Vrijeme je za novi pristup prema Balkanu

Kosovo i Bosna i Hercegovina su poslednja dva problema na Balkanu. Njihovo rješavanje će zahtijevati da Evropska Unija i SAD ulože vrijeme, sredstva i strpljenje. Pogledajte Zapadni Balkan!

Kao što je pokazao nedavni Berlinski samit, lideri Francuske i Njemačke shvataju da se moraju fokusirati na stvarna rješenja problema Zapadnog Balkana.

Vizija Evrope „cijele, slobodne i mirne“ ima jedan nedovršeni dio koji sada nazivamo Zapadni Balkan, a koji je ranije bio poznat kao Jugoslavija, prije nego što je ta zemlja utonula u rat, etničko čišćenje i genocid. Zemlje koje se tamo nalaze – Bosna i Hercegovina, Kosovo*, Srbija, Sjeverna Makedonija i Crna Gora – se nalaze u stanju mira, ali to je krhki mir. Region se nalazi u problemu koji bi lako mogao da se proširi na ostatak Evrope i da utiče na interese i bezbijednost Sjedinjenih Država.

Najteži problemi su odnosi između Srbije i njene bivše pokrajine, sada nezavisne republike, Kosova* i sukobi u Bosni i Hercegovini oko državnog identiteta i opstanka. Oba sukoba imaju korijene koji sežu do pređašnjeg rata, oba ističu fundamentalna pitanja identiteta i duboko su emocionalna. Ovi problemi su kao slomljene kosti koje su na brzinu sastavljene i liječene pogrešno: oni utiču na sve i nastaviće da stvaraju nevolje – nevolje koje su, još jednom, dostigle svoje krizne dimenzije. Povrh ovih problema, cio region pati od endemske korupcije, niskog državnog kapaciteta i vladavine koju bismo prije mogli opisati kao patronažnu i klijentelističku nego zakonski utemeljnu. Takođe, uticaj Rusije na Zapadnom Balkanu je u porastu poslednjih godina. Iako Rusija teško može igrati glavnu ulogu u regionu, ona može otežavati situaciju i biti remetilački faktor.

Šta treba činiti? Evropa i Sjedinjene Države su pokušale da konsoliduju Zapadni Balkan i to im nije pošlo za rukom. Potreban je novi pristup koji prepoznaje ozbiljnost problema i prihvata da će za njegovo rješavanje biti potrebno puno vremena i značajnih sredstava. Prethodni pokušaji su omanuli ili zato što su stvarni problemi ignorisani, ili zbog toga što je pokušaano da se suviše brzo postigne mnogo toga.

Već dugi niz godina Evropa i Sjedinjene Države ohrabruju lokalne lidere da pažnju preusmjere sa najtežih problema, koji su ih doveli u žustar međusobni sukob, na tehnički i apolitični rad na integracijama u Evropsku uniju (EU) i NATO. Postojala je nada da će na taj način neugodni sukobi omekšati i postati rješivi. Sada je jasno da ovaj pristup neće funkcionisati.

Do sada je propao svaki pokušaj da se dođe do velikog proboja, bilo kroz izmjenu ustava BiH, bilo kroz premošćavanje jaza između Beograda i Prištine. Svako prihvatljivo rješenje će uključivati bolne kompromise. To je neodoljivo iskušenje za sve kvarilačke elemente da komprimisne ideje proglase za izdajničke.

Balkanski problemi se ne mogu riješiti preko noći. Oni neće nestati dok balkanske zemlje brzinom puža napreduju ka pridruživanju EU. Oni zahtijevaju stalnu i strpljivu pažnju još mnogo godina, od strane velikog broja ljudi, na čelu sa lokalnim liderima uz podršku Evrope i Sjedinjenih Država.

Potraga za rješenjima se mora nastaviti, ali tiho, po mogućnosti daleko od očiju javnosti i bez nerealnih očekivanja o brzim uspjesima. Spoljni akteri mogu pomoći diplomatijom drugog kolosjeka (neformalna diplomatija; prim. prev.), daleko od očiju javnosti i naslovnih strana. Razumljivo, trebaće puno vremena za postizanje napretka, a postepeni dobici se mogu izgubiti u povremenim zastojima.

Dok traje potraga za odgovorima na velika balkanska pitanja i proces napretka ka članstvu u EU i NATO-u, Evropa bi trebalo da pomogne regionu da se ponovo poveže i ponovo izgradi veze sa svojim širim susjedstvom. Tužno je i ironično da je danas teže putovati od jednog do drugog dijela nekadašnje Jugoslavije nego od Varšave do Pariza. Slobodno kretanje ljudi, ideja, novca, roba, usluga i podataka unutar Balkana i između regiona i Evrope će mnogo doprinijeti izgradnji povjerenja i stvaranju zahtjeva za dobrom vladavinom.

Integracija u zapadnu političku, ekonomsku i bezbjednosnu arhitekturu je i dalje vrijedan, pa i suštinski cilj, ali smo daleko od njega. Ipak, integracija neće sama po sebi riješiti regionalne političke probleme. NATO i EU mogu prihvatiti samo dobro uređene države, u miru sa sobom i susjedima. Preostala dva balkanska konflikta upravo to sprječavaju: oni onemogućavaju formiranje stabilnih i dobro uređenih država. Niko ne želi partnera za koga je vladavina prava šala i čiji su susjedi žustri neprijatelji.

Urgentnost situacije na Zapadnom Balkanu naglašena je nedavnim probojem; donedavno je postojao i treći izazov: odbijanje Grčke da prihvati ime svog susjeda Makedonije. Dvije zemlje su ipak riješile taj problem kroz prihvatanje novog kompromisnog imena „Sjeverna Makedonija“. To je bio najlakši od svih velikih balkanskih problema. Ipak, za to im je trebalo skoro 30 godina, uz ogromne troškove. Sjeverna Makedonija je izgubila skoro 15 godina za napredak ka članstvu u NATO-u i EU budući da je kvalitet njene vlasti skliznuo sa pozicije najbolje na poziciju najgore u regionu.

Sjeverna Makedonija je ponovo na teškom ali obećavajućem putu. Vrijeme za Bosnu, Kosovo, Srbiju i ostatak regiona polako ističe. Sada je pravi momenat za evropsko rukovodstvo da se, u saradnji sa Sjedinjenim Državama, okrene ka Zapadnom Balkanu i njegovim problemima posveti pažnju koju zaslužuje, ali i da obrati pažnju na naše interese koji zahtijevaju stabilnu i prosperitetnu Evropu i zapadnu alijansu.

Stoga, nije dovoljno samo da se oslanjamo pa postojeće mehanizme za rješavanje ovih problema. Evropski lideri imaju pravo da se angažuju na Zapadnom Balkanu, a Sjedinjene Države moraju biti spremne da podrže ove napore.

Frenk Vizner je bio karijerni diplomata koji je služio u administracijama osam predsjednika. Bio je ambasador u četiri navrata, podsekretar za odbrambenu politiku, kao i podsekretar za pitanja međunarodne bezbijednosti. Sada je savjetnik za međunarodne odnose u Skvajr peton bogsu, međunarodnoj advokatskoj kancelariji.

Kameron Manter je izvršni direktor i predsjednik Ist Vest instituta u Njujorku. On je tri decenije bio američki karijerni diplomata koji je obavljao funkciju američkog ambasadora u Srbiji od 2007. do 2009. godine.

Marko Prelec je stručnjak za Jugoistočnu Evropu i države bivše Jugoslavije. Trenutno je profesor prakse i direktor Projekata primenjene politike na Školi za javnu politiku pri Centralnoevropskom univerzitetu.

Izvor: Standard.rs