Značaj Mojkovačke bitke za srpski narod

*Tekst je prvobitno objavljen na portalu IN4S 6. januara 2019. g.

Piše: Goran Kiković, istoričar

O događajima kod Berana početkom 1916. godine piše Miodrag Joksimović u knjizi “Narodna Vojska Vasojevića“ on ističe sledeće: “Osmi korpus je 5. januara 1916. preduzeo energičan napad: 59. divizijom i 17. brdskom brigadom 53. divizije u pravcu Berana, 19. brdskom brigadom prema Čakoru i Plavu.

U napad je prešla 59. divizija sa linije Gradina – Rožaje: desnim krilom preko Bora i Ponora, dok se lijevim krilomza sebe vezivala snage Vasojevićke brigade kod Turjaka. Sedamnaesta brigada 53. divizije , nastupajući preko Moravca i Bihora, stigla je na visove kod sela Ivanje, sela Stojanovići i sjeveroistočno od sela Vrbe i toga dana sa linije Savin Bor-Lozna nastavila dejstva. Deveta brdska brigada vodila je borbe u dolini Pećke Bistrice, kod Kućišta i Starog Rugova. Dakle, 17. brdska brigada 53. divizije i 18. brdska brigada 59. divizije nastupale su na pravcu Donjovasojevićke brigade, 10. brdska brigada (59.divizije) na položaje Vasojevićke brigade, 9. brdska brigada, pak, dejstvovala je prema frontu Čakorskog odreda i Metohijskih trupa. Ali, svi njihovi pokušaji da prodru u dubinu vasojevićke teritorije bili su osujećeni“.

Sljedećeg dana, 6. janura, trupe 8. korpusa su još energičnije napadale položaje Vasojevićkog odreda. Pri tom je 17. brigada angažovana prema koti 1400, glavnina 18. brdske brigade na pravcu Tucanje-Radmanci, a 26. lovački puk u pravcu Lagatori –Trpezi – svi prema položajima Donjovasojevićke brigade.

Ipak, brigada je uspjela da odbije sve te silne napade i održi svoje položaje.

Deseta brdska usmjerila je glavninu snaga i prema objektima Kalica, Trpezi, Agovica, a njen 92. puk ka isturenom visu turijak radi slamanja otpora Vasojevićke brigade. Poslije ogorčene borbe koja je vođena tokom cijelog dana, 10. brdska brigada je ipak uspjela da zauzme Mali Vlah i sjeveroistočni i sjeverni vis Turjaka. U isto vrijeme je i 9. brdska brigada pojačala pritisak na Čakorski odred i Metohijske trupe. Zbog tog jakog pritiska nadmoćnijih austrougarskih trupa komandant Vasojevićkog odreda vojvoda Lakić Vojvodić zatražio je od Komande Sandžačke vojske pomoć. Odgovoreno mu je da ne može dobiti “nijednog čovjeka“.

Toga dana je i Grupa general-major Rajnela (205. i 209. landšurmska brigada, ukupno 4 puka) napala crnogorsku vojsku istočno od Mojkovca. Ovaj napad je preduzet radi podrške snagama 8. korpusa. Iz Rajnelove zapovijesti, izdate jedinicama 4. januara, vidi se da je njegov napad na Mojkovac, između ostalog, imao karakter demonstrativno- psihološkog pritiska, sračunat na to da se na ovom pravcu vežu što jače crnogorske snage. To nije ostalo bez uticaja na Štab crnogorske Sandžačke vojske, koji je najveću pažnju posvetio odbrani Mojkovca mada se, uzgred rečeno, ovaj pravac, relativno uzan i stiješnjen kanjonima Lepešnice i Tare i grebenom Bjelasice, mogao usješno braniti i manjim snagama.

Grupišući relativno jake snage u Mojkovcu, komandant Sandžačke vojske ostavio je ostale sektore odbrane same sebi, a nije formirao nikakvu operativnu rezervu kojom bi u kritičnom momentu mogao da interveniše tamo gdje se ukaže potreba.

Jedinice 1. sandžačke divizije su 6. i 7. januara na mojkovačkom sektoru vodile žestoku borbu i odbijale napade Rajnelove grupe. Pri tom su pokazale izuzetnu hrabrost i izdržljivost, ali postignuti uspjeh nije mogao biti kasnije i operativno eksploatisan.

“Nakon dvodnvnog boja i crnogorske i austrougarske snage, i pored maksimalnog napora i velikih žrtava zadržale (su) položaje koje su držale do 6. januara“.

Dejstva crnogorskih i austrougarskih trupa nastavljena su i sljedećih dana na beransko- mojkovačkom pravcu. To je bila posljednja etapa završne operacije crnogorske Sandžačke vojske na sjeveroistočnom frontu Crne Gore, koja se zbog mjesta, vremena, karaktera i cilja može nazvati jedinstvenim imenom beransko-mojkovačka operacija, a ne, kako je to odomaćeno, mojkovačka bitka.

O Boju kod Berana koji je nastavljen je 7. januara još većom žestinom Joksimović piše. “Astrougarska 10. brdska brigada, poslije uporne borbe protiv Vasojevićke brigade, uspjela je da zauzme Turjak i Bukovik “oko kojih su vođene najžešće borbe“.

Ljevorečki i Andrijevački bataljon Vasojevićke brigade morali su se povući na položaje Oštre Jele, a Kraljevske na vrh Džakovicedjelovi 10. brdske brigade su toga dana stigli na liniju Adrovići- Vrbica, sudestvujući sa 18. brdskom brigadom koja je uspjela da zauzme prostor s. Tucanje-s. Radmanci-s. Petnjica, a 17. brdska brigada Jagoče i Azanje. U stvari, pada Turijaka ni Donjovasjevićka brigada nije mogla odoljeti pritisku 17. i 18. brigade, već se morala povući na lijevu obalu Lješnice.

Tog dana su i Čakorski odred i Metohijske trupe trpjeli veliki pritisak 9. brdske brigade. Na držanje Metohijskih trupa žalio se komandant Čakorskog odreda, jer “Velički bataljon sjedi besposlen na Čakoru, pa molim da mu se naredi da dođe u borbu jer je front širok“.

Međutim, do kraja dana situacija se kod Čakorskog odreda stabilizovala. Njegovim protivnapadom i energičnim jurišem žandarma majora Sava Lazarevića na desno krilo 9. brdske brigade neprijatelj je bio primoran na povlačenje do Starog Rugova, a u toj borbi je zarobljeno 10 vojnika i zaplijenjen jedan mitraljez.

U toku 8. januara korpus je pojačao ofanzivu i uspio da poslije “vrlo oštrih borbi“ savlada “žilav otpor Crnogoraca“ na već napuklom frontu Vasojevićkog odreda i prodre na liniju s. Srđevac-s. Bioča-desna obala Lješnice-s. Vrbica.

Njegove jedinice su se ovoga dana našle na “visovima istočne obale Lima u blagom lukom od Bioča preko vasojevićke oblasti do istočno od Berana“. Stoga je već sljedećeg dana 59. divizija mogla da se angažuje na prostoru oko Berana, dok je 17. brdska brigada 53. divizije trebalo da očisti istočnu obalu Lima na prostoru Srđevac, Poda, vis istočno od Bioča do Jerininog grada (sjeverno od Berana). Zbog lijevog boka 59. divizije u prostor jugozapadno od Berana i Rožaja upućena je jedan bataljon austrougarske 9. brdske brigade ojačan Šiptarima da očisti pl. Cmiljevicu, dok je kapetan Hesler sa 400 Šiptara, koji su se kod sela Košutane priključili bataljonu 87. pješadijskog puka, krenuo prema Pepiću.

Šiptari su u sastavu austrougarskih snaga sistematski i organizovano dejstvovali na frontu i u pozadini na teritoriji Vasojevića.

Mnogo brojnije, bolje nauružane i znatno obučenije austrougarske snage za dejstva u posebnim – zimskim uslovima i na planinskom zemljištu, vršile su sve više pritisak na front Vasojevićkog odreda težeći da što prije zauzmu Berane. I pored žestokog otpora koji su pružale jedinice ovog odreda, pojava austrougarskih snaga od Murgaša put Cmiljevice, čime je ugrožen desni bok odreda, pogoršala je njegovu ionako tešku situaciju, što je primoralu Komandu Sandžačke vojske da naredi njegovo povlačenje. Vasojevićki odred se u toku noći 8/9. januara povukao na lijevu obalu Lima, s tim što je ostavio četiri bataljona na desnoj obali rijeke za održavanje veze sa Čakorskim odredom.

Komanda Sandžačke vojske ni u ovoj situaciji nije pružila nikakvu pomoć Vasojevićkom odredu, iako je tih žila nikakvu pomoć Vasojevićkom odredu, iako je tih dana front u Mojkovcu i Lever Tari bio stabilizovan.

Trupe 8. korpusa, prema već unaprijed utvrđenom planu, produžile su 9. januara snažan napad na Berane. Tako je 10. brdska brigada zauzela selo Zagrađe i Goražde (na Polici) i produžila na liniju k. 786-s. Dapsiće-visovi istočno od sela Budimlje, a 18. brdska brigada poslije žestoke borbe između sela Police i Vrbice uspjela je tek u kasnim popodnevim satima da odbaci Donjovasojevićku brigadu i zauzme njene položaje u poličkim selima Babino (k.821) i Jodole.

Neprijateljske snage, iako su zauzele ove položaje, ni 9. januara nijesu mogle osvojiti Berane, jer su hrabri vasojevićki vojnici uporno branili najvažnije prilaze gradu.

Toga dana Štab Vasojevićkog odreda prešao je iz Berana u Trepču, a zatim na Lukin Vir.Čakorski odred uporno je branio svoje položaje i pomogao Gornjovasojevićkoj brigadi, koja je protivnika energično napadala u njegov lijevi bok. To su isto učinili i žandarmi majora Lazarevića, koji su bii ojačani Veličkim bataljonom i djelovima Pećke brigade.
Koristeći jutarnju maglu djelovi 59. divizije su zorom 10. januara forsirali Lim i ušli u Berane. Donjovasojevićka brigada je u 9 sati izvršila protivnapadu kojem je došlo do žestokih ulučnih borbi, ali neprijatelju su u talasima pristizale u pomoć svježe snage sa desne obale Lima.

Osamnaesta brdska brigada je prikupila svoje snage i oko podne prešla u napad i tu se razvila “očajnička borba“ koja je trajala do 16.30 časova. U toj borbi na “život i smrt“ grupa potpukovnika Kristijana, ojačana 26. poljskim lovačkim bataljonom i baterijom 60. pješadijskog puka, uspjela je da potisne Doljovasojevaćku brigadu na visinski lanac Đurđevi stupovi-s. Dolac-k. 694.

Austrougarske snage su uspjele da prodru na lijevu obalu Lima i zauzmu Berane samo zbog toga što je crnogorskoj artiljeriji ponestalo municije.

Goran Kiković u knjizi “Srpski narod u Crnoj Gori kroz vjekove“ kaže – Moram na početku ovog izlaganja da vam kažem kako mi još u ušima odzvanjaju riječi nekadašnjeg srpskog predsjednika gospodina Tomislava Nikolića, koji je jednoglasnom odlukom odbornika Skupštine opštine Berane 25. juna 2015. godine , proglašen za počasnog građanina Berana, kada je u svojoj nadahnutoj besjedi, između ostalog rekao i ovo:

“Mojkovačka bitka je zlatnim slovima upisana u srpsku istoriju. Pokazala je one vrline Crnogoraca koje su mitska osnova svakog velikog, junačkog naroda, a Crnogorci to jesu – hrabrost i želja da se bratu pomogne u nevolji. Kakva nevolja! Da nije bilo bitke na Mojkovcu u kojoj je serdar Janko Vukotić poveo i ćerku Vasiliju, ko zna kako bi Srbija danas izgledala i kojim bi se jezikom u njoj govorilo. Citiram Vasiliju, crnogorsku Milunku Savić: “Da nije bilo krvavog Božića na Mojkovcu, ne bi bilo ni Vaskrsa na Kajmakčalanu“.

I još smo od nje saznali šta su Crnogorci mislili o tom boju: (citiram) “Pravedno je i pošteno je, i ljudski je ovo što radimo: branimo svoj obraz i svoj goli krš. To je jedino što nam đedovi ostaviše: obraz i krš. Kamen se ovđe diže visoko, u nedogled, gubeći se u plavetnilu neba.

A zemlje malo, pedalj dva, tek da se ne kaže da je nema. Važno je da je bratska srpska vojska izmakla, ako mi izginemo imaće ko da nas osveti i satre švapsku silu“. (kraj citata). Odbranili su svoj obraz, iako je krš jedno vreme Veljeg rata bio u tuđim rukama. Zato će gusle uvek imati stihova da opevaju istinsku gordost, čast, čojstvo u pesmama o svojim junacima. I ja sam kao mladić najradije slušao Radovana Bećirovića i njegovu Bitku na Mojkovcu“.

Kako danas zvuče ovakve epistolarne riječi, da li je zavjet predaka uvažen kod potomstva i da li ono dovoljno zna o značaju čuvanja najsvetijih istorijskih veza između Srbijanaca i Crnogoraca – samo su neka od pitanja koja provejavaju u javnom diskursu među mnogim aktuelnim protagonistima društvene i političke scene.

Danas je važno ovoj generaciji prozboriti o ogromnoj žrtvi koju je crnogorska vojska podnijela ne tražeći ništa zauzvrat. Ti junaci su ličnim primjerom posvjedočili “da nema veće ljubavi od te, da ko položi život svoj za bližnje svoje“. Najočitiji primjer je svakako čuvena Mojkovačka bitka, koja se odigrala na Badnji dan i Božić prije 100 godina, 1916. godine.

Primjer je ogromne žrtve i potvrda svih ideala kojima je srpski narod u Crnoj Gori vjekovima bio nadahnjivan, kroz svoju svetosavsku vjeru i kroz epsku poeziju.

Teško da mi danas, kao generacija koja je odrasla kako se to malo ironično kazuje “na paštetama i eurokremu“, možemo da se zagledamo u svijest tih ljudi, koji su dobrovoljno išli na zaklanje zarad svoje braće, iako su unaprijed znali da im je i država i vojska na izdisaju. Mojkovačka bitka je bila samo epilog tromjesečnih krvavih borbi Crnogorsko-sandžačke vojske, pod komandom serdara Janka Vukotića, što je na frontu od Višegrada do Novog Pazara vodila bitke i branila odstupnicu srpskoj vojsci koja se povlačila prema Skadru.

Ima mnogih mišljenja među današnjim vrlim montenegrinskim istoričarima, koji govore o “uzaludnom žrtvovanju“ vojske i naroda, ali u tom vremenu kod svih crnogorskih oficira i vojnika, ali i kod samoga kralja Nikole, ta odluka o pomoći nije se nikada dovodila u pitanje.

U decembru 1915. godine, pred Mojkovačku bitku prestolonasljednik Aleksandar, Nikola Pašić i Radomir Putnik traže pomoć od kralja Nikole da zaustave proboj austrougarske vojske i omoguće odstupnicu srpskoj vojsci, koja je polako već prelazila Albaniju i Crnu Goru i približavala se Skadru.

Znači, iako je srpska vojska već polako prilazila Skadru, Crnogorci su ostali ukopani na Mojkovcu, a mogli su i oni da krenu put Skadra, kako su mnogi i predlagali. Međutim, bilo je to vrijeme kad je obećana riječ jednog Kralja i komandanata Vojske imala najveću vrijednost nego ikad više do danas.

Po svjedočenjima boraca, Badnji dan i Božić su te godine bili najhladniji otkako se pamti. Temperatura 250 ispod nule, a snijeg oko metar, na nekim nanosima i do dva metra.

Uslovi, u kojima je dejstvovala crnogorska vojska, tu oko 6500 duša, bili su katastrofalni: hljeba pola kilograma po vojniku za nekoliko dana, o drugoj hrani se nije dalo ni maštati, a ko po zarok municije i oružja toliko malo, da se moralo štedjeti za ostatak bitke.

Kako su pričali učesnici, pored ogromnog srca i volje, bitku je na sâm dan Božića presudilo to što je crnogorska vojska bila snabdjevena ruskim puškama popularnim “moskovkama“, koje su sa bajonetom bile duže od austrijskih “mauzerki“ za 30 centimetara.

U nedostatku municije crnogorski mladići su u strašnom kontranapadu, upadali u rovove austrijske vojske, probijajući metalnu žicu, izloženi artiljerijskoj paljbi, boreći se prsa u prsa golim rukama i bajonetima, primoravši mnogo jaču i opremljeniju austro-ugarsku vojsku da napusti zauzete položaje i odustane od daljih borbi.

U januaru 1916. badnjaci su bili krvavi. Branila se zemlja, ognjište, branila se odstupnica braći iz Srbije koji su pod pritiskom neprijatelja povlačila preko Metohije, Vasojevića, Albanije… Crnogorci, Brđani, Hercegovci, Starosrbijanci su po ko zna koji put morali polagati ispit na braniku otadžbine i ponovo dokazati da ovaj narod spartanske naravi najviše cijeni slobodu.

Tog Badnjeg dana vojska se nalazila na Mojkovcu, čekajući priliku da neprijatelju zada odlučujući udarac, liječili su rane. Čistili dotrajalo oružje da još jednom zapuca smrtonosni udarac. Prekaljeni ratnici još od Glasinca i Drine, premrzli i gladni. Neprijatelj nije smio preći Mojkovac. Samo preko njih mrtvih. Snijeg je bio do pojasa. Vremenski uslovi bili su teški. Snažno kombinovane njemačko-austrougarske-bugarske armije već su bile zauzele Srbiju.

Tih dana, gotovo zarobljena crnogorsko-sandžačka vojska, jedina na Balkanu, vodila je borbu protiv nezadržive i silne armade.

Kao što bi Njegoš rekao u neugasivim stihovima: “Sirak tužni bez iđe ikoga jedna slamka među vihorove“ ili Ibzen: “Čovjek je najjači kad je sâm“.

Crnogorska vojska ni u tim teškim trenucima nije zaboravljala običaje svojih predaka.

Čim je svanulo, na najradosniji praznik čulo se: “Hristos se rodi! Vaistinu se rodi!“ Mirbožanje, a odmah zatim odlučni i ljuti boj.

Na Božić se nastavila krvava borba. Postupajući po zapovijestima komandanata u prvim znacima razdana, protiv napad je otpočeo Uskočki bataljom krećući se desnom obalom Lepešnice ka Bojnoj njivi i Uloševini. Kolašinska brigada je otpočela borbu u 7 časova ujutro. Neprijatelj nije uspio da ovlada Razvršjem.

Brigada je prethodnog i ovog dana imala 93 poginula i 175 ranjenih. Drobnjački bataljon je izvršio juriš na Bojnu njivu i do noći bila je u njegovim rukama. O ovom boju delegat kod vrhovne komande đeneral Janković poslao je depešu pov.br. 2323 od 7. januara Srpskoj vojsci – vrhovnoj Komandi sljedeći izveštaj:

“Kod sandžačke vojske na severnom delu fronta celog dana samo altiljerijska vatra, i na severoistočnom delu fronta na Mojkovačkom pravcu, neprijateljske trupe preuzele su napad kod Lepenca. Borba je bila ogorčena, neprijatelj se branio uporno. Pojedini položaji prelazili su više puta iz ruke u ruku i naposletku svi su ostali u crnogorskim rukama. Obostrani gubici osjetni su, naročito neprijateljski.“

Poslije bitke koja je u manjim intezitetima trajala još nekoliko dana, austro-ugarska vojska, koja je prije bitke brojala oko 20 000 ljudi, odustala je od dalje potjere za srpskom vojskom, koja se uspješno povukla preko Skadra za Krf, a crnogorska, i Država i Vojska, su kapitulirale, jer je kroz nekoliko dana zauzeto Cetinje.

O junaštvu tih ljudi je bespotrebno govoriti, ali ćemo samo navesti riječi učesnika bitke, austrougarskog pukovnika Rihtera, da “hrabrost crnogorskog vojnika nema premca u istoriji ratova“, a general Hercendorf, prema sopstvenom priznanju nije očekivao da će crnogorska vojska na Mojkovcu pružiti takav otpor i onemogućiti njegova dejstva za odsijecanje makar jednog dijela srpske vojske u povlačenju prema Albaniji.

Mnogo kasnije on će izreći i ovo: “Borili smo se protiv junaka iz bajke…“.

Te krvave borbe vođene za svaku ulicu i kuću u Beranama opisala je na dirljiv način Vasilija – kćerka serdara Janka Vukotića, koja je u tom ratu pratila svoga oca.

‘‘Blizu Berana susretosmo Mila Saičića, komandanta Donjovasojevićke brigade koji nam reče da se u Beranama vode krvave ulične borbe, da je neprijatelj usred ciče zime pregazio Lim i besni kidiše na svaku ulicu i svaku kuću.

Naši se, reče, drže junački, ali je pitanje još koliko mogu da izdrže. I na Jasikovcu su neprijateljski mitraljezi. Čim nas primjetiše, osuše paljbu na nas. Moj otac se smračio. Nikad ga činilo mi se, nisma takvog videla.

Varoš kao da je zahvaćena plamenom. Kao da sve u njoj gori i nestaje… Sve trešti od eksplozija i ratnih pokliča. To Donjovasojevićka brigada bije odlučujući boj – juriša prsa u prsa, brani svaki krov, svaku kapiju, svaku ulicu…

Ispred nas kuljala je nekuda grupa izbjeglica. Neko pešice, sa zavežljajem najnužnijih stvari, s torbom žita na ramenu, neko, opet, na zaprežnim kolima koja se sporo kreću kroz duboki snijeg. Pred najezdom ćesarske vojske narod je krenuo u bežaniju, svestan da se švapski vojnici lako, bez milosti, obračunavaju sa golorukim stanovništvom. Neki, verovatno, misle da je najvažnije da izbegnu prvi talas, da će oluja brzo da mine, jer će stići crnogorski vojnici i razbiti carsku silu.

Neočekivano, moj otac pozva Mila Saičića i brzo se sjuriše dole, prema varoši. S njim krenu i perjanikBećir Bulatović. Meni ništa ne rekoše. Bila sam grdno uplašena: šta ako mi otac pogine? A paljba ne prestaje, razbuktava se.

Ja sa ostatkom pratnje stojim na jednoj kosi iznad varoši.
Ne znam koliko je vemena tako proteklo. U neko doba vratiše se zdravi i čitavi. Uđosmo, potom u nečiju kuću, mislim da je bila poveća, na sprat Tu je moj otac izdao posljednja naređenja, pa e ispeo na balkon i posmatrao varošicu.

Njegov bol je bio vidljiv: posmatrao je Berane, tu varošicu koju je mnogo voleo i koju je on sa svojim trupama oslobodio u prvom naletu protiv Turaka 1912. godine. Gledao je Berane u dimu i plamenu koji se preteći širio….“

Varošica se junački odupirala: ulice su bile zakrčene leševima austrougarskih vojnika, ali i naših koji su junački pali braneći svaki pedalj svoje zemlje.

Oko tri sata poslije podne 10. brdska brigada napala je Vasojevićku brigadu sa tri kolone: jedna, pravcem Budimlja-Mršina bara-Bukovac, ali je ovaj napad odbijen, pravce Dapsiće – Petnjik, ali joj je taj prodor spriječio Andrijevački bataljon, i , treća, od Tmušića u pravcu Krčeva koju je Kraljski bataljon napao od Džakovice preko Krčeva i potisnuo je nešto unazad.

Borbe na sektoru Vasojevićke brigade trajale su 10. januara do noći i ona je usjela da izdrži svoje položaje na bukovcu i Krčevu. Takođe su uspjele i Čakorske trupe da u klisurama planine Mokre spriječe prodor ka Andrijevici i Plavu djelovima 9. brdske brigade na čijoj strani su učestvovale i “albanske legije“.

Iako su trupe 8. korpusa, mnogo jače u živoj sili i tehnici, u snažnom napadu uspjele da slome otpor jedinica Vasojevićkog odreda i da 10. januara zauzmu Berane, ipak su snagom vasojevićkog oružja zaustavljene i bile prikovane za objekte na liniji s. Dolac-s. Lužac-donji tok rijeke Bistrice-s. Buče-s. Vinicka na lijevoj strani Lima i visova Kaludre-s. Rovca-s. Maslare (Šekular) na desnoj strani ove rijeke i spriječene da 13. januara izbiju u rejon Mataševa, kako je bilo predviđeno operativnim planom austrougarske 3. armije Austrougarsko komandovanje je priznalo da, zbog tog snažnog otpora, njihove jedinice nijesu mogle produžiti dalje napredovanje, pa je tako Makenzenovazapovijest od 5. decembra bila je samo djelimično izvršena.

Pod okolnostima u kojima se našao Vasojevićki odred, i ostale vasojevićke trupe nijesu mogle učiniti više nego što su učinile.

Napad na frontu Vasojevićkog odreda neprijatelj je produžio i 11. januara, ali je taj napad bio manjeg inteziteta. Toga dana je austrougarska 18. brdska brigada zaposjela desnu obalu Lima između kote 676 i Berana, a pored toga i visove iznad manastira Đurđevih stupova-s. Dolac s lijeve obale. Jedan bataljon 60. pješadijskog puka ove brigade na juriš je zauzeo vis Gradinu (k.1012) južno od sela Buča, ali je taj napad odbijen. Takođe je i 10. brdska brigada na juriš zauzela visove iznad Petnjika i Donje Ržanice i uveče se popela na visove sjeverno od sela Kaludre i sela Rovaca.

Toga dana ljevorečki bataljon je kod sela Trepča prešao sa desne na lijevu obalu Lima, a idućeg dana i ostala dva bataljona Vasojevićke brigade. I na frontu Čakorskog odreda odbijen je napad 9. brdske brigaded i Šiptara koji su u borbi bili vrlo aktivni.

Bataljon 60. pješadijskog puka je s velikom upornošću napadao na vis Gradinu u selu Buču koji je i 14. januara na juruš zauzeo težeći po svaku cijenu da ga zadrži, jer su se na njemu “skupljala neprijateljska odjeljenja“. Toga dana je i Donjovasojevićka brigada izvršila u dolini rijeke Bostrice (Buče) nekoliko napada na sbage 18. brdske brigade, ali bez većeg uspjeha.

Na frontu Vasojevićkog i Čakorskog odreda 15. januara prošao je bez većih borbenih aktivnosti, sem što je 10. brdska brigada 59. divizije smijenila 17. brdsku brigadu 53. divizije na ulazu u tivranskitijesnac, sjeverno od Berana, a tamo je upućena i grua Šiptara pod komandom potporučnika Navratila. Sedamnaesta brdska brigada je odmaršovala za Sjenicu.

Komanda 59. divizije uputila je 16. januara dva odreda u izviđanje dolinom Lima. Odred potpukovnika Kristijana, krećući se lijevom obalom Lima, susreo se na Vinickojrijeci sa crnogorskim predstražama.

Odbacivši ih stigao je u rejon sjeveroistočno od sela Studenci, a odred majora Cikelja nastupajući desnom obalom Lima stigao je u Maslare (Šekular). Tako su utvrdili da se glavni crnogorski položaji nalaze na visovima južno od sela Vinicke na liniji karaula Vinicka-Navotina.

Toga dana je Vasojevićka brigada sa Trepačke previje odbija pokušaj prodora austrougarskih snaga prema Andrijevici.

Serdar Janko Vukotić i njegova vojska su dobili najveću pohvalu od samog kralja Aleksandara Prvog Karađorđevića koji je odao priznanje Crnogorsko-sandžačkoj vojsci i njenom komandantu serdaru Janku Vukotiću, čije riječi predstavljaju najtačniju istorijsku ocjenu uloge crnogorske vojske i njenog legendarnog komandanta.

Odlikujući ga Karađorđevom zvijezdom sa mačevima tom prilikom je rekao:

“Vojvodo, Vi ste se više nego li odužili Srpstvu, zato mi je drago što mi se pružila prilika da Vam lično iz ruke u ruku predam za sada ovo moje malo priznanje. Mi, Srbi, dužni smo da se sa ponosom sećamo onih crnogorskih heroja koji se voljno žrtvovaše na Mojkovačkim položajima za spas srpske vojske i srpskoga naroda.

Zahvaljujući samo velikom osećanju srpstva i bratstva, Crnogorsko-sandžačka vojska je istrajala u borbi i potvrdila staro uverenje našeg naroda da su Crnogorci srž srpstva, njegova uzdanica i njegovi vekovni branioci“.

O borbama oko Berana u tim odsutnim momentima istorijski izvori govore. da je na pravcu Rožaje-Berane i Suvi Dô-Berane neprijatelj energično napadao cio dan i brojno nadmoćan uspio da zauzme položaj Turjaka. Crnogorske trupe povukle su se na položaj na lijevoj obali rijeke Lešnice.

Na pravcu Peć-Rugovo neprijatelj je energično napadao na položaje kod Kućišta, ali su svi njegovi napadi odbijeni.
9. januara neprijatelj je napadao vasojevički odred kod Berana i evo kako u svojim ratnim zabelješkama kaže đeneral serdar Janko Vukotić o ovom napadu:

“27. (stari kalendar) otputovao sam za Berane, gde je već ima borbi na život i smrt. Na boište sam stigao oko 10 sati. U to vreme vođahu se borbe po ulicama Berana. Iako je neprijatelj nadmoćniji nije uspio da Vasojevićki odred smjesta potisne, a front ovog odreda prostirao se od rijeke Lima na Đurđevim stupovima i dalje vezu održavao sa izviđačkim četama, koje su održavale veze između ovog i mojkovačkog fronta. Hrabri Vasojevički odred ovog dana, kao i prethodnih (25. i 26. po starom kalendaru) izdržavao je i izvojevao kao i uvijek do tada slavnu pobjedu nad mnogobrojnim neprijateljem. U ovim borbama Vasojevići su imali veći broj mrtvih i ranjenih“…

Uzimajući u obzir angažovanost snaga, prostor, cilj, kao i druge pojmove boj na Mojkovcu i borbe kod Berana i u kanjonu Tare u januaru 1916. godine čine završni dio Mojkovačke operacije u kojoj je crnogorski vojnik bio spreman da ratuje do konačne pobjede. Borbena dejstva 1915/1916. mogu se nazvati jednim imenom Mojkovačka bitka.

A komandantu Vasojevićkog odreda vojvodi Lakiću Vojvodiću kralj Nikola je poslao telegram sljedeće sadržine:

‘‘Mojim hrabrim Vasojevićima izjavljujem moju kraljevsku blagodarnost, kako na hrabrom i neustrašivom držanju u borbama protiv nadmoćnijeg neprijatelja, a tako isto na humanim i bratskim postupcima, ishranjujući ne samo vojnike iz vasojevićkih brigada, već i ostale vojnike crnogorske i srpske vojske, koji dejstvuju i prolaze preko vaše teritorije. Istraj junački soj Vasojevački! Velika srpska porodico, da se hvališ i ponosiš među morem i Dunavom dok god bude Srba i junaka! Istrajte najljepši sinovi moji!“

Sedamnaestog januara trupe 8. korpusa primile su od Komande 3. armije saopštenje o primirju sa Crnom Gorom. Toga dana su obustavljene operacije i na teritoriji Vasojevića, slati su parlamentari sa jedne i druge strane da pregovaraju o uslovima kojeje postavila austrougarska Vrhovna komanda. Štab Vasojevićkog odreda je u Trešnjevu, oko devet sati uveče, dobio naredbu broj 69 Vrhovne komande o povlačenju crnogorske vojske. Prema toj naredbi, 19. januara je počelo povlačenje vasojevićkih trupa prema Podgorici.

U zaštitnici su ostavljeni Šekularsko-trebački bataljon, dvije čete regruta i jedna četa iz Kraljskog bataljona sa određenim brojem artiljerijskih oruđa i mitraljeza, pod komandom komandira Milonje Zonjića. U toku pokreta Štab Vasojevićkog odreda primio je na putu između Lijeve Rijeke i Podgorice naredbu Vrhovne komande broj 128 od 21. januara 1916.prema kojoj je crnogorska vojska prestala da postoji.

Ovim je vasojevićka, kao i sva ostala crnogorska vojska, završila svoju ratnu ulogu u Prvom svjetskom ratu.

Tako su ovi hrabri ratnici, ne svojom krivicom, tragično završili svoje ratovanje položivši svijetlo oružje neprijatelju. Odmah poslije toga ogromna vežina ovih ratnika vasojevićkih brigada naći će se u logorima Austrougarske i Albanije.

Neki vasojevićki vojnici i oficiri samoinicijativno su se povukli za srpskom vojskom i sa njom kasnije učestvovali u proboju Solunskog fronta.

Oni vojnici vasojevićkih brigada koji su se u balkanskim ratovima (1912-1913) i ovom ratu (1914-1916) istakli velikom hrabrošću i junaštvom odlikovani su Zlatnom i Srebrnom medaljom Obilića za hrabrost.

Za postignute ratne uspjehe u žestokim borbama kod Mojkovca i Berana posebno su istaknute i pohvaljene sledeće brigade: “Kolašinska, Gornjovasojevićka i Donjovasojevićka“ a u najznačajnije borbe crnogorske vojske u Prvom svjetskom ratu spadaju boj kod Mojkovca i borbe kod Berana, Prenćana i Lever-Tare. Sve do 18. januara 1916. crnogorsko-sandžačka vojska držala je odbrambeni front: na lijevoj obali Lima, između Berana i Andrijevice, kod Mojkovca i na lijevoj obali Tare, kada je počela povlačenje prema Podgorici, po naređenju crnogorske Vrhovne komande 22. januara 1916. Vlada Crne Gore potpisala je kapitulaciju, a kralj Nikola je napustio zemlju. Crnogorska vlada kapitulirala je deset dana poslije Mojkovačke bitke, tačnije 22. januara.

Hrabri ratnici sa tugom u srcu i suzama u očima, posmatrali su kako neprijatelj bez borbe ulazi u sela i gradove.Iako su morali predati oružje i priznati kapitulaciju, iapak znatan broj ratnika nije položio oružje već se odmetnuo u komite zadajući “švabi“ snažne udarce tokom Austro-ugarske okupacije.

Plamen Mojkovačke bitke traje i trajaće sve dok postoje Srbija i Crna Gora.

Slava junacima Mojkovačke bitke!

Pročitajte još:

SKANDAL – Ljuša pozvao na vandalizam: Treba srušiti spomenik serdaru Janku Vukotiću!