Živko Nikolić – Najveći reditelj u istoriji crnogorske kinematografije, koji je otišao u gorčini i nemaštini

Povodom 24 godine od odlaska Živka Nikolića, (rođen u Ozrinićima, opština Nikšić, 20. novembra 1941. – umro u Beogradu 17. avgusta 2001.) najvećeg reditelja u istoriji crnogorske kinematografije, s kojim sam imao čast da se družim i učim od njega, još jednom treba ukazati i na neke detalje njegove groteskne sudbine.

Na početku naglašavam jednu nevjerovatnu kontroverzu: Živko je u duši, u ponašanju, bio sasvim obični, dobri i šaljivi Nikšićanin iz Ozrinića, čovjek iz naroda. U tolikoj mjeri da se po njegovom ponašanju nikad ne bi moglo zaključiti da razgovarate s velikim magom filmske umjetnosti koji je proslavio Crnu Goru diljem planete.

Naravno, sasvim druga priča se dešavala kad taj trpeljivi, divni čovjek, koji se tako rado smijao, voljen od glumaca prema kojima je imao roditeljski stav – stane iza kamere i doživi veličanstvenu transformaciju pretvarajući se “Čudom neviđenim” u sveznajućeg reditelja iza kojeg i danas stoji opus, dostojan divljenja.

No, to nije smetalo suvišnim putnicima na brodu naše kulture da traže svoju šansu spašavajući svu Crnu Goru od Živka u sva četiri godišnja doba.

Takvi su možda i znali, ali namjerno prećutkivali da Živko nije satirično opisivao Crnu Goru, nego sve zemlje i nacije, čovjeka uopšte, sve uspone i padove ljudske. Pritom, na našem meridijanu, preko likova iz naše sredine, ali onih koji posjeduju univerzalnu psihologiju ličnosti na bilo kojoj tački zemnoga šara.

Zato je i bivao razumljiv mnogim narodima, i osvajao velika priznanja na međunarodnim festivalima, jer su se u njegovim filmovima prepoznavale sve nacije i sve kulture svijeta.

Ali su, nezavisno od svega toga, “spasitelji” Crne Gore nastavljali sa svojom “svakidašnjom jadikovkom” kako Živko blati Crnu Goru, koju će upravo oni, kao kontrolori kulture, od njega spasiti u kritičnom trenu, i tako zadobiti poene na javnoj sceni.

Pomiren sa sudbinom da je najteže dokazati se u svojoj sredini, i da će najviše gorčine doživjeti jedino u granicama svoje domovine, izvan koje nije napravio nijedan jedini filmski kadar (!!!), Živko je i meni u razgovorima, u vezi sa zlobnim imputacijama na njegov račun, ne jednom rekao da ne može shvatiti da neko mrzi svoju domovinu, i ponavljao svoju poznatu misao da

„Samo lud čovjek može mrzjeti svoju Crnu Goru!“

Kao veliki jugoslovenski i crnogorski filmski reditelj, TV reditelj i scenarista, Živko je minuo kroz našu epohu, i ostavio filmski opus od neprocjenjivog značaja u cjelini, ali i kao ogledno štivo za sve mlade sineaste, koji se u današnjem vremenu okušavaju na filmu.

Nije naodmet napomenuti da mi je lično Senad Šahmanović, naš zasigurno najperspektivniji filmski reditelj danas, u nekolika navrata sa velikim poštovanjem kazao da se u svojim mladim godinama učio filmskoj poetici iz Živkovih filmova.

A to, kako je Šahmanović kompletirao, dorežirao posljednji Živkov film „Živko Nikolić – Nedosanjani san“ (desetu, filmovanu epizodu “Oriđinala”, po mom scenariju), film sa lijepim uspjehom kod nas i van Crne Gore, samo pokazuje da su se zatvorili krugovi božji, i da je Živkov poštovalac spasio posljednje filmsko štivo Nikolića, uz svoj dodatni rediteljski nenametljiv pečat, spasivši od zaborava Živkovu filmsku priču, koja je bila osuđena na propast, da nikad ne bude viđena.

Tako se Šahmanović na najljepši način odužio našem velikanu, svom filmskom uzoru, u isti mah ukazujući i na svoj raskošni talenat… Ovaj film u produkciji RTCG naišao je na sjajne odzive publike u Beogradu, u Dvorani kulturnog centra Beograda, na 29. festivalu autorskog filma prošle godine, u sali ispunjenoj do posljednjeg mjesta, isto onako kako su uvijek sa znatiželjom praćeni Živkovi filmovi kod nas i u inostranstvu. Povodom filma, tj. filmovane desete epizode „Oriđinala“,

Šahmanović je tom prilikom izjavio: “Želja nam je bila da snimimo film koji bi se dopao velikom Živku Nikoliću. Osnova nam je bio materijal iz njegove TV serije ‘Oriđinali’. Živko je počeo da snima film na osnovu te serije, gdje je želio da napravi sasvim pojedinačni TV film. I uspio je da snimi sedamdeset posto tog filma. (…) Materijal filma diktirao je u kom pravcu možemo da idemo, da li će biti igrana, ili dokumentarna forma. Možemo reći da je na kraju ispalo 60 odsto igranog i 40 posto dokumentarnog, i tako smo ovom projektu udahnuli neki novi život. Stvorili smo jednu posebnu igrano-dokumentarnu formu kao kreativni hibrid, omaž Živku Nikoliću koji je imao autentičnu vizuelnu estetiku.“

Šahmanović je tada naglasio i da je Nikolić uspijevao da uvijek napravi filmsku magiju i pored skromnih, limitiranih sredstava za snimanje filmova, a da, sticajem okolnosti, nije uspio dovršiti snimanje, te je Šahmanović dosnimavanje dokumentarnog dijela obavio u Nikšiću, Podgorici, Beogradu i Njujorku.

I Marina Bukvički, jedna od protagonistkinja filma, istakla je ličnu fascinaciju projekcijom u Beogradu: “Utisci su zaista jako lepi, posebno zato što je film prikazan u Beogradu. Sve dosadašnje premijere u Crnoj Gori prošle su fantastično, i nisam se plašila da će u Beogradu biti drugačije. Bilo je zaista dirljivo i fantastično, jer je publika jako lepo prihvatila film, čak emotivnije nego kad je reč o projekcijama u Crnoj Gori. Zaista sam ganuta, posebno što beogradska publika ima malo drugačiji ukus od ostalih. Međutim, Živko je takav veliki reditelj da njegove filmove ne može neko da ne voli, osim ko nema stila, obrazovanja, estetike i onog što je neophodno za razumevanje umetnosti. A Živkova umetnost je savršena umetnost za mene. Bio je veliki reditelj na našim prostorima, jedan jedini. On je pravi dragulj, koga nismo umeli da cenimo. Svi su bili potreseni.”

Bukvički je navela da je projekciji prisustvovala i Vesna Pećanac, Živkova supruga. Takođe je istakla i da je nakon projekcije jedna gledateljka, inače, psihijatar, izjavila da je riječ o jednom od najboljih, ako ne i najboljem filmu na FAF-u, Festivalu u Beogradu, i pritom se posebno osvrnula na način kako je Živko posmatrao i gradio svoje likove i svoju filmsku estetiku.

A povodom projekcije u Beogradu, kao scenarista, tad sam javno istakao da su za finalizaciju filma najzaslužniji generalni direktor RTCG, Boris Raonić, jedini koji je od 1995. dao nalog da se pristupi završnim poslovima na sređivanju filmske građe, i zatim Senad Šahmanović, kao filmski reditelj, koji je uradio ogroman broj poslova, uz režiju dokumentarnog dijela cijelog projekta i profilaciju ostvarenja u cjelini.

Uloge u filmskoj građi, većinom snimljenoj 1995. na Skadarskom jezeru, na Karuču, kroz sinergiju dviju generacija, maestralno su odigrali: Dragomir Felba, Ljiljana Kontić, Vera Crvenčanin Kulenović (prva filmska rediteljka nakon Drugog svjetskog rata na prostoru bivše Jugoslavije, supruga Skendera Kulenovića), Milutin Mima Karadžić, Mirko Vlahović, i predstavnice mlađeg glumačkog talasa, tada većinom sa FDU Cetinje u klasi Bora Stjepanovića: Dijana Marojević, Svetlana Cemin, Dubravka Drakić, Ivana Mrvaljević, Jelena Mila Ivanišević, Vesna Vujošević, Bojana Kovačević, Marina Bukvički, naturščik Vuk Pejović i drugi…

Film je premijerno prikazan u Crnoj Gori 26. avgusta 2023. na 36. Filmskom Festivalu Herceg Novi – Montenegro Film Festival, a zatim 2. oktobra na 48. Festivalu “Mojkovačka filmska jesen”. Na dan rođenja Živka Nikolića, 20. novembra, održana je svečana projekcija filma u našem Nacionalnom teatru, kada sam imao čast da se obratim prisutnim gledaocima.

Istog dana film je prikazan i u Nikšiću, Kotoru, Baru i Beranama, u decembru iste godine i u Tivtu i Danilovgradu, a uslijedile su projekcije i u drugim crnogorskim gradovima i regionu. Imajući u vidu cjelokupan prebogati filmski opus Živka Nikolića, treba istaći da je, uz žanrovsko bogatstvo (dokumentarni filmovi, igrani filmovi, TV serije) film “Živko Nikolić – Nedosanjani san” njegovo trideseto ostvarenje.

Među brojnim priznanjima Nikolića treba istaći najznačajnija: Srebrna medalja Beogradskog festivala dokumentarnog i kratkog filma (“Ždrijelo”), “Srebrni zmaj” – Krakov (“Marko Perov”), Zlatna medalja Festivala u Beogradu (“Prozor”), a za film “Biljeg” tri značajna priznanja: velika Zlatna medalja u Beogradu, Nagrada Međunarodne federacije filmskih kritičara (FIPRESCI) i Zlatni zmaj u Krakovu. Film “Čudo neviđeno” dobio je Srebrnog medvjeda na festivalu u Moskvi 1984. i oborio rekorde u gledanosti u ondašnjem SSSR-u, a “Ljepota poroka” bio je svojevremeno najgledaniji film i u Izraelu. Posebno mjesto u Nikolićevom opusu imaju filmovi “Beštije” (1977), “Jovana Lukina” (1979), “Smrt gospodina Goluže” (1982), “Čudo neviđeno” (1984), “Ljepota poroka” (1986), “U ime naroda” (1987), i dvije TV serije: “Đekna još nije umrla, a ka’ će ne znamo (1988) i “Oriđinali” (1995).Vrijeme prolazi, uz neprolazni opus našeg najvećeg majstora filma, čija ostvarenja će se gledati kroz vjekove…