Zaboravljeni genije Ognjeslav Kostović: Srbin koji je osmislio dirižabl prije Njemaca!

Ognjeslav Kostović Stepanović (1851–1916) bio je srpski inženjer, pronalazač i pionir vazduhoplovstva, čiji su radovi u oblasti kompozitnih materijala i konstrukcija letjelica bili daleko ispred svog vremena.

Život i obrazovanje

Rođen je 1851. godine u Austrijskom carstvu, ali se nedovoljno zna o njegovom ranom životu. Bio je izuzetno talentovan za tehniku i naučne discipline, zbog čega se rano zainteresovao za konstrukciju novih materijala i inženjerske inovacije.

Pronalasci i inovacije

Kostović je poznat po svojim istraživanjima u oblasti kompozitnih materijala, koji su bili preteča modernih plastičnih i karbonskih vlakana. U vrijeme kada su se drvo i metal najčešće koristili u konstrukciji letjelica i brodova, on je razvio materijal sličan savremenim polimerima, koji je bio lagan i izdržljiv.

Najznačajniji doprinos vazduhoplovstvu dao je krajem 19. vijeka, kada je radio na projektu dirižabla sa krutom konstrukcijom. Ovaj projekat bio je jedan od prvih pokušaja u svijetu da se napravi dirižabl sličan onima koji će kasnije biti razvijeni u Njemačkoj.

Pored toga, Kostović je konstruisao podmornice i motore na alkohol u vrijeme kada su ove tehnologije bile u najranijim fazama razvoja.

Motor ispred svog vremena

Kako bi bolje razumio principe vazduhoplovstva, Ognjeslav Kostović je naučio da upravlja balonom. Brzo je shvatio njegove ograničene mogućnosti – zavisnost od vjetra i nedostatak kontrole nad pravcem kretanja. Ovo ga je podstaklo da razmatra razvoj nove vrste letjelice – stabilnije i upravljivije.

Dok je razrađivao koncept dirižabla, Kostović je paralelno radio na projektu letjelice na vodi, koja bi se mogla smatrati pretečom modernih hidroaviona. Međutim, da bi ovakva vozila uopšte bila moguća, bilo je neophodno razviti pouzdan motor. Upravo iz ove potrebe nastao je benzinski motor sa vodenim hlađenjem i električnim punjenjem – inovacija koja je mogla da pokreće i vazdušna i vodena plovila.

Istovremeno, u Njemačkoj je Nikolaus Oto radio na svom motoru, koji je kasnije usavršio Gotlib Dajmler. Dok je Dajmlerov motor bio jednocilindrični, Kostović je osmislio motor sa osam cilindara u bokser rasporedu, što je značajno doprinijelo boljem balansu i efikasnosti. Uprkos ovim tehničkim prednostima, Dajmler je uspio da svoj motor komercijalizuje kroz razvoj automobila, što je dovelo do stvaranja čuvenog „mercedesa“.

Sa druge strane, Kostović je svoj motor usmjerio ka brodogradnji i vazduhoplovstvu, ali, za razliku od njemačkih industrijalaca, nije imao podršku za masovnu proizvodnju. Nijedna njegova fotografija pored motora nije sačuvana, što dodatno doprinosi misteriji oko njegovog rada.

Preteča plastike – arbonit

Još jedan pionirski izum koji je

 potekao iz Kostovićevih eksperimenata bio je arbonit – materijal koji se može smatrati pretečom moderne plastike. Razvijen za potrebe izgradnje podmornice i dirižabla, arbonit je bio sastavljen od slojeva tankog furnira povezanih specijalnim ljepkom, što ga je činilo lakšim i izdržljivijim od tradicionalnih materijala.

Ovaj materijal nije ostao samo u okvirima njegovih eksperimenata – koristio ga je za proizvodnju kofera, buradi, čamaca, pa čak i pontonskih mostova. Jedan od njegovih značajnijih proizvoda bio je i univerzalni vojnički sanduk, koji je kasnije usvojila ruska vojska.

Iako je od ruske države za ovaj izum dobio samo simbolično priznanje u vidu dijamantskog prstena, ovaj materijal je nastavio da se razvija pod drugim imenima. U Engleskoj je postao poznat kao plywood, a kasnije je postavio temelje moderne plastike.

Iako su njegovi pronalasci bili revolucionarni, Kostović nije dobio zasluženo priznanje. Razlog za to bio je nedostatak finansijske podrške, kao i istorijske okolnosti koje su spriječile realizaciju mnogih njegovih ideja.

Preminuo je 1916. godine, ostavljajući za sobom brojne neregistrovane patente i neostvarene projekte.

Iako je u sjenci poznatijih izumitelja kao što su Nikola Tesla i Mihajlo Pupin, Ognjeslav Kostović Stepanović bio je vizionar čiji su radovi uticali na kasniji razvoj vazduhoplovstva i kompozitnih materijala. Njegova ideja o krutim dirižablima pojavila se prije nego što su Ferdinand fon Cepelin i drugi razvili svoje verzije, što ga čini jednim od pionira u ovoj oblasti.

Danas, njegov rad zaslužuje više pažnje, jer su mnoge njegove ideje bile ispred svog vremena i predstavljaju važan dio srpske i svjetske naučne baštine.