sve to pokazalo bezuspješnim.

Pored Druge lake brigade i Stanice javne bezbjednosti iz Nevesinja, pomoć brigadi je stigla i iz drugih jedinica Hercegovačkog korpusa. Nezamjenjivu ulogu u neutralisanju neprijateljskih artiljerijskih jedinica imao je 13. map. Treba istaći pomoć u ljudstvu koju je na Vranjeviće uputila Stanica javne bezbjednosti iz Gacka.

Što se tiče prištapskih jedinica Hercegovačkog korpusa, pomoć brigadi je pristigla od strane Izviđačko-diverzantskog odreda, Bataljona vojne policije i Bataljona veze.

Izuzetno korisno sadejstvo ostvareno je sa Bilećkom brigadom i njenim artiljerijskim jedinicama koje su vatrene položaje imale na planini Hrgud.

Neprijatelj je pretrpio potpuni poraz!

Brigada je uspješno odbranila svoje položaje, a vraćeni su oni koji su izgubljeni prvog dana. Svi, osim kote 690, koja je vraćena pod kontrolu brigade početkom februara 1993. godine.

U toku bitke poginula su 42 srpska borca. Teže i lakše je ranjeno oko 100 boraca.

Podaci o gubicima neprijatelja nisu precizni. Nezvanični podaci od pojedinih pripadnika neprijateljskih snaga koji su objavljeni u knjigama, feljtonima štampanih medija, na internet stranicama… govore da su njihovi gubici bili veliki.  Poginula su dva oficira HVO visokog ranga, pukovnici Božan Šimović i Pero Dalmatin.

Značaj bitke

Važnost bitke se ogleda u tome što je stavljena na probu snaga kompletne Nevesinjske brigade, prvi put nakon njenog formiranja. Po broju i jačini angažovanih snaga neprijatelja, posebno kada se gleda količina ispaljenih artiljerijskih projektila, ova bitka spada u red najopsežnijih koje su vođene na prostoru Hercegovine tokom čitavog rata.

U toku ove bitke u punoj mjeri došlo je do izražaja jedinstvo naroda i njegove vojske na ovom dijelu ratišta, koje može poslužiti kao pozitivan primjer u analizama u kojima se cijeni spremnost jednog naroda da brani svoju slobodu.

Koliko je pokazala snagu i jedinstvo srpskog naroda u Nevesinju, ova bitka je na površinu izbacila suštinsku neiskrenost hrvatsko-muslimanske koalicije. Naime, njihov međusobni rat, koji je otpočeo neposredno nakon mitrovdanskog poraza, stavio je do znanja da Hrvate i Muslimane jedino može udružiti oružana borba protiv Srba.

Bilo je velikih bitaka koje su vođene i prije i poslije Mitrovdanske, ali je ona po stvarnim razmjerama i u svijesti naroda i boraca Nevesinja i Hercegovine postala i ostala mjera i „majka“ svih bitaka. Zahvaljujući blistavoj pobjedi nad višestruko jačim neprijateljem, Nevesinjska brigada je o Vidovdanu 1993. godine odlikovana ordenom Nemanjića, među prvim jedinicama koje su to priznanje dobile u Vojsci Republike Srpske.

Zoran Janjić / Slobodna Hercegovina
Nastaviće se…

[1] https://www.slobodanpraljak.com/

[2] Isto